Өрөспүүбүлүкэҕэ баһаарга уустук балаһыанньа Бүлүүгэ, Үөһээ Бүлүүгэ, Мииринэйгэ, Горнайга, Эдьигээҥҥэ, Кэбээйигэ, Ньурбаҕа, Сунтаарга, Хаҥаласка баар. Горнайга Бэс Күөлэ, Үөһээ Бүлүүгэ Кырыкый бөһүөлэктэригэр баһаары киллэрбэт үлэ барар. От ыйын 27 к. туругунан, 55 тыһ. гаа умайар 11 баһаара умулларыллыбыт. 1838 киһи уонна 258 тиэхиньикэ үлэлиир. Иллэрээ күн киэһэ Дьокуускайы бүрүйбүт хойуу буруо Горнайтан, Кэбээйиттэн, Намтан утары уот ыытыллыбытыттан кэлбит диэн иһитиннэрэллэр.
Горнай баһаардара – ураты хонтуруолга
От ыйын 21-23 күннэригэр Ил Дархан Горнай улууһун Маҕарас бөһүөлэгин сиригэр-уотугар турбут баһаардары умуруоруу үлэтин бэрэбиэркэлээбитэ. Айсен Николаев “Якутлесресурс” уонна лесхоз үлэһиттэрин кытта көрсөн үлэ-хамнас туһунан сэһэргэстэ. Санатан эттэххэ, Горнай улууһугар Ил Дархан сорудаҕынан баһаары бохсор тэриллээх 27 анал массыынаны хомуйан көмөҕө ыыппыттара. Ити тиэхиньикэ баһаар баар сирдэринэн тарҕатыллан улахан көмөнү оҥордо.
«Федеральнай, өрөспүүбүлүкэтээҕи, олохтоох нэһилиэнньэ уонна бэйэлэрин баҕаларынан көмөлөһө кэлбит дьон күүстэринэн уоту умуруоруу үлэтин бастакы түһүмэҕин соругун толордубут – улуус нэһилиэнньэлээх пууннарыгар бүгүн уот суоһаабат. Билигин биһиги бу үлэ иккис түһүмэҕэр – уоту төгүрүктээн, эргийэ көтөн хаайыыга, бохсууга киирэбит. Уот салгыы Бэрдьигэстээх диэки барыытын тохтотуохтаахпыт. Ол иһин манна уоту кытта охсуһууга саамай улахан бөлөҕү мустубут», – диэтэ Айсен Николаев.
Горнай улууһугар бу күннэргэ баһаары умуруорууга 806 киһи үлэлээтэ, ол иһигэр 469 мобилизацияламмыт олохтоох дьон уонна бэйэлэрин баҕаларынан үлэлээччилэр, 203 – Авиалесоохрана, 43 – “Якутлесресурс”, 12 – лесхоз, 79 МЧС байыастара киирэллэр. Маны сэргэ 121 тиэхиньикэ туттулунна.
Айсен Николаев балаһыанньа өрөспүүбүлүкэ үрдүнэн тупсубутун бэлиэтээтэ. Ол курдук, кини эппитинэн, улахан баһаар нэдиэлэ иһигэр 100-нэн аҕыйаабыт, зондировщик-сөмөлүөт аҕалбыт ардаҕа эмиэ көмөлөспүт.
Ил Дархан уустук балаһыанньалаах Горнай улууһугар ураты болҕомтотун уурар, хонтуруолун тута сылдьар. От ыйын 23 күнүгэр Айсен Николаев Горнай улууһугар салгыы үлэлээн Күөрэлээх сэлиэнньэтин сиригэр-уотугар баар баһаардарга сырытта уонна тыаҕа турбут уоту умуруорууга суһал мунньаҕы ыытан, Маҕарас, Күөрэлээх, Аһыма, Бэс Күөлэ бөһүөлэктэрин тулатыгар баар баһаардары умуруоруу былаанын ырытыста, наадалаах ыйыылары, дьаһаллары биэрдэ.
Ол курдук, от ыйын 28 күнүгэр Күөрэлээх бөһүөлэгэр тахсан баһаары утары үлэ туругун көрдө, тустаах дьаһаллары биэрдэ, дьону-сэргэни кытта көрүстэ.
В.Путин Ил Дархан
этиилэрин өйөөтө
От ыйын 22 күнүгэр Ил Дархан Арассыыйа Бэрэсидьиэнэ Владимир Путин тыа баһаардарын кытта охсуһууга анаммыт мунньаҕар кытынна. Дойду бэрэсидьиэнэ МЧС миниистирэ Евгений Зиничев, Саха Өрөспүүбүлүкэтин Баһылыга Айсен Николаев уонна атын эрэгийиэннэр бэрэстэбиитэллэрин дакылааттарын иһиттэ.
Айсен Сергеевич Владимир Путиҥҥа Саха сиригэр тыа баһаардарын кытта охсуһууга эрэгийиэннээҕи киини тэрийэр уонна өрөспүүбүлүкэни баһаары умуруорууга көдьүүстээх ДТ-75 тыраахтардарынан хааччыйар туһунан этии киллэрдэ. Бэрэсидьиэн Ил Дархан бу этиитин өйөөтө уонна ону сэргэ Айсен Николаев тыаны көрүүгэ-харайыыга харчыны тыырыы саҥа ньыматын туһунан санаатын биһирээтэ. Ол түмүгэр дойду баһылыга Арассыыйа бырабыыталыстыбатыгар саҥа ньыманы түргэнник олоххо киллэрэ охсоллоругар соруйда. Санатан эттэххэ, нэһилиэнньэ ахсааныгар боҕомтону уурар урукку ньыманан аҕыйах дьонноох Саха сиригэр тыаны көрүүгэ-харайыыга кып-кыра харчы тыырыллар, биир гааҕа – 6 эрэ солкуобай курдук. Итини таһынан үлэни көдьүүстээх оҥорор туһуттан Владимир Путин аҕыйах нэһилиэнньэлээх уонна киэҥ иэннээх тыалаах сирдэргэ тыаны көрүү-харайыы, уоттан харыстааһын боломуочуйатын федеральнай таһымҥа биэриэххэ диэн этии киллэрбитэ. Ити өрөспүүбүлүкэ баһаары кытары охсуһар кыаҕын күүһүрдэр. Ойуур федеральнай бас билии буоларынан, эппиэтинэс федеральнай кииҥҥэ көһөр. Сыл аайы харчы көрдүү сатаан көрдөһүү тохтуур. Өрөспүүбүлүкэ эппиэтинэһигэр, сүрүннээн, тэрийэр өттүгэр: мобилизация, дьону тэрийии, баһаары утары аҕытаассыйа курдук үлэлэр хаалаллар.
Мишустин баһаарга көмөнү элбэтиэх
буолла
Ил Дархан Айсен Николаев Арассыыйа Бырабыыталыстыбатын Бэрэссэдээтэлэ Михаил Мишустин от ыйын 27 күнүгэр Южно-Сахалинскай куоракка ыыппыт Уһук Илиҥҥэ ыксаллаах быһыыны туоратыыны көрбүт мунньаҕар видеосибээһинэн кытынна. М.Мишустин Саха сиригэр баһаар балаһыанньата уустугунан бырабыыталыстыба эбии 400-кэ мөл. солк. көрүлүннэ диэтэ. Кини уоту умуруорууга авиацияны киэҥник туһанарга уонна баһаары умулларыыга сылдьар сөмөлүөттэр, баһаарынай массыыналар уматыгынан хааччыллыыларын күүһүрдэргэ дьаһайда.
Айсен Николаев өрөспүүбүлүкэ сиригэр XIX үйэттэн турбатах кураан уонна итии түһэн улахан баһаардар турдулар диэтэ. Бэс ыйын 20-тин кэннэ кураанах этиҥнэртэн күн аайы 60-75 баһаар турбут. От ыйын 13 күнүгэр 324 баһаар буола сылдьыбыт. От ыйын 27 күнүгэр ылыллыбыт миэрэлэр түмүктэригэр баһаардар ахсааннара 2,4 төгүл аҕыйаан, 135 хаалбыт. Ил Дархан премьер М.Мишустиҥҥа баһаары умулларыыга улахан көмөтүн иһин махтанна. Федеральнай эрэсиэрбэттэн 800 киһи үлэлээн барбыт, 634 киһи үлэлии сылдьар. Бөдөҥ авиабөлөх: 7 ЫБМ, 7 Оборуона министиэристибэтин, 18 эрэгийиэн авиахампаанньаларын авиатиэхиньикэлэрэ мунньуллубут. Ардахтатар “Циклон” тэриллээх Ан-26 сөмөлүөт көдьүүстээх үлэтин түмүгэр хас да улуус сиригэр ардах түспүт.
Сүрүн болҕомто баһаары нэһилиэнньэлээх пууннарга киллэрбэт сорук туран, 14 улууска, 37 бөһүөлэккэ суоһаабыт уоту тохтоппуттар.
Элбэх тиэхиньикэ, дьон үлэлээн, былырыыҥҥы кэм туһааннаах кэминээҕэр ахсаанынан элбэх уонна улахан иэннээх сиргэ баһаар умулларыллыбыт. Ол эрээри атырдьах ыйын бастакы дэкээдэтигэр итии, кураан күннэр туруохтара, онон өрөспүүбүлүкэҕэ атырдьах ыйын ортотугар диэри ыксаллаах быһыы эрэсиимэ уһатыллар туруктаах. Айсен Сергеевич ойуур сыһыаныгар федеральнай бүддьүөттэн көрүллэр үбүлээһини улаатыннарар ньыманы туһанан, уларытыыны түргэтэтэригэр көрдөстө. Кини бүтэһик сыллар көрдөрөллөрүнэн, кыра үбүнэн, кыаҕынан Саха сирин курдук киэҥ сиринэн тайаан сытар эрэгийиэҥҥэ баһаардары тохтоппоккун, көрбөккүн диэтэ.
Ил Дархан баһаарга уонна суола суох сиргэ үлэлииргэ көдьүүстээҕин көрдөрбүт баһаары бохсор тэриллэрдээх ДТ-75 тыраахтардары эбии ыытарга көрдөстө. Саха сиригэр тэриллиэхтээх, В.Путин өйөөбүт ойуур баһаарын утары охсуһар киини тэрийии боппуруоһун түргэтэтэри көрдөстө. А.Николаев тыа сирин т/х дьарыктанар улуустарга сатыылаабыт кураан содулун туоратарга уонна атын эрэгийиэннэртэн от, сүөһү аһын атыылаһыытын уонна тиэйиитин ороскуотун кыччатарга үбүнэн көмө оҥорор туһунан этии киллэрдэ.
Түмүккэ, Михаил Мишустин РФ Бырабыыталыстыбата эрэгийиэннэргэ көмө оҥорорго бэлэмин, онон тус сыалга уонна көдьүүстээхтик туһанары хааччыйыллыахтааҕын ыйда. Ону таһынан РФ Айылҕа ресурсаларыгар уонна экологияҕа министиэристибэтигэр «Авиалесоохрана» диэн ойуур баһаардарын утары охсуһар бөлөҕү түргэнник улаатыннарар боппуруоһу көрөрүгэр дьаһайда.
Сөмөлүөт билиэтин субсидиятын туруорсуу
От ыйын 22 күнүгэр Айсен Николаев видеосибээс нөҥүө Арассыыйа Федерациятын тырааныспарга миниистирэ Виталий Савельевтыын көрүстэ. Салайааччылар өрөспүүбүлүкэттэн тимир суолунан таас чоҕу тиэйэн таһаарыы, дьон салгын аалларынан айаннарын субсидиялааһын уонна Өлүөнэ нөҥүө муостаны тутуу боппуруостарын ырыттылар.
Ил Дархан бүгүн Саха сиригэр Өлүөнэ өрүс ҥөҥүө муостаны тутууга бэлэмнэнии үлэтэ: суолу кутуу, баахта бөһүөлэктэрин оннуларын оҥоруу ыытылларын иһитиннэрдэ. Виталий Савельев 2022-2024 сс. федеральнай бүддьүөтү таҥыы чэрчитинэн министиэристибэ муостаны тутууну өрөспүүбүлүкэни кытта бииргэ үбүлээһин боппуруоһугар уонна сорох харчы быйыл тыырылларыгар үлэлэһэрин иһитиннэрдэ.
Таас чоҕу тиэйии боппуруоһугар тырааныспар миниистирэ БАМ илиҥҥи полигонун учаастактарыгар тимир суол таһаҕаһы аһардар кыаҕын улаатыннарыыга төһө кээмэйдээх үлэ ыытыллыахтааҕын быһаарсыы бара турар диэтэ. Ол курдук, бүгүн таһаҕаһы ыытааччылар кэлэр сылларга төһө былааннаахтарын, онтуларын төһө улаатыннарыахтаахтарын чопчулуур үлэ ыытыллар.
Ил Дархан Саха сиригэр биир сытыы боппуруоһунан сөмөлүөт билиэтин сыанатын чэпчэтэри туруоруста. Кини Виталий Савельевка Уһук Илинтэн, ол иһигэр Мииринэйтэн, Нерюнгриттан, Полярнайтан Москубаҕа диэри көтүүгэ киһи сааһыттан хааччаҕа суох субсидияны киллэрбиттэригэр махтанарын эттэ. Ол эрээри Айсен Николаев дьон үксэ киин куораттарга Дьокуускайынан көтөрүн, манна ити этиллибит субсидия көрүллүбэтэҕэ сыыһатын бэлиэтээтэ.
Итинэн сибээстээн, эрэгийиэн баһылыга уонна дойду тырааныспарын миниистирэ 2021 сыл балаҕан ыйын 1 күнүттэн сэтинньи 30 күнүгэр диэри Дьокуускайтан Москубаҕа, Санкт-Петербурга итиэннэ Мииринэйтэн Санкт-Петербурга диэри көтүүнү субсидиялааһыҥҥа Арассыыйа бырабыыталыстыбатын Эрэсиэрбэ пуондатыттан эбии үбү тыырыыны хайдах ситиһэр туһунан кэпсэттилэр. Бу хайысхаларынан 32,5 тыһыынча киһи эбии айанныахтаах.
Көрсүһүү түмүгэр Виталий Савельев бу көтөҕүллүбүт боппуруостары болҕойон көрүөхпүт уонна быһаарарга көмөлөһүөхпүт диэтэ.
Гроссмейстер этиитэ өйөнөр
От ыйын 22 күнүгэр Айсен Николаев соторутааҕыта норуоттар икки ардыларынааҕы дуобакка аан дойду чөмпүйүөнэ буолбут, норуоттар икки ардыларынааҕы гроссмейстер Матрена Ноговицынаҕа «СӨ физическэй култууратын уонна успуордун үтүөлээх үлэһитэ» ааты иҥэрдэ уонна 500 тыһ. солкуобайдаах сэртипикээт туттарда. Матрена эһиил аан дойду чөмпүйүөнүн титулун көмүскүүр күрэхтэһии дойдутугар буолуон баҕарарын эппитигэр Ил Дархан өйүөхпүт диэтэ.
Нац-бырайыактарга
ураты болҕомтону
От ыйын 23 күнүгэр өрөспүүбүлүкэ баһылыга 2021 сыл бастакы аҥаарын түмүгүнэн, Саха сиригэр национальнай бырайыактары олоххо киллэрии үлэтин хаамыытын көрдө. Быйыл бырайыактар хамаандалара былааннааһыҥҥа уонна бырайыактары олоххо киллэрии тэрээһиннэригэр быдан хаачыстыбалаахтык үлэлэспиттэр. Ол курдук, 2021 сыл бастакы аҥаарын түмүгүнэн үбү туһаҕа таһаарыы уонна хантараактары түһэрсии былырыыҥҥытааҕар лаппа улахан. Айсен Николаев бу хайысхаҕа уустук боппуруоһу кытаанах хонтуруолга ыларга диэтэ. Маны сэргэ нац-бырайыактары үлэҕэ киллэрии көрдөрүүтэ былырыыҥҥытааҕар элбэх.
Быйыл нац-бырайыактарга 44 млрд 948 мөл. солк. көрүллүбүт. Бу үлэлэри толорууга 2833 хантараак түһэрсиллиэхтээҕиттэн 2238, ол аата 78% оҥоһуллубут. Ол да буоллар үлэ элбэх. Сорохтор сыллааҕы соруктарын толорбуттар, сорохтор 20% эрэ тириэрдибиттэр. “Куттала суох, хаачыстыбалаах суоллар”, “Олорор дьиэ уонна куорат эйгэтэ” бырайыактарынан үлэ түмүгэ сыл бүтүүтэ төһө дьиэ киирбитинэн уонна суол тутуллубутунан сыаналанар. Оттон “Үлэ оҥорумтуота” уонна “Кыра уонна дьоҕус урбаан” бырайыактар туолбуттар. Анаалыстаан көрдөххө, “Доруобуйа харыстабыла” бырайыак туолбат кутталлааҕын ыйар. Сорох туолбат биричиинэтэ ковид-19 туруутун кытта сибээстээх. Сороҕор күүскэ үлэлиэххэ наада. “Сыыппара экэниэмикэтэ” күһүн эрдэ туолар кыахтаах. Экэниэмикэ министиэристибэтэ биллэрэринэн, 44 эрэгийиэн бырайыагын 123 көрдөрүүтүттэн 11-рэ ситиһиллибэккэ хаалар кутталлаах.
Ил Дархан өрөспүүбүлүкэҕэ национальнай бырайыактары олоххо киллэрии хаамыытын хонтуруола күүһүрэн, мантан ылата кыбаартал аайы, оттон алтынньыттан ый аайы көрүллэр буолуоҕа диэтэ.
Афанасий Ноев,
Ил Дархан пресс-сэкирэтээрэ.
