Бу иннинэ урут үрдүкү дуоһунаска эбэтэр тэрилтэҕэ салайааччынан үлэлии олорон, дьокутааттыы сылдьан баран, туох эрэ төрүөтүнэн “соһуччу соҕус” уурайбыт дьонтон ыйытык ылбыппыт. Ылбыт дьоммут бары даҕаны бэйэлэрин кэмнэригэр өрөспүүбүлүкэ сайдыытын туһугар тигинэччи үлэлии-хамсыы сылдьыбыт дьон буолаллара өйдөнөр. Ааҕааччылар, биллэн турар, ол дьону “харахтарын далыттан” сүтэрэн кэбиһэн, ханна тиийбиттэрин-түгэммиттэрин, үлэлии-хамсыы сылдьалларын билиэхтэрин баҕараллар. Кинилэр тустарынан туох да дьоһуннаах информация суох буолан, араас үһү-таамах курдук сурахтар тарҕаналлар. Баҕар, бу биһиги сэмэй ыйытыкпыт ол итэҕэһи-быһаҕаһы, бэрт кыратык эмэ да буоллар, толорорго көмөлөһүө.
Бүгүн ол ыйытыкпытын салгыыбыт.
Александр Ильич БОРИСОВ, Бырабыыталыстыба бэрэссэдээтэлин солбуйааччыта, Сибээс уонна коммуникация миниистирэ этэ:
– Мин бачча сааспар диэри наар былааска, дуоһунаска олорбут киһи буолбатахпын. Эдэрбиттэн араас производство салааларыгар, биисинэскэ, кэмиэрчэскэй хампаанньаларга, тэрилтэ салайааччытынан үлэлээн кэлбит киһибин. Ол иһин, былааска үрдүкү дуоһунаска олорон баран туораабыппын – олоҕум биир кэрдиис кэмин эрэ курдук ылынабын. Санаа түһүүтэ дуу, кимиэхэ эрэ хом санааһын дуу курдук өй-санаа суох. Киһи олоҕун устата үлэтэ-хамнаһа, балаһыанньата уларыйа турар буоллаҕа, хайдах биир сиргэ тэпсэҥнии туруоххунуй. Былааска букатын кэлбит диэн суох, онон барытыгар бэлэм сылдьыллыахтаах. Ити – олохпут тулхадыйбат сокуона. “Үрдүкү дуоһунаска олорбут кэммэр, күүһүм-кыаҕым тиийэринэн, өрөспүүбүлүкэм туһугар элбэҕи оҥордум, наадалаах бырайыагы олоххо киллэрдим, норуоппар туһаны аҕаллым” диэн бэйэм бэйэбиттэн астына саныыбын. 2012 сылтан ыла оптоволокнону саҕалаан баран, билигин өрөспүүбүлүкэбит үгүс улуустарын хабан эрэбит. Ол аата, таах кириэһилэ сылытан эрэ олорбут киһи буолбатах буоллаҕым. Дьон-сэргэ салайар уоргаҥҥа үлэлиир да эрдэхпинэ, билигин даҕаны, тиһигин быспакка төлөпүөннүүллэр, санааларын үллэстэллэр, сүбэлэтэллэр. Онон хайдах да “былаастан туоратыллан баран, кимиэхэ да наадата суох киһи буолан хааллым” дэнэр кыаҕа суох киһибин.
Сорох эдэр дьон былааска тахсыыны олохторун сыала курдук саныылларыттан, онно киирэн баран былааска букатынныы кэлбит курдук сананалларыттан сөҕөбүн эрэ... Оннук дьон эмиэ бааллар ээ. Кинилэртэн ордук ким да суоҕун курдук туттар-хаптар, баардарынан-суохтарынан былааска сыста-иилистэ сатыыр, карьера туһугар тугу барытын тэпсэн ааһыах курдук дьүһүлэнэр дьон. Бука, оннук дьон үлэлэриттэн туоратылыннахтарына, олох олорон бүппүт курдук сананаллара буолуо... Даҕатан эттэххэ, оннук сыыһа өйдөбүллээх ыччат кэккэтэ хаҥаан иһэриттэн киһи дьиксинэр, санаата түһэр. Дьиҥинэн, киһи кыраттан саҕалаан, элбэҕи билэн-көрөн, уопут ылан эрэ баран былааска тардыһыан сөп этэ.
Мин билигин “Булт-алт, балыктааһын, туризм” тиэмэтинэн ыксары ылсан үлэлии сылдьабын. Бэл, “ютубка” туһунан ханаалланныбыт, онтубутугар 50 тыһ. сурутааччылаахпыт. Бэйэбит олохтоох дьоммутуттан саҕалаан, Арассыыйа арҕааҥҥы уобаластарыгар, тас дойдуга тиийэ сэҥээриини, биһирэбили ыллыбыт. Быһата, “блогер буоллум” дэниэхпин сөп. Үлэлии сылдьан, бириэмэтэ, бокуойа суох буолан, Иитэриниэт ситимигэр элбэхтик киирэр кыаҕа суох этим. Ону таһынан, сибээс хайысхатынан эмиэ чааһынай тэрилтэ тэринэн үлэлии сылдьабын.
Барыта этэҥҥэ...
Андрей Саввич Борисов, үйэ чиэппэрэ Култуура министиэристибэтин салайбыта:
– Миигин уураталларыгар оруобуна уоппуска ылан, Турцияҕа испэктээкил туруора сылдьар кэмим этэ. Инньэ гынан, адьас улаханнык соһуйуох киһини, айар үлэм быыһаабыта диэххэ сөп. Ууратыы, чахчы, аһара соһуччу этэ. Буолаары буолан – Култуура сылыгар. Дьиҥинэн, 24 сыл устата Култуура министиэристибэтин салайан кэллэҕим. 2015 сылга былаан бөҕөлөөх сылдьыбытым. Култуура сылыгар онтубун барытын олоххо киллэрэн, үлэбин силигин ситэрэн, киһилии түмүктээн барар ыра санаалааҕым. Ону, хата, мин оннубар саҥа анаммыт миниистир ол былааннарбын, ыйыыбын-кэрдиибин барытын этэҥҥэ олоххо киллэрбитэ эрэ диэн үөрүөхпүн сөп. Онон, толору 25 сыл үлэлээбит, түмүктээбит курдук санаммытым.
Билигин кимиэхэ да хом санаа суох. Билигин Култуура эйгэтин үөһэттэн көрө-истэ, сүбэлии-амалыы, өйүү-убуу сылдьар Судаарыстыбаннай сүбэһит диэн дуоһунастаахпын. Үлэлии сылдьабын.
Семен Иванов, 10 сыл Уус Алдантан талыллан үлэлээбит дьокутаат, 11 сыл “Туймаада Лизинг” тэрилтэни салайбыт дириэктэр:
– СӨ норуодунай суруйааччыта Иван Мигалкин хоһоонугар этэн кэбиспитинии – “Дуоһунас диэн – ырбаахы...” Ырбаахыгын мэлдьи кэтэ сылдьыбаккын, киртийдэҕинэ-эргэрдэҕинэ устан быраҕан кэбиһэҕин. Син биир ол кэриэтэ буоллаҕа. Дуоһунаска киһи үйэлээх сааһын тухары биирдэ олоро, букатынныы кэлбэт. Туох барыта кэмнээх, кэрдиистээх.
Мин Уус Алдан улууһуттан иккитэ талыллан Ил Түмэн дьокутаата буола сылдьыбытым. Дьиҥинэн, өссө да талыллыахпын сөп этэ да, бэйэм баҕа өттүбүнэн батыммытым. Тоҕо диэтэххэ, өскөтүн дьокутаат быһыытынан дьиҥнээхтик ылсан үлэлиир буоллаххына, парламент иһигэр киирэн идэтийэн үлэлиэхтээххин дии саныыбын. Айсен Николаев эппитин курдук, “идэтийбит профессиональнай парламент” баар буолуохтаах. Таһыттан уопсастыбаннай ноҕурууска курдук сылдьан дьокутааттыыр буоллаххына, ситэ-хото арыллан үлэлээбэккин, сүрүн үлэҕэр мэһэйдэтэҕин, быһыта-хайыта тыыттараҕын... Ол гынан баран, мин тыа хаһаайыстыбатын салаатынан үлэлээбит буоламмын, тыа сирин дьонун интэриэстэрин туһугар балай эмэ үлэлээбитим дии сананабын.
Мин, уопсайынан, уруккуттан биисинэһинэн дьарыктаммыт, ол эйгэтигэр үлэлээбит киһибин. Билигин даҕаны ханна да халбарыйбакка ол хайысхабынан этэҥҥэ үлэлии-хамсыы сылдьабын.
Федот Семенович Тумусов, РФ Судаарыстыбаннай Думатын дьокутаата:
– Мин оппозицияҕа сылдьыбытым сүүрбэччэ сыл буолла. 2001 сыллаахха өрөспүүбүлүкэ бэрэсидьиэнин быыбарыгар, дьиҥинэн, кыайбыппыт. Хомойуох иһин, түүн куолаһы барытын түҥ-таҥ саамылаан кэбиспиттэрэ. Дьон үксэ да ону сэрэйэр, билэр буолуохтаах. Ол кэннэ: “Эн, үчүгэйинэн, бу дойдуттан бар эбэтэр эйиэхэ куһаҕан буолуо!”, – диэн оччотооҕу былаас сирэйбэр мас-таас курдук, сааныы былаастаах, эппитэ. Биллэн турар, оннук балаһыанньаҕа ханнык баҕарар киһини “салгыы хайдах-туох буолабын?” диэн өй-санаа үүйэ тутара биллэр буоллаҕа.
Ол уустук кэмҥэ мин өйбөр-санаабар, харахпар быыбар иннинэ тыа сирин дьоно-сэргэтэ барахсаттар кулуупка “лыык” курдук симиллэн олорон, миэхэ туһаайан эппит тыллара-өстөрө, итэҕэйбит харахтара бу баардыы илэ көстөн кэлбитэ. Ол кэннэ тута “миигин итэҕэйэн, былаас төһө эмэ күүстээх ыгыытыттан куттаммакка быыбарга үлэлэспит, “бэйэбит уолбут” диэн эрэнэн куоластаабыт сахам дьонун-сэргэтин көмүскүөхтээх эбиппин” диэн бигэ быһаарыныы ылыммытым. Ханна да барбаттыы оҥостубутум – хаалбытым. Биллэн турар, оччотооҕу былаас миигин бырастыы гымматаҕа, мэһэй бөҕөнү оҥорбута, тыл ыытан ааппын-суолбун киртиппитэ, ыыстаан-хоруотаан да көрбүтэ, холуобунай да дьыала тэрийтэрэ сатаабыта. Быһата, “тыыннаахтыы сии”, “тыыннаахтыы көмө” сатаан араас куһаҕаны бары оҥорбута. Ол – баар суол.
Ама да ааспытын иһин, ыарахан балаһыанньа этэ... Ол ыарахан кэмнэрбэр, бастатан туран, тапталлаах кэргэним, чугас дьонум-сэргэм, аймахтарым, доҕотторум, биир идиэйэлээхтэрим, кэллиэгэлэрим күүс-көмө буолбуттара. Оппозиция диэн, дьиҥинэн, “норуот өстөөҕө” диэн буолбатах.
Уопсайынан, өрөспүүбүлүкэ сайдыытыгар бэйэм көрүүлэрбин, санаабын олоххо киллэрэр туһугар охсуһабын, ону туруулаһабын. Мин төһө да былааска оппозицияҕа сылдьар курдук буолларбын, сахам норуота миигин өйүүр, өйдүүр. Төрөөбүт норуоппар тирэҕирэр буоламмын – үлэлиибин, охсуһабын, туруулаһабын. Миэхэ дьонум-сэргэм, норуотум эрэ күүс-кыах биэрэллэр.
