Муус устар 24-25 күннэригэр Ил Түмэн XII пленарнай мунньаҕа буолан ааста. Бэбиэскэҕэ уопсайа 51 боппуруос көрүлүннэ. Мунньах саҕаланыытыгар Алёна Атласованы үбүлүөйүнэн эҕэрдэлээтилэр, онтон Хаҥалас улууһун 34-с №-дээх учаастагын мөрөбүөй судьуйатын быһаардылар. Альтернатива суоҕунан, Евгений Калачёву бигэргэттилэр, боломуочуйатын уһатан биэрдилэр. Ол кэннэ парламеҥҥа Саха сирин Албакааттарын палаататын иһинэн квалификационнай хамыыһыйа бэрэстэбиитэлинэн Ольга Чернышеваны уонна Ньургун Яковлевы таллылар.
Хонтуруол мөлтөх
Норуот дьокутааттара 2024 сылга СӨ Ааҕар-суоттуур палаататын салайааччы Алёна Фёдорова отчуотун иһиттилэр. Кини былаан 100% туолбутун эттэ. Уопсайа 120 хонтуруоллуур дьаһалы ыыппыттар, 93 эспэртиисэ ыытыллыбыт, ол иһигэр судаарыстыбаннай бырагыраамаларга. Ол түмүгэр 7,3 млрд солк. кэһиини булбуттар (онтон сорҕотун туоратыахха сөп эбит)! Кэһиилэр баһыйар үгүстэрэ бүддьүөтү оҥорууга, ордук үөрэх эйгэтигэр тахсаллар эбит. Эбэтэр, холобур, Покровскайга куораты тупсаран оҥорууга ону-маны сүүлүктээннэр, холуобунай дьыала тэриллибитин эттэ.
Дакылаатын түмүктүүрүгэр Алёна Фёдорова: “Биһиги ороскуоту былаанныырга уонна билгэлииргэ аат эрэ харата дьарыктанабыт. Ороскуокка нуорма-быраап докумуоннара суохтар, былааҥҥа болҕомто сүгүн-саҕын ууруллубат!” – диэтэ.
Эмчит, дьокутаат Иван Луцкан: “Эн кэһиилэр туохтан тахсалларын быһаардыҥ – норматив, сөбүлэһии суох. Оттон ол биричиинэтэ тугуй? Баҕар, таһымнара суоҕуттан, сэминээрдэр ыытыллыбаттарыттан тахсара буолаарай?” – диэн ыйытта. Онуоха Фёдорова: “Биричиинэ – миэстэтигэр таһымнаах үлэһиттэр суохтарыгар сытар. Ол эрээри ханнык баҕарар нуорма-быраап аактата хонтуруолу ирдиир. Бүгүн биһиги Үп министиэристибэтигэр муниципальнай тэриллиилэргэ бүддьүөт бырассыаһын дьарык оҥостоллоругар эттибит. Биһиги поселениелар таһымнарыгар отчуоттарын оҥорон биэрэргэ тиийдибит! Дьиҥэ, оннук боломуочуйабыт суох!” – диэтэ.
Владимир Поскачин: “Хастыы да миллиардаах аатырбыт тутууларга: Өлүөнэ күргэтигэр, “Олоҥхоленд” тула түһэрсиллибит концессионнай сөбүлэһиилэргэ Арассыыйа субъегын сокуоннарынан сөбүлэҥ түһэрсиллиэхтээх. Толорор былаас итинник сөбүлэһиилэри ылынар эбээһинэстээх дуо? Иккиһинэн, судаарыстыбаннай тэрилтэлэргэ. “Туймаада” ФАПК, икки көтөр баабырыката, “Саюри” дьоппуон тэпилииссэтэ. Баларга угуллубут үп төһө көдьүүстээҕин анаалыстаабыккыт дуо? Эбэтэр “ДьУоХХ” ГУТ буоллун. Бу балар үлэлэрин-хамнастарын анаалыстаабыккыт дуо?” – диэтэ.
– Концессионнай сөбүлэ-һиилэргэ. Госдума Арассыыйа Ааҕар-суоттуур палаататыгар сорудахтаабытыгар биһиги эспиэрдиир хамыыһыйаны тэрийэн үлэлэппиппит. Биһиги концессионнай сөбүлэһиилэр федеральнай сокуон нуормаларыгар сөп түбэһиэхтээхтэр диэн суруйбуппут. Ити – гражданскай дуогабар, онон субъект сокуонунан бигэргэниэ суохтаах. Итинник быһаарыыны суут элбэхтэ ылынан турар. Иккиһинэн, Ааҕар-суоттуур палаата тэрилтэлэргэ харчы эбэтэр субсидия ыытыллыбыт буоллаҕына, хаһаайыстыбаннай үлэлэрин анаалыстыыр бырааптаах. Көтөр иитиитинэн дьарыктанар тэрилтэлэр ороскуоттарын субсидиянан сабыналлар. Ол иһин кинилэр судаарыстыбаттан быһаччы тутулуктаналлар. Кыһалҕа баар, онон эһиилгиттэн кинилэр үлэлэрин анаалыстыахпыт.
Виктор Фёдоров:
– ДьУоХХ субсидиятыгар. Эн “убаҕас бытовой тобоҕу тиэйиигэ кэһии баар” диэтиҥ. Ол эрээри эмиэ даҕаны итини тиэйии субсидияламмат диигин...
– Биһиги 163 мөл. солк. диэн суруйбуппут дии. Манна боппуруос мэктиэлээһиҥҥэ сытар. Онно ымпыга-чымпыга элбэх...
– Субсидияланыахтаах дуу, суох дуу? – диэн Фёдоров иннин биэрбэтэ.
Онуоха Ааҕар-суоттуур палаата хотуна эппиэти кыайан биэрбэтэ. Кини оннугар аудитор Прасковья Кычкина хоруйдаата: субсидияланар. Ол эрээри ити өрөспүүбүлүкэ сокуоннарынан бэрээдэктэнэр.
Ил Дархан: “Бэрэбиэркэлиир буол!”
Сиэссийэҕэ хара ааныттан Владимир Поскачин элбэхтэ эттэ-тыынна. Кини “Полюс Золото” хампаанньа 40% аахсыйата уонна паайдара “биллибэт дьоҥҥо барбытын” эттэ. Оттон бу тэрилтэ 100% судаарыстыба бас билиитигэр сылдьар. Ону кини хантан ылан эппитин быһаара барбата. Алёна Фёдорова мух-мах баран: “Эйиэхэ кэлин суругунан эппиэти ыытыахпыт”, – диэтэ. Оччолооҕу истэн баран, Поскачин уоскуйбата: сөҥ куолаһынан силиэстийэ барыахтааҕын, Ааҕар-суоттуур палаата маны долоҕойугар хатыахтааҕын эттэ-тыынна... Онуоха Ил Дархан Айсен Николаев, истэ сатаан баран, спикер Алексей Еремеевтэн тыл биэрэригэр көрдөстө:
– “Полюс Золото” ханнык да 40% аахсыйата кимиэхэ да бэриллибэтэҕэ! Өскөтүн эн, Владимир Семёнович, салгыы итинник оруо маһы ортотунан тыллаһан, халлаантан ылан этэ-тыына олорор буоллаххына, баһааҕырдыылаах, холуннарыылаах этииҥ иһин суукка ыҥырыллыаххын сөп. “Полюс Золото” Комадрагмет бас билиитигэр баар! Аһаҕастык ону-маны биллэриэҥ иннинэ, иһитиннэриини бастаан бэрэбиэркэлиир буол!
Билбэччэйдэр дойдулара
Отчуоту Владимир Фёдоров түмүктээтэ:
– Биһиги хас сырыы аайы отчуоту субуокка курдук истэбит – эбэтэр кыһалҕалар, биитэр быһаарыллыбатах соруктар. Сырыы аайы наар биир систиэмэлээх сыыһалар! Бырагыраамалар сөп түбэспэттэр, муниципаллар тугу да билбэттэр... Бу аата тугуй, биһиги билбэччэйдэр дойдуларыгар олоробут дуо? Маны утары хайдах охсуһабыт? Бырабыыталыстыба, бу систиэмэлэммит сыыһалары, алҕастары көрөн олорон, тоҕо тугу да гымматый? Профессионаллары аныахха наада! Саатар, суругу да кыайан суруйбаттар! Наар аанньа барыта үҥкүү-битии, көр-нар. Киһи күлбэт да буолла! Мас үүммэт Аллайыахатыгар маһы таҥастыыр тэрилтэни тэрийээри тииһэллэр! Ис бэлиитикэ дэпэртээмэнигэр бу туһунан Ааҕар-суоттуур палаата ыйан биэрдэ дии! Өскөтүн ДьУоХХ туһунан этэр буоллахха, онно бырабыыталыстыба болҕомтону ууруон наада. Бырагырааманы суруйары сатыыгыт, оттон хонтуруоллууру – суох. Каадыры бэлэмниир институт баар буолара уолдьаста! Кинилэр уу – кыраантан, оттон ититии батарыайаттан кэлэр дии саныыллар. Систиэмэни билбэттэр! Хайдах салайары билбэттэр, ис-иһиттэн туох-хайдах оҥоһулларын билбэттэр. Биир урбаанньыты булан саба түһэллэр уонна мөлүйүөнүнэн сүлэ сатыыллар. Оттон миллиардынан уоралларыгар болҕомтону уурбаттар!
Хомунаалка эмиэ улаатыа
СӨ Бырабыыталыстыбатын Бэрэссэдээтэлэ Кирилл Бычков хомунаалынай комплекс тэрилтэлэригэр субсидия улаатарын тохтоторго этиилээх түрүбүүнэҕэ таҕыста. Дьиҥэ, эрдэттэн дакылааты кини бастакы солбуйааччыта Дмитрий Садовников, онтон уларыйан атын солбуйааччыта Дьулустаан Борисов оҥоруохтаахтар этэ. Ол эрээри бу улахан долгутуулаах, айдааннаах дьыала буоларын сэрэйбит курдук, охсууну Бычков бэйэтинэн ылла.
Дакылааттан ылан судургутук быһаардахха, нэһилиэнньэ хомунаалынай өҥө иһин наһаа мөлтөхтүк төлүүр эбит (“харчылаахпыт буоллар, биһиги даҕаны көтүппэккэ кэмигэр төлүөх этибит” диэх айылаах). Ордук тыа сиригэр – 30% эрэ төлүүллэр. Инньэ гынан харчылара суох буолан, хааччыйааччылар нэһиилэ оттон-мастан тутуһан олороллор. Ол иһин кинилэргэ кэмпэнсээссийэни бүддьүөт харчытыттан субсидия быһыытынан биэрэллэр. Бычков балтараа чааһы быһа дьокутааттар ыйытыыларыгар эппиэттээтэ. Син балай эмэ сиэссийэни сырдаттым да, бачча элбэх дьокутаат ыйытыыга суруйтарбытын өссө көрө иликпин. Аны ыйытыыларга суруйтараары тыл бырахсан да ыллылар.
Владимир Фёдоров ону бигэргэтэн:
“Парламент барыта суруйтарда! Эбэтэр охтон түһүөхпүтүгэр диэри икки күнү быһа доппуруостуохха, эбэтэр биирдии ыйытыынан хааччахтыахха. Биһиги бэҕэһээ фракцияҕа охсуһа эрэ сыспатыбыт!” – диэтэ. Алексей Колодезников “ким 13 чааска диэри суруйтарбыт – ол ыйытыылары биэриэҕэ” диэтэ. Тиһэҕэр спикер Алексей Еремеев дьокутааттар биирдии эрэ ыйытыыны биэрэллэригэр быһаарда.
Кирилл Бычков, СӨ Бырабыыталыстыбатын Бэрэссэдээтэлэ:
– Эниэргийэни оҥорууга ороскуоту дьоһуннаахтык оптимизациялыыр уонна хомунаалынай комплекс ороскуотун ис структуратын хос көрөр уолдьаста. Маны таһынан уматыгы тиэйии логистикатын, тырааныспар тэрилтэлэрин уларытыыны хос көрүөхпүтүн, хочуолунайдары тэтимнээхтик гааска уонна автономнай гаастааһыҥҥа көһөрүү ыытыллыан наада, маны таһынан олорор дьиэ пуондата оптимизацияланыахтаах. 2028 сылга хомунаалынай комплекс тэрилтэлэрэ 2024 сыллааҕы субсидия кээмэйин таһымыттан тахсыа суохтаахтар, оттон 2030 сылга субсидиялааһын 10% аччыахтаах. Өр кэмнээх былааны оҥордубут, ол быһыытынан уматыгы тиэйиигэ оптимизация, хочуолунайдары гааска көһөрүүгэ, судаарыстыбаннай тэрилтэлэр уоту экэниэмийэлииллэригэр нэһилиэнньэлээх пууннары гаастааһыҥҥа, Дьокуускайга биир ититиинэн хааччыйар тэрилтэни тэрийиигэ үлэлэр ыытылыннылар.
Ринат Хусаинов:
– Алдан улууһугар үөскээбит балаһыанньаны ыйытаары гынабын: “Теплоэнергосервис” сөбүлэҥи түһэрсэртэн аккаастанар. Туох миэрэни ылаҕытый?
– Чахчы, ыам ыйыгар сөбүлэҥ болдьоҕо бүтэр. Кинилэр Алданнааҕы филиалы сабар туһунан сэрэппиттэрэ. Дириэктэрдэр сэбиэттэрэ концессияны уһатарга сөбүлэспэтэх. Онуоха биричиинэтэ элбэх: тэрилтэ нэһиилэ тыынан олорор, ол эрээри биһиги Русгидроны кытары салгыы кэпсэтэбит. Биһиги икки барыйааннаахпыт: “ДьУоХХ” ГУТ балаансатыгар биэрэбит эбэтэр муниципальнай тэрилтэни тэрийэбит. Интэриэстээхтэр бааллар. Биллэн турар, боппуруоһу быһаарыахпыт.
Гаврил Алексеев:
– 27 миллиард дэписсииттээхпит. ДьУоХХ үгүс тэрилтэлэрэ кыайан өнүйүөхтэрэ суоҕа! Тиэйиигэ кытаанах балаһыанньа – харчы отой суох. Халлаан сулуһун саҕа иэстээхпит! Маннык балаһыанньаттан хайдах тахсаары олороҕут?
– Саамай тоҕоостоох ыйытыы. Иэс 2022 сылтан эмискэ улааппыта, субсидиябыт 10 млрд солк. тиийэ эбиллибитэ. Онуоха бырыһыан ыстаапката оҕуста. Чахчы, биһиги дэписсииппит – 27 млрд солк. Ол эрээри бу сылга бүддьүөккэ 34 млрд солк. субсидияны көрөн турабыт. Ааспыт сылга иэстээхпитин учуоттаан, эбии корректировканы ааҕынан, барытын бүөлүөхпүт. Билигин хаассаны толоруубут – 15 млрд солк., ити сыллааҕы былаан 48%-на.
Ньургуйаана Заморщикова:
– Регулятордар тарыыпка киирбит уонна субсидияланар ороскуоттары бэрэбиэркэлииллэр дуо?
– Бэрэбиэркэлииллэр. Биһиги биэдэмистибэтээҕи тарыыпка ааҕыныстыбабыт туһаныыны уонна эбэһээтэлистибэни хонтуруоллуур функциялаах. Бары ороскуоту көрөн олорорбут курдук счётчиктаах буолуохтаахтар!
Александр Иванов:
– “Миллиардынан суумаҕа иэстээхпит” диигит. Биир нэһилиэккэ икки хочуолунай баар – суумалара араастаһар. Чааһынайыҥ чоҕу икки бүк чэпчэки сыанаҕа тиэйэр. Өскөтүн тарыыбы кытары үчүгэйдик үлэлэстэххэ, ити үлүгэр иэс суох буолуохтаах этэ!
– Монополизацияҕа сыһыаннаан этиим. Бары тарыыптар, оннооҕор уонунан сыллар усталарыгар уларыйбакка турбут тарыыптар, билигин оптимизация уонна конкуренция туһатыгар уларыйаллар. Оннооҕор Арктикаҕа конкуреннар баар буоллулар. Биһиги тарыыппыт – ырыынак тарыыба. Биһиги кимиэхэ да атын тарыыбы олохтуур быраппыт суох.
Сергей Сивцев:
– Иллэрээ күн Үөһээ Дьааҥыттан сигнал кэллэ. Онно салайар хампаанньа тохсунньуттан субсидияны ылбакка олорор, иэстэрэ 19 мөл. солк. тиийбит, хамнаска иэс – 7 мөл., атын иэһэ – 3 мөл. солк. Салайар хампаанньа үлэтин тохтотон эрэр, оттон ити – Арктикаҕа олох кытаанах балаһыанньа!
– Кыра тэрилтэлэргэ кэккэ кыһалҕа баар. Приоритет быһыытынан биһиэхэ бастакы миэстэҕэ тураллар. Сытыы боппуруостар баар буолуохтара, онтон хайдах да куоппаккын. Ол эрээри кыра болдьох иһигэр быһаара сатыыбыт. Ордук Арктикаҕа сыһыаннаан.
Алиш Мамедов:
– ДьУоХХ тэрилтэлэрин тоҕо муниципальнайга биэрбэккит? Хоту – туспа тиэмэ. Оттон Нам, мин Хаҥалаһым улууһа? Үлэлээтиннэр ээ! Баһылыктар бааллар дии!
– Чахчы, итинник кэпсэтиилэр тахсаллар. Киин улуустар көдьүүстээхтик үлэлииллэр. “ДьУоХХ” ГУТ 2030 сылга диэри стратегиялаах. Муниципальнай бас билиигэ биэриэхпит, ол эрээри ону ыллыҥ да оҥорбоккун.
Никита Тимофеев:
– Бигэргэммит лимииттэн атын эбии төһө суума көрүллүөҕэй? Уонна ону хантан ылаҕытый?
– Күн бүгүн дэписсиит – 27 млрд. Биһиги билигин, баҕар, федеральнай үптэн көрдүүрбүт дуу диэн толкуйдуубут. Арассыыйа Үбүн министиэристибэтин кытары үлэлэһэбит.
Александр Гоголев:
– Быйыл атыылаһыыга уонна тиэйиигэ ороскуот төһө улаатта?
– Гааска – 17,1%, чоххо – 8,7%. Ол эрээри Дьабарыкы Хайаҕа 30% курдук. Ньиэп – 13%, Ленскэйдээҕи нефтебазаҕа – 15%.
Николай Кульбертинов:
– Сорох дьон иккилии-үстүү, оннооҕор элбэх кыбартыыралаахтар. Онуоха чэпчэтиилээх тарыыбынан ЖКУ төлүүллэр...
– Чахчы, итинник кыһалҕа баар. 2027 сылтан электроэнергияҕа киллэрбиппит курдук социальнай нуорманы киллэриэхпит. Боломуочуйабытын кэтэһэбит. Оччоҕуна нормативнай уонна нормативтан улахан дьиэ кээмэйигэр дифференцированнай нуорма олохтонуоҕа. Билиҥҥитэ – 33 кв.м.
Владимир Поскачин:
– Эһиги ханнык көдьүүһү ситиһии диэн ааҕыаххытый? “ДьУоХХ” ГУТ быыһааһыны?
– Тэрилтэ үпкэ туруга атын элбэх тэрилтэҕэ дьайыылаах. Билиҥҥитэ “быыһыыр” туһунан эппэппит. Тоҕо диэтэххэ, өссө тимирэ иликпит.
Сергей Ларионов, ЛОРП генеральнай дириэктэрэ:
– Биһиги туох баар историческай сыыппаралары ааһа түһэн хардыылаатыбыт. 2,3 млрд – иэс. Тэрилтэлэр иннилэригэр иэспит – 1,3 млрд. Оттон навигация күн сарсын саҕаланар, Осетровоҕа номнуо тиэнэн эрэбит. Иэспитин хаһан төлүүгүт? Наар кэлэр дуу, кэлбэт дуу харчыны өрө мыҥаан, “илии баттаан” эрэ олоробут, онтон сылайдыбыт.
– Биһиги сүрүн сорукпут – үбүлээһини хааччыйыы. Москубаҕа, Үп министиэристибэтигэр үлэлииллэр. Харчы киирдэ да, тута ыытыахпыт, ол иһигэр – өрүс навигациятыгар.
Алёна Атласова:
– Сорох тыа сиригэр оһоҕу оттон олороллор. Кинилэргэ ханнык чэпчэтии баарый?
– Биһиги билигин ити чэпчэтиилэри бэрэбиэркэлээн көрүөхпүт. Холобур, оһоҕу киин ититиигэ көһөрүү. Онно икки көрүү баар: өскөтүн саҥа хочуолунай наһаа улахан ноҕуруускалаах буоллаҕына, оччоҕуна маһы атыылаһарга субсидияны көрөөрү гынабыт. Оттон сорох сиргэ чугаһынан кэрдиллэр ойуур да бүттэ.
Владимир Прокопьев:
– Тыа сиригэр билиҥҥэ диэри маһы оттунан олороллор, кинилэргэ ханнык да субсидия көрүллүбэт. Бу – олох сөбө суох! Хаһан уонна хайдах ону быһаараары гынаҕытый?
– Оробуочай бөлөхтөргө көрүөхпүт. Альтернатива баар: ханна хочуолунай тутуллуон сөбүй, онно тутуохпут эбэтэр – маска субсидия.
Владимир Фёдоров:
– Витимҥэ мас сыыһынан оттобут. Сир баайын туһанааччы уматыгы биэрэртэн аккаастанар. Тулунаҕа эмиэ үлэлииртэн аккаастаналлар. Теплоэнергосервис Уус Майдаҕа уонна Алдаҥҥа үлэлииртэн батынар. Чааһынайдары кытары кыайан дуогабардаспатаххытына, барытын “ДьУоХХ” ГУТ-ка сүктэриэххит, оттон ону кыайбатыннар?
– Мин кэпсэтии баҕарарбыт курдук буолуо диэн мэктиэлээбэппин. Кыаллыбатаҕына, барытын “ДьУоХХ” ГУТ-ка сүктэрэрбитигэр тиийэбит. Кыайыа дуо? Биллэн турар, саҥаны эбии сүктэрии – ноҕурууска.
Павел Петров:
– Тарыып сыл аайы үрдүүр. Оттон быйыл нэһилиэнньэҕэ тарыып төһөнөн үрдүүр?
– Ортотунан, от ыйыттан тарыып бары ресурсаларга 13% үрдүөҕэ. Барытыгар биир буолбатах. Сорох сиргэ 15% улаатыаҕа. Гааска саамай кыра үрдээһин, ордук электроэнергияҕа биллэ улаатыаҕа.
Наталья Сидоркина:
– Витимҥэ уонна Пеледуйга ЧС биллэриллэн турар. Билигин Витимҥэ ньиэп муус устар 29, оттон Пеледуйга ыам ыйын саҥатыгар эрэ тиийэр кыахтаах.
– Тоҕо итинник балаһыанньа тахсыбытын быраабы араҥаччылыыр уорганнар быһаараллар. Харчыны сезон саҕаланыан иннинэ биэрбиппит, тоҕо эрэ касса хайдыһыыта тахсан хаалбыт. Итини дьарыктана сылдьабыт. Нэһилиэнньэҕэ ититиини тиэрдэргэ кыһалҕалары үөскэтиэхпит суоҕа. Тэрилтэни кытары кэнэҕэһин итинник хартыына тахсыбатын курдук, быһаарсыы хайаан да барыаҕа.
Александр Жирков:
– Бырабыыталыстыба туруору тыырыллан үлэлиир. Бу тиэмэ турбута быданнаата. Парламент сыл аҥаарыгар бүддьүөтү кытары үлэттэн туоратыллан олорор. Сайыҥҥа диэри биир пленарнай мунньах хаалла.
– Бүддьүөт сааскы корректировката дохуот ситэ туолбат кутталыттан сылтаан оҥоһуллубата. Дьокутааттар оробуочай бөлөхтөрүгэр үлэ ыытыллар. Күһүҥҥү корректировкаҕа бэлэмнэнэбит.
Иннокентий Романов:
– Дойдуга хомунаалынай ситим элэйиитэ 100% буолбут. Оттон биһиэхэ?
– Сүүс буолбатах, ол эрээри үгүс ситим 70% эргэрдэ. Биһиги кыһыннары тоҕо уулуссаны сылытарбыт биир сүрүн биричиинэтэ итиннэ сытар. Өрөмүөн уонна модернизация дьаһаллара көрүллэн тураллар. Ону федеральнай киин өйүүр.
Алексей Еремеев:
– Эн 2030 сылга диэри “ДьУоХХ” ГУТ-ка реформа ыытыллыбат диэтиҥ. Оттон кинилэр иэстэрэ 30 млрд солк.! Оттон 2030 сылга диэри ол өссө үллэн тахсыа дии!
– Эйигин көннөрүөм: 2030 сыллааҕы стратегия биир кэлим систиэмэ курдук тутуллубута. Киин улуустарга муниципалитеттарга көһөрөр кыаллар эбит буоллаҕына, ону оҥоруохпут. Ол эрээри мэтээл иккис өрүтэ – Арктика улуустарын сыаната. Биир өттүнэн, биһиги кинилэри өйүөхтээхпит, иккис өттө – кыахтаах тэрилтэлэр автономнай эрэсиимҥэ тахсыахтаахтар.
Агроагрегатордар
Федеральнай сокуон быһыытынан, пиэрмэрдэр бородууксуйаларын батарар ырыынак инфраструктуратын сайыннарар сыаллаах аны “агроагрегатордар” диэннэр баар буолбуттар. Саҥа сокуон “фермерская продукция” диэн өйдөбүлү киллэрбит. Оттон агроагрегатордар диэн ити “пиэрмэр бородууксуйатын” батарар сүрүн хайысхалаах тэрилтэ буолуохтаах. ТХПК агроагрегатор буоллаҕына судаарыстыбаннай өйөбүлү ылар кыахтанар: кирэдьиит, страховка... Дьокутааттар ити агроагрегатордар кимнээх буолуохтаахтарын, тугу гыныахтаахтарын эҥин чопчулаатылар. Ньургуйаана Заморщикова “ити “Пятерочка” эҥин курдук бөдөҥ федеральнай маҕаһыыннарга анаммыт сокуон, кинилэр биһиги ырыынакпытыгар хаардыы хааман киирэллэрин чэпчэтэр курдук оҥоһуллубут. Биһиги бэйэбит пиэрмэрдэрбитин өйүөхтээхпит” диэтэ. Вице-спикер Александр Жирков: “Тыа хаһаайыстыбатын ырыынагар агрегатор быһыытынан саҥа субъект киирээри сылдьар. Онтубут 51 бырыһыан аахсыйалаах буоллаҕына эрэ, агрегатор буолар кыахтаах. Оттон биһиэхэ оннукка сөп түбэһэр бэрт ахсааннаах буолуохтаах. Онон ыксаабакка, федеральнай сокуон чопчулаабытын кэннэ, бу сокуоммут барылын ситэрэн баран бүтэһиктээхтик ылыныахха”, – диэтэ. Онон онуоха-маныаха диэри бастакы ааҕыыны ааста.
Салгыы Александр Атласов АГАТУ-га грант быһыытынан көмөнү оҥорор туһунан сокуон барылын билиһиннэрдэ. Онуоха дьокутааттар “федеральнай үөрэх кыһатын өрөмүөнүгэр тоҕо 160 мөл. солк. өрөспүүбүлүкэ харчытыттан бэриллиэхтээҕий? Киинтэн үбүлэнэр аата онтон көрдөөтүннэр” диэн эттилэр. Кэпсэтии түмүгэр, өрөмүөҥҥэ буолбакка, бырабыыталыстыба наада буоллаҕына, грант быһыытынан өйөбүлү оҥорор бырааптанарын туһунан чопчулаатылар уонна сокуон барылын ситэрэн биэрэргэ быһаардылар.
Онтон айдааннаах ыт сокуонун көрдүлэр. Онно “экстраординарнай түгэн” диэн киирбит. Ол эбэтэр итинник түгэҥҥэ дьэллик ыты тутан ылан сыл аҥаарын быһа иитиэхтээхтэр, онтон дьаһайыахтаахтар. Дьокутааттар “экстраординарнай” дэнэр түгэн чопчу киритиэрийэ суоҕун, ыты иитэргэ хантан үп бэриллиэхтээҕин эҥин ситэ быһаарыллыбатаҕын эттилэр уонна бастакы ааҕыыга ылыннылар, салгыы ситэрэн, быһааран биэрэн баран, иккис ааҕыыга ыытыахтара.
Баай-дуол приватизацията
“СӨ судаарыстыбаннай бас билиитин салайыы туһунан” сокуон 5-с уонна 6-с ыстатыйаларыгар уларытыылары киллэриини көрдүлэр. Бу сокуон судаарыстыбаннай бас билиини приватизациялыырга парламент оруолун күүһүрдэр сыаллаах оҥоһуллубут.
“Приватизацияланар бас билиини аахсыйатын сыанатын эрэ буолбакка, хампаанньалар бас билэр актыыптарын эмиэ учуоттуохтаахтар. “АЛРОСА-Нюрба” приватизациятын саныаҕыҥ. Онно номинальнай сыаната 2 мөл. солк. этэ, оттон дьиҥнээх актыыба 12 млрд солк. этэ уонна ону парламент кыттыыта суох приватизациялаан кэбиспиттэрэ. Маннык хатыламматын инниттэн бу сокуон барыла ылыллыахтаах”, – диэн Виктор Фёдоров быһааран биэрдэ.
Ньургуйаана Заморщикова: “Тоҕо чуолаан 50 мөл. солк. саҕалаан диэн бигэргэннэ? Дьиҥэ, приватизацияланар судаарыстыбаннай баай-дуол барыта хааччаҕа суох парламент сөбүлэҥин ааһыахтаах”, – диэтэ. Виктор Фёдоров хара ааныттан ити барыйааны көрбүттэрин, ол эрээри профильнай кэмитиэт приватизацияланыан сөптөөх тэрилтэлэри үөрэппитигэр оннук 5 тыһ. тахса эбийиэк баарынан, 50 мөл. солк. диэн модьоҕону туруорбуттар, ол эбэтэр “ордук суолталаах приватизацияланар бороссодууралар эрэ сөбүлэҥи ааһыахтаахтар” диэн быһаарда.
Оттон Алексанһдр Иванов ити 50 мөл. солк. 20 мөл. солк. диэри түһэрэн биэрэргэ эттэ.
Виктор Фёдоров ити сокуон барылын ылыныыга судаарыстыбаннай тэрилтэ балаансата болҕомтоҕо ылылларын, онно туох баар актыыба барыта түмүллүбүтүнэн, ону ааһа барар кыахтара суоҕун эттэ.
Дьокутааттар ити сокуону иккис уонна бүтэһиктээх ааҕыыга ылыннылар.
Хатыыс
Хатыыс балыгы тутан мөлүйүөнүнэн солк. ыстараабы уйуммакка иэдээн тахсыбытын бары истэ-билэ олороҕут. Сиэссийэҕэ ыстараап кээмэйин чопчулаатылар. Сибиир хатыыһын көҥүлэ суох туппут киһиэхэ 160 тыһ. солк. ыстараабы олохтуурга диэн киирбит. Сокуон барылын ааптара Андрей Находкин “ити ыстараабы ааҕыыга федеральнай сокуон ирдиир пуормулата туһаныллыбыта” диэн быһаарда. “Нэһилиэнньэҕэ наһаа улахан ыстараабы олохтуугут, оттон сир баайын туһанааччылар хоромньуларыгар быыкааны” диэн уопсай түмүккэ кэллилэр уонна сокуон барылын ылымматылар.
Көрүллүбүт 51 боппуруостан бэрт кыраны, ордук суолталааҕын эрэ сырдаттыбыт. Сиэссийэ кэмигэр киһи быраабыгар, оҕо быраабыгар боломуочуйалаахтар отчуоттарын иһиттилэр, кинилэр отчуоттарын дьокутааттар ылыннылар. Икки күннээх сиэссийэттэн “өрөспүүбүлүкэ үбүгэр-харчытыгар бэрдэ суох балаһыанньа үөскээбит” диэн өйдөөтүбүт, маныаха бырабыыталыстыба уонна дьокутааттар салгыы күүскэ үлэлэһэн ылыстахтарына эрэ сатанар эбит.
Дмитрий ИВАНОВ бэлэмнээтэ.
