Быыбар сытыытык барыах чинчилээх

Орто Халымаҕа улуус баһылыгын быыбара балай эмэ ньиргиэрдээхтик барара билгэлэнэр. Өскөтүн билиҥҥи баһылык Е.М. Слепцов кэнники 3 быыбарга эрэллээхтик кыайбыт уонна 15 сыл устата улууһу салайан олорбут буоллаҕына, сүрүн утарсааччыта И.В. Лаптев хампаанньатын хайдах ыытарыттан быыбар түмүгэ тутулуктаныаҕа.

Евгений Михайлович улууска элбэх тутууну ыыппытын, бүддьүөтү бөҕөргөппүтүн улуус барыта билинэр, улаханнык ытыктыыр. “Ааспыт сылларга оҥостубут аатыгар-суолугар тирэҕирэн, бу да быыбарга холкутук кыайыаҕа” диэччилэр элбэхтэр. Хандьыдаат Иван Васильевич Лаптевы улууска букатын билбэттэрин кэриэтэ, тыа оскуолатын бүтэрээт, киин сиргэ үөрэнэн, 21 сыл устата Дьокуускайга авиация тиэхиньигинэн үлэлээбит киһини сирэй көрөн билээччи да аҕыйаҕа буолуо. Билигин салайан олорор баһылыгы ыччат үлэтэ суоҕа уонна уопсастыба олоҕор кыттыбата, т/х-та өнүйбэтэ, суол-иис мөлтөҕө, барар-кэлэр бырайыас ыарахана, эмп-томп боппуруоһа уустуга атахтыан сөп. Нэһилиэктэргэ ыанар ынах ахсаана 30-50 эрэ төбө хаалла, нэһилиэнньэ үрүҥ аһынан хааччыллыбат. Сылгы этин ырыынага суоҕуттан (Арассыыйа үрдүнэн баар балаһыанньа), балык кыайан батарыллыбатыттан, т/х-тыгар үлэлиир дьон дохуоттара олус уустугурда. Биллэн турар, бу дойду барытын үрдүнэн бүрүүкээбит улахан кыһалҕа­ларга аҥаардас баһылыгы буруйдуур табыллыбат эрээри, быыбардааччылар “чугастыы” уонна кыаллыбаты-табыллыбаты барытын салалтаны кытта сибээстиир үөрүйэхтэринэн, баһылык үрдүгэр түһэллэр. Дуоһунас иһин быыбарга киирсээччи ону дириҥник өйдөөн, быһаарар суоллары ырыҥалаан киирсэрэ табыллар.

15 сыл анараа өттүгэр Е.М. Слепцов олус кылбардык, 800-тэн тахса куолаһынан баһыйан кыайыыта соһуччу буолбута. Кини оччолорго 38 саастаах успуорт маастара, СӨ уона РФ чөмпүйүөнэ, сумо тустууга аан дойду уонна Дьобуруопа призера, кэскиллээх урбаанньыт, киэҥник биллибит, улуус бочуоттаах олохтооҕо буолбут кэмэ этэ. Ийэтэ – Архангельскайтан кэлбит эмчит, аҕата – сибээс үлэһитэ, улууска улаханнык убаастанар дьон этилэр. Нууччалыы сэбэрэлээх эрээри, уу сахалыы саҥарар толуу ыччаты дьон барыта сэҥээрэ, эрэнэ көрбүтэ-истибитэ. Ол кэмҥэ быыбардааччылар урукку, “сэбиэскэйдии” бэлэмнээх баһылыктар салалталарыттан салгыбыттара. Ол быыбарга 18-тан 50-гар диэри саастаах быыбардааччылар бары Евгений Михайлович диэки куоластаабыттара. Оттон сэбиэскэй кэмтэн хаалбыт хандьыдааты 50-75 саастаахтар, биллэ аҕыйаабыт бэтэрээннэр, өйөөбүттэрэ. Сааһырбыт дьон, ахсааннара аҕыйаҕынан, улахан хамсааһыны оҥорор кыахтара суох. Итинник, судургу арифметика кыайыан сөп түгэнэ быйылгы быыбарга эмиэ тахсан кэллэ уонна, бу сырыыга, Евгений Михайловиһы утары турда.

И.В. Лаптев ыстаабын биллэр урбаанньыт А.П. Явловская салайар буолбута дьону бэркэ сэргэхситтэ. Александра Петровна толкуйдуур култуурата үр­дүгүнэн, хайа баҕарар таһым­ҥа быһаарсар кыахтааҕы­нан нэ­һилиэнньэҕэ улаханнык убаас­танар, биллэр киһи. “Кини барытын ырытан, толкуйдаан, кыайыыга эрэллээх буолан бу улахан эппиэтинэһи ылынна, кини оонньуу сылдьыа суоҕа” диэн быыбардааччылар түмүк оҥос­толлор.

Бу быыбарга хайа ыстаап бэ­йэтин диэки 18-50 саастаахтары тардар да – ол кыайыан сөп.