“Хабаровскай дьикти сайына” диэн ыстатыйабар күбүрүнээтэр С.Фургалы хаайыы өр кэмҥэ РФ Генборокуратууратын тутан олорбут Хабаровскайтан төрүттээх борокуруордары туоратыы кэнниттэн кыаллыбытын туһунан кылгастык суруйбутум. Бүгүн ити устуоруйаны арыый кэҥэтэн көрүөҕүҥ. Хабаровскай борокуруордара өссө Саха сирин уон сыл тутан олорбуттара умнуллубата ини?
Кыайтарбатах криминал
Хабаровскай кыраайга урукку 90-с сылларга үөскээбит аатырбыт Е.Васин-Джем диэн аптарытыат тэрийбит “Общак” диэн бөлөҕүн тобоҕо билиҥҥэ диэри эстибэккэ сылдьар. Бу бөлөх дьайыыта Арассыыйа сирин 14% хабара, тэҥнээҕэ суоҕа. Бөлөх балыгы, атын да муора бородууктатын сокуоннайа суох бултаан атыылыыра, маһы уоран кэрдэн Кытайга таһаарара, көмүһү, атын да күндү металлары көҥүлэ суох хостоон эргинэрэ, наркотигы тарҕатара, рэкеттиирэ, дьону өлөрөрө. Бу бөлөх төһө да баһылыктара Джем өлбүтүн, улахан бөлөҕө сууттанан хаайылыннар да, эстибэтэх биир биричиинэтинэн, быраабы араҥаччылыыр уорганнар (борокуратуура, полиция, силиэстийэ кэмитиэтин) салалтатын кытта спрут курдук ыга силлиспитэ буолар дииллэр.
“Общагы” үлтүрүтүү, күүһүн өһүлүү 2001 с. Е.Васины тутууттан саҕаламмыта, 2009 с. элбэх киһи сууттаммыта. Хабаровскай борокуруордара, бу бөлөҕү мөлтөтүү иһин хайҕанан, аатыран, Генборокуратуура чыпчаалыгар тахсыбыттара буолуо диэн биир сабаҕа кэпсиир. Ол эрээри дьон оччолорго да, “Общагы” эспэтилэр, бөлөх үгүс дьоно тутуллубакка хааллылар диэн этэллэрэ. Баҕар, киин былаас хараҕын баайаары, сорох дьоннорун сиэртибэлээн хаайыыга уктарбыттара буолуо.
Генборокуратуура чыыската
Оттон ити кэмнэргэ С.Фургал “Общагы” кытта сибээстээҕэ биллибэт. Ол эрээри криминал барытын баһылаабыт сиригэр кинилэр харчылаах биисинэстэрэ “арыыланан” хаалбатах, алтыспыт буолуохтарын сөп. 2004 с. бүтүүтэ Зоря, Булатов диэн бизнесменнэри өлөрүүгэ уорбаланан С.Фургал уонна кини бииргэ биисинэстиир доҕоро Н.Мистрюков икки хонукка ИВС-ка хаайылла сылдьыбыттар эбит. ВЧК-ОГПУ телеграм-канал быраабы араҥаччылыыр уорганнарга үлэлиир дьон информацияларыгар олоҕуран суруйбутунан, Фургалы икки өлөрүүгэ буруйдуур дьыала 2005 с. арыллыбыт эбит. Ол эрээри, 2005 с. от ыйын 11 күнүгэр оччолорго Хабаровскай кыраай борокуруора В.Малиновскай быһа дьаһалынан силиэстийэ, дьыала тохтотуллубут. Ити дьыала сабыллыытыгар оччолорго Хабаровскай кыраай борокуруорун солбуйааччылара К.Кожевников уонна А.Подласенко кыттыгастаахтар дииллэр, онон силиэстийэҕэ тардыллыахтарын сөп үһү. Кириэмил Фургал буруйун дакаастаан дьону уоскутарыгар ити икки киһи дьыала тоҕо сабыллыбытын быһаарар көрдөрүүлэрэ улахан суолталаныан сөп.
Кырдьык, өр кэмҥэ умнууга сыппыт Фургал дьыалатын “хостоон тилиннэрии” бэлиитикэлээх буолуон сөп. Тоҕо? 2018 с. Кириэмил киһитэ В.Шпорт быыбарга хотторон, кыраайга В.Путин аптарытыата мөлтүүр. 2019 с. кыраай парламенын быыбарыгар “биир ньыгыллар” ЛДПР-га хоттороллор. Итинник “өрөбөлүүссүйэни” былаас тулуйбата чахчы. 15 сыллааҕы холуобунай дьыаланы мээнэҕэ тилиннэрбэттэр.
Фургал дьыалатын өссө 2019 с. саҕалаары гыммыттарын Генборокуратуураҕа өрө тахсыбыт генборокуруор Ю.Чайка солбуйааччылара үөһээ ааттаммыт В.Малиновскай, Ю.Гулягин, генборокуруор сүбэһитэ А.Подласенко (Саха сирин урукку борокуруора), 2005 с. В.Малиновскай өссө биир солбуйааччыта К.Кожевников (Липецкэй уобалас борокуора) туорайдаспыттар.
Ю.Чайка Хабаровскайга төрөөбүт киһи. А.Подласенконы кытта Свердловскайга бииргэ үөрэммиттэр. Ю.Гулягин уонна Ю.Чайка биллэхтиилэр үһү дииллэр. Ити курдук Хабаровскай борокуруордарын ыкса билсии, аймахтаһыы Генборокуратуураҕа таһаарбыт. Итинник куомуннаһан өссө тугу-тугу оҥорбуттара биллибэт.
Ол иһин буолуо, Фургал дьыалатын түргэтэтээри 2020 с. саҥатыгар Ю.Чайка ууратыллар, ол кэннэ, ити үөһэ ааттаммыт кини дьонун генборокуратуураттан чыыскалыыллар.
Хабаровскай борокуруордара – Саха сиригэр
А.Подласенко аҕалтаабыт “Хабаровскай борокуруордара” манна хайдах үлэлээбиттэрин туһунан биир быраабы араҥаччылыыр уорганнарга үлэлиир киһи кэпсээнигэр олоҕурабыт.
Кини этэринэн, А.Подласенко уон сыл борокуруордаары өрөспүүбүлүкэ борокуратууратын устуоруйатыгар бөрүкүтэ суох суолу-ииһи хаалларбыт. Ити чахчылары бэчээккэ тахсыбыт суруйуулар бигэргэтэллэр.
Подласенко Хабаровскайтан Саха сиригэр 30 бэйэтин дьонун аҕалбытын түмүгэр өрөспүүбүлүкэҕэ сууту-сокуону билсии күүһэ баһыйбыт. Билсии (кумовство) сэбиэскэй былааһы сиэбитин санатар тоҕоостоох. Салалтаҕа барыта билсиинэн тахсаллара, холуобунайга тиийэ дьыала барыта билсиинэн быһаарыллара. Бэл, билигин аһынар сопхуостарбытын тоҕо эспиппитий, “харчыбытын сии олорор билсиинэн үллүбүт салалтаны” иитимээри.
Оччолорго Уһук Илиҥҥэ РФ Генборокуруорун солбуйааччы Ю.Гулягин 2006 с. сэтинньитигэр А.Подласенконы Ил Түмэнинэн өрөспүүбүлүкэ борокуруорунан анатарыгар дьокутааттарга кини манна биир эрэ киһини илдьэ кэлиэ диэн андаҕайбатаҕа эрэ. Ол тыла тута умнуллубута, дьокутааттар да мөлтөөн биэрбиттэрэ, ким да ирдэспэтэҕэ. Подласенко аҕалбыт 30 киһитэ үксэ мөлтөх үлэһиттэр этилэр дииллэр. Бу үрдүк хамнастаах үлэҕэ кэлбит дьон Подласенко, кини солбуйааччыта А.Щербаков, Ю.Гулягин аймахтара, билсэр дьоно эбиттэр. Бэйэ хамаандата диэн өйдөнөр: үчүгэй хаачыстыба. Ол эрээри дьыалабыай хаачыстыба оннугар, акаары да буоллун, бэриниилээх эрэ дьону мунньуу үтүөҕэ тиэрдибэт. Ол курдук, биһиги борокуратуурабытыгар Хабаровскайтан сокуону кэһэн ууратыллыбыт борокуратуура үлэһиттэрэ, уһулларга тиийбит дьыалалаах, мөлтөх үлэлээх полиция, силиэстийэлиир кэмитиэт дьоно кэлэн манна Саха сирин борокуратууратын чиэһинэй үлэһиттэрэ буолан “көнөн” тахсыбыттара.
Подласенкоҕа солбуйааччытынан үлэлээбит А.Щербакову быйыл Генборокуратуура саҥа салалтата эмиэ уураппыт. Щербаков маннааҕы борокуратуура үлэһиттэригэр үөһээ ахтыллыбыт “Общак” салайааччыларын кытта доҕордуу сыһыаннааҕын кэпсээн улаханнык дьиктиргэппит этэ. Оннук да билсиилээх буолан, “Общак” дойду үрдүнэн биллэр гына кыаҕырдаҕа.
Массыанньыктары Генборокуратуура көмүскээбитэ
Хабаровскайтан кэлбит борокуратуура үлэһиттэрин сокуону кэһиилэрэ интэриниэккэ элбэх суруллубута хаалбыт. Ити суруйуулар оччотооҕу Генборокуратуура салалтатыгар Ю.Чайкаҕа Подласенко, солбуйааччыта Щербаков, Дьокуускай борокуруора А.Морозов (Гулягин аймаҕа) сокуону кэһиилэригэр, мөлтөх үлэлэригэр правовой сыанабыл биэрэргэ, эппиэккэ тардарга аадырыстаналлара. Ол эрээри барыта ууга тааһы бырахпыттыы сүтэрэ. Билигин сэрэйдэххэ, ити үҥсүүлэр Чайкаҕа, Гулягиҥҥа, Малиновскайга тиийэллэрэ, кинилэр бэйэлэрин дьоннорун көмүскээн, барытын сабан, “архыыптаан” иһэллэрэ буолуо. Оннооҕор “хотугу надбавка” төлөнүүтүгэр массыанньыктаан, судаарыстыба үбүн сокуоннайа суох сиэбит ыар буруйга харыларыттан харбатан баран, билсии көмөтүнэн куотан тураллар. Биллэрин курдук, хотугу надбавка хас да сыл үлэлээн мунньуллар. Бу дьон манна кэлэллэригэр биир да надбавкалара суоҕа. Үрдүк хамнаһы ылар иҥсэлэригэр сымыйа ыспыраапка аҕалан, хамнастарын сокуоннайа суох үрдэтэн судаарыстыба үбүн уоран сии олорбуттара биллибитэ. Подласенко дьоно төһө эмэ надбавката суохтарын биллэр, ол сымыйа ыспыраапканан эбии хамнас ааҕар бирикээстэри таһаара олорбута. Борокуратуура бэтэрээннэрэ “бу туох алдьархайай, сокуону кэтиир дьон көрдөрөн туран массыанньыктаан судаарыстыба харчытын сииллэр” диэн Генборокуратуураҕа үҥсүү түһэрбиттэрэ. Суор хараҕын суор оҥмот, Чайка, Гулягин күлүү гыммыттыы, “кинилэр сокуону кэһэллэрин билбэтэх буолан, сымыйа ыспыраапканы биэрбиттэр” диэбит курдук эппиэттээбиттэрэ.
Онтон 2012 с. Уһук Илин Силиэстийэлиир управлениета бу массыанньыктаан элбэх харчыны уоран сиэһин диэн холуобунай дьыала тэрийээри гыммыта. Онуоха Ю.Гулягин, дьонун көмүскээн, кинилэр уураахтарын көтүрбүтэ. Уһук Илин Силиэстийэлиир управлениета Гулягин холуобунай дьыаланы сыыһа көтүрдэ диэн РФ Генборокуруоругар үҥсүү түһэрбитэ. Сокуон быһыытынан Генборокуруор быһаарыыта бүтэһиктээх, туох диэбитинэн барар. Ю.Чайка сирэйэ-хараҕа суох Подласенконы уонна Гулягины көмүскээн, “надбавка харчытын ылаары сымыйа ыспыраапканы оҥорууга массыанньыктааһын суох, Гулягин сөпкө көтүрбүт” диэн быһаарбыта. Өссө өрө баран, силиэстийэ управлениетын буруйу оҥорууну тиһэр кинигэтигэр ити сокуону кэһии регистрацияламмытын сотторор уурааҕы таһаарбыта. Силиэстийэ дьыалатыгар буруйу оҥорууну итинник ылҕаан кистээһин хаһан да буолбатах көстүү эбит. Инньэ гынан, Ю.Чайка сокуон кэһиитин бэрэбиэркэлэппэккэ, дуоһунаһын туһанан бэйэтин дьонун көмүскээн, быыһаан ылбыт. Силиэстийэҕэ “мин дьоммун тыытымаҥ” диэн сутуругун көрдөрбүтэ. Дьэ, итиннэ дойдуга сокуон оннугар билсии быһаарар күүстэммитэ дьэҥкэтик көстүбүтэ.
Итинник билсии, бэрик күүһэ (сокуоннайдык – хоруупсуйа) өссө уонча сыллааҕыта туохха да кыайтарбат буолбутун Подмосковье борокуруордара бандьыыттар тэрийбит бобуулаах казиноларын “крышалаабыт” устуоруйаларыгар көрүөххэ сөп. Хоруупсуйаҕа буруйдаан, Москуба уобалаһын борокуруорун солбуйааччы А.Игнатенко Польшаҕа куоппутун тутан аҕалбыттара, өссө борокуратуура хас да үлэһитэ тутуллубута. Бу дьыаланан РФ Силиэстийэлиир кэмитиэтин салайааччыта А.Бастрыкин борокуруордары буруйдаан, оттон РФ Генборокуруора Ю.Чайка дьонун көмүскээн, улаханнык иирсэн тураллар.
Холуобунай дьыаланы РФ Силиэстийэлиир кэмитиэтэ силиэстийэлээн баран, Генборокуратуураҕа ыытар эбит. Онно тиийдэҕинэ, Чайка солбуйааччыта Гринь диэн киһи сырыы аайы дьыаланы бигэргэппэккэ аккаастаан иһэр эбит. Грини кытта Силиэстийэ кэмитиэтин утары сэриигэ Хабаровскай киһитэ В.Малиновскай эмиэ күүскэ кыттыспыт.
Ити дьыала иһэ ыарахан, хараҥа, сураҕа, бандьыыттар борокуруордарга биэрэр бэрик харчылара генборокуруор уола Артем Чайкаҕа тиийэр үһү. Киин бэчээккэ сурулларынан, А.Чайка Силиэстийэ кэмитиэтигэр ыҥырыллан доппуруостана сылдьыбыт. Кэлин киниэхэ бандьыыттартан харчы таспытын билиммит Прилепскэй диэн суоппар өлөрүллүбүт.
Бу икки быраабы араҥаччылыыр баараҕай тэрилтэлэр иирсээннэрин айдаана оччолорго РФ Бэрэсидьиэнэ Д.Медведевкэ тиийбитигэр кини: “Өскөтүн иирсэр буоллаххытына, төһө баҕарар этиһиҥ, ол эрээри иирсээҥҥитигэр оҕолору кытыарымаҥ”, – диэбитэ, били, “харчы суох, ол да буоллар тулуйуҥ” диэбитин курдук “кынаттаах этии” буола сылдьар. Медведев Бастрыкиннаах Чайканы ыҥыран мөҕө, эйэлэһиннэрэ сатаабыта да, табыллыбатаҕа. Ю.Чайка Д.Медведев кланын киһитинэн биллэр. Чайканы билэргит курдук, быйыл Медведеви эмискэ ууратыы кэннэ атын үлэҕэ ыыппыттара.
Борокуруордар казинолары “крышалаабыт”, дойду былааһын үрдүкү таһымыгар тиийэ тахсыбыт айдааннаах дьыала, улахан дьону таарыйарыттан эмиэ буолуон сөп, баччааҥҥа диэри иннэ-кэннэ быһаарыллыбакка, силиэстийэ уһатылла сылдьар.
Ким да билбэт, дьыала Чайка уурайбытынан, ити С.Фургал дьыалатын курдук хаттаан көбүтүллүөн сөп. Онон Фургал кэннэ өссө атын, урут кистэммит дьыалалар хаттаан көбүтүллүөхтэрин сөп.
Үгүс дьон С.Фургал 15 сыллааҕы дьыалатын көбүтүү төһө сокуоннайын ыйытар. РФ Холуобунай Кодексын 78 ыстатыйатынан үрдүкү миэрэҕэ (өлүөр диэри хаайыы) тардыллар кыахтаах холуобунай дьыалалар сабыллыбаттар (срок давности суох). Онон хас биирдии ыар буруйга суут бу дьыаланы тилиннэрэр сөп дуу, суох дуу, бэйэтэ быһаарар. Фургал хас да киһини соруйан өлөрүүгэ буруйданнаҕына, үйэтин тухары хаайыллыан сөбүнэн дьыалата хаттаан көбүтүллүбүт.
Оттон “2004-2005 сс. Фургал дьыалатын “соруйан ыһыы”, тохтотуу иһин үрдүк сололоох борокуруордар Гулягин, Малиновскай уонна Подласенко дьыалаҕа тардыллыахтара дуо?” диэн ыйытыыга эппиэт биэрэр уустук. Арай аньыылара таайан, үтэһэлэрэ туолан үлэлэриттэн уһуллубуттар, ааттара барбыт диэн бүтэрбит буолуо.
Владимир Степанов.
