2000 сыллаахха, от ыйын 7 күнүгэр, Икки палааталаах Ил Түмэн (салайааччылар Василий Филиппов уонна Николай Соломов) Саха Өрөспүүбүлүкэтин Төрүт сокуонугар тоҕус «федеральнай» уларытыыны оҥорбут.
Элбэх ыстатыйаҕа РФ Конституциятын уонна кини бастыыр оруолун ахтар буолбуттар. Уларытыллыбыт Төрүт сокуоҥҥа сыччах ханнык сүрүн уларытыылар киирбиттэрэй? Биир бастакынан өрөспүүбүлүкэ тас ситимнэрин МИД хонтуруоллуур буолбута, СӨ Бэрэсидьиэнэ сэбилэниилээх күүстэргэ дьайар кыаҕа суох буолбут. Ил Түмэн өрөспүүбүлүкэ нолуогун РФ бүддьүөтүгэр ыытар кээмэйин быһаарара тохтообут, онон бүддьүөт уонна нолуок бэлиитикэтэ федерация таһымыгар оҥоһуллар буолбут.
От ыйын 1 күнүгэр дойдубут Төрүт сокуонугар уларытыылары киллэрии иһин куоластаабыппыт. Санатар буоллахха, Саха сирэ Ненец автономиялаах уокуругун кэннэ Төрүт сокуоҥҥа уларытыылары киллэрэри утарарынан дойдуга иккис миэстэҕэ тахсыбыта. Бу күннэргэ Путин саҥа уларытыылары киллэрэр туһунан эттэ итиэннэ национальнай эрэгийиэннэр Төрүт сокуоннара эмиэ уларыйыахтааҕын эттилэр. “Биир ньыгыл” салайааччыта Дмитрий Медведев саҥа Төрүт сокуоҥҥа хас да федеральнай сокуоннары уларытарга баартыйа этиилэри бэлэмниэхтээҕин эттэ. Номнуо Калмыкия баһылыга Бату Хасиков өрөспүүбүлүкэ констиуциятыгар (Степное уложение, 1994 сыллаахха ылыллыбыт) “суһаллык аныгы кэм ирдэбилигэр сөп түбэһэр уларытыылар киллэриллиэхтээхтэр” диэн эттэ. Маны таһынан, кини Элиста куоратын Остап Бендер бэрэспиэгин уларытарга этии киллэрбит. “Бу сүүлүк персонаж аатын киин куораппыт бэрэспиэгэр үйэтитэр табыллыбат” диэн эппит. Оттон биһиэхэ туох-ханнык уларыйыылар киириэхтэрэй?
