САХА БАР ДЬОНУГАР ЫҤЫРЫЫ!

 Быйыл Саха АССР тэриллибитэ 100 сылын бэлиэтиибит. Бу ытык күнү-дьылы көрсө бастакы интэлигиэнсийэбит, өрөспүүбүлүкэни тэрийбит уонна салайбыт чулуу дьоммут төрөөбүт ийэ тыл туһугар уталыппакка ылыммыт хорсун дьаһалларынан тылбыт сайдарын туһугар сырдык ааны тэлэйэн биэрбиттэрин өйдүүр-саныыр иэстээхпит. 

Сэбиэскэй кэм кэлим үөрэхтээһини ыытан, норуоппутун уһугуннарбыт, билии-көрүү, бүттүүн сайдыы саҥа таһымыгар таһаарбыт үтүөлээх. Ол эрээри оччотооҕу модун судаарыстыба норуоттары барыларын сыыйа биир халыыпка киллэрэр, биир тылга-өскө, култуураҕа сыһыарар суолу тутуспута. Онуоха биһиги өрөспүүбүлүкэбит салалтата үөһэттэн кэлэр ирдэбили толкуйа суох толоро эрэ олорбокко, үүнэр ыччат ийэ тылыттан тэйбэтин туһугар үгүс үлэни ыыппытыгар махтаныах кэриҥнээхпит. 

Дойду олоҕун төрдүттэн уларыппыт ХХ үйэ 90-с сылларыгар суверенитеттан силис тардан үөскээбит Национальнай оскуола Кэнсиэпсийэтэ ийэ тыл, төрүт култуура тиллиитин күүстээх долгунун күөртээбитэ. Кэнсиэпсийэ саханы биир өйгө-санааҕа түмпүт, омук ис кыаҕын уһугуннарбыт үтүөтэ умнуллубат. 

Оттон бу саҥа үүммүт ХХI үйэ төрөөбүт тылбытыгар букатын атын, саҥа тургутууну аҕалла. Кэнники аҕыйах сыл иһигэр аныгы технология эгэлгэтэ, интэриниэт, төлөпүөн соһуччу сайдан-тарҕанан, бу тургутуу хас биирдиибит дьиэтигэр илэ киирдэ уонна улахан содуллаах буолуох кэриҥнэннэ. Ыччаппыт, оҕобут мөссүөнүгэр омук быһыытынан уратыбыт бэрт түргэнник суураллан эрэрин бары да атыҥырыы, сэрэхэчийэ көрө сылдьабыт. Туора омук диэни илэ көрбөтөх да саха тыатын оҕолоро атын тылга-өскө көһө охсуох курдук буоллулар. Куорат сирдэргэ, сорох улуустар кииннэригэр уулуссаҕа сахалыы кэпсэтэр саха оҕотун соһуйа, үөрэ көрөр буолаары гынныбыт. Бу көстүү соһуччута, балысхана бэрт буолан, онно бэлэмэ суох олорон биэрэр чинчилэннибит. 

Суотабай сибээс нөҥүө кэлэр үгүс иһитин­нэрии оҕо мэйиитигэр, тылыгар-өһүгэр, бүт­түүн сайдыытыгар сууһарыылаахтык дьайарын өйдөөн, билигин Евросойуус кэккэ дойдуларыгар (Францияҕа, Италияҕа, Германияҕа, Швейцарияҕа уо.д.а.) сааһын ситэ илик оҕо смартфону туһанарын сокуонунан бобор курдук дьаһаннылар, оҕо смартфоҥҥа сыстыытыгар эйэлэспэт быһыыны-майгыны олохтоотулар. Суотабай төлөпүөн оҕо саҥарар-кэпсэтэр, толкуйдуур дьоҕурун мөлтөтөрүн уонна төбөтүн үлэтин бүттүүнүн ыһарын сөпкө өйдөөммүт, Саха сиригэр эмиэ оҕо смартфонунан үлүһүйүүтүн тохтотор толкуйу булуохтаахпыт. Тус эйгэбитин – ийэ тылбытын, омук быһыытынан сиэрбитин, төрүт өйбүтүн-санаабытын көмүскүүр далааһыннаах үлэни ыытарбыт уолдьаста! 

Бүгүҥҥү күҥҥэ тыҥаан кэлбит бу улуу кыһалҕаны биһиги, саха бар дьоно, кыайа тутар, төрүт тылбытын өрүһүйэр кыахтаахпыт дуо?

Өскөтүн бу уустук быһыы-майгы ханна, туохха тиэрдиэҕин бука бары кэмигэр өйдөөн, биир сүбэҕэ кэлэн турууластахпытына – кыайыахпытын сөп. Өскөтүн ийэ тылы өрүһүйэр хамсааһыҥҥа хас биирдии саха тус иэһин курдук ылынан кытыннаҕына – кыайар кыахтаахпыт.

КҮНДҮ ТӨРӨППҮТ!

Эн илиигэр бүгүн оҕоҥ дьылҕата эрэ буолбакка, төрөөбүт омугуҥ дьылҕата баар. Ийэ тылынан эмсэхтэнэн улааппыт оҕо айар-толкуйдуур дьоҕура толору уһуктарын, кини туох да хааччаҕа суох үүнэр-сайдар кыахтанарын, олоҕун очурдаах түгэннэригэр киниэхэ эрэллээх эркинэ, модун тирэҕэ төрөөбүт омуга уонна ийэ тыла буолуохтарын өйдөө. 

Эн тулаҕар баар Саха сирин биллиилээх дьонун олохторун, ситиһиилэрин ырытан көр: култуура уонна ускуустуба үлэһиттэрин, суруйааччылары, учуонайдары, салайааччылары, бэлиитиктэри, бөдөҥ урбаанньыттары, спортсменнары... Кинилэр ортолоругар төрөөбүт тылын билбэт киһи баар дуо? Төһөлөөх элбэх оҕо, кинини ийэ тылынан ииппэтэх төрөппүтүн буруйунан, айар-тутар, үрдүкү ситиһэр аналын толорбокко хаалара буолуой! Саха оҕотун төрөөбүт тылыттан матарыы – кини киһи бэрдэ буолар, айылҕатын аналынан элбэҕи ситиһэр кыаҕын сарбыйыы. 

Оҕоҕун сахалыы иит. 

КҮНДҮ ЭһЭЭ, ЭБЭЭ!

Эн бүгүн хаһааҥҥытааҕар да күндүгүн, бар дьонуҥ туһугар хаһан да оҥорботох үйэлээх үтүөҕүн оҥорор кэмиҥ кэллэ. Эн эрэ ийэ-аҕа буолбут оҕолоргор тылгын үүннээн-тэһииннээн тиэрдэр, дьиэтээҕи иитии сахалыы буоларын ситиһэр кыахтааххын. Эн эрэ саха тылын оһуорунан-мандарынан сиэн оҕоҥ олоҕун байытар, төрөөбүт тылы удьуортан удьуорга кэрэ кэһии гынар кэскили түстүүр аналлааххын.

Сиэниҥ саха буоларынан киэн тутун, кини толору сайдар эйгэтин тэрий! 

ҮӨРЭХ, ИИТИИ ҮЛЭһИТТЭРЭ!

Үүнэр ыччат иитэр-үөрэтэр тэрилтэҕэ төрөөбүт тылын иҥэринэн улаатыыта – саха тылын учууталларын эрэ кыһалҕата буолбатах. Иитии, үөрэтии көдьүүһэ үөрэх тиһигэр эйгэ тэрийиини, эйгэҕэ эргиччи алтыһыыны, сахалыы тыыны олохсутууну ирдиир.

УһУЙААН ИИТЭЭЧЧИТЭ!

Эн оҕо өйүгэр-санаатыгар төрөөбүт омугун сорҕото буоларын туһунан билиини иҥэрэр, суол тэлэр үлэлээххин. Эн айымньылаах үлэҕинэн оҕо аан дойдуну арыйар алгыһын салайаҕын, сахалыы майгытын чочуйаҕын. 

САХА ТЫЛЫН, УРАН СУРУГУН УЧУУТАЛА!

Оҕо төрөөбүт сахалыы тылын кэрэхсээн, ылларан туран үөрэнэрэ, саха өркөн өйдөөхтөрө суруйан хаалларбыт духуобунай нэһилиэстибэлэрин баһылыыра барыта эйигиттэн быһаччы тутулуктаах. Бүгүҥҥү уустук кэмҥэ талан ылбыт идэҕин өрө тутан, төрөөбүт тылы, суругу-бичиги үөрэтии саҥа таһымҥа тахсарын түстээ! 

КИЭҤНИК ИҺИТИННЭРИИ ЭЙГЭТИН ҮЛЭҺИТТЭРЭ!

Тылбыт күннэтэ туттуллар эйгэтэ кэҥиирэ, кини баайын, кыаҕын сабыдыаллыыр күүһэ далааһыннанара хас биирдии сахалыы тылынан айар-суруйар, кэпсиир-көрдөрөр суруналыыстан тутулуктаах. Эн тустаах үлэҕэр ордук сахалыы иитии үтүө өрүттэрин сырдатар, ийэ тыл кэрэтин, күүһүн көрдөрөр соруктар инники күөҥҥэ тахсыахтаахтарын кэм-кэрдии ирдиир. 

Түмсүүлээх уонна ситимнээх үлэҕэ хорсуннук турунуҥ!

АЙАР ҮЛЭҺИТТЭР!

Айар-суруйар үлэһит бүгүҥҥү күннээх бастакы соруга – аныгы кэм ирдэбилигэр сөп түбэһэр, үүнэр ыччат төрөөбүт тылыгар, култууратыгар кэрэхсэбилин уһугуннарар айымньылары айыы. Ааспыт үйэ 60-70-с сылларыгар саха суруйааччылара бары оҕоҕо аналлаах айымньылардаах буолаллара ситиһиллибитэ. Онтон бастыҥнара тарҕанан, ол кэмнээҕи оҕо сахалыы умсугуйан ааҕар кинигэлэрдээх, үтүөнү-мөкүнү уус-уран ойуу-дьарҕаа нөҥүө өйдөөн улааппыта. Суруйааччылар ортолоругар билигин эмиэ итинник хамсааһын тахсан, оҕо-ыччат умсугуйар, хайгыыр, таптыыр-ытыктыыр саҥа дьоруойдара, сонун айымньылара айыллан, оҕо литэрэтиирэтэ саҥалыы тыыннанара, сэргэхсийэрэ ирдэнэр.

Кэми кытта тэҥҥэ сайдар оҕо литэрэтиирэтин бастыҥ айымньыларыгар тирэҕирэн, оҕоҕо аналлаах уус-уран киинэ, ойуулук (мультфильм), тыйаатыр туруоруута, оҕо ырыата-тойуга, дизайн бары көрүҥэ, оҕо оонньуурун оҥоруу сайдар кыахтанар. Оҕо сахалыы эйгэтэ эһиги эрэ айымньылаах үлэҕитинэн үөскүүр, кэҥиир, киэркэйэр кыахтаах.

Оҕоҕо аналлаах үлэлэргэ айар дьоҕургутун туһаайыҥ! 

АНЫГЫ САТАБЫЛ  (ТЕХНОЛОГИЯ) АЙАР, ТЭРИЙЭР ҮЛЭҺИТТЭРЭ!

Эһиги өйгүт-санааҕыт күүһүнэн, кыайыыга дьулуургутунан аан дойдуга биллэр хампаанньалары тэрийэҕит, балысхан сайдыыны бэйэҕит муоһалыыр таһымҥа тахсаҕыт, өрөспүүбүлүкэҕитигэр көмөлөһөҕүт. Ити иһин бар дьоҥҥут эһиэхэ махтанар. 

Эһиги бу балысханнаах үйэҕэ омуктар тыллара аан дойду үрдүнэн эстэ-сүтэ турарын ордук үчүгэйдик билэҕит. Саха тыла оннук кэрэгэй дьылҕаламматын туһугар үлэни хайдах быһыылаахтык тэрийэри толкуйдуур кыахтааххыт. Онон, оҕо-ыччат оонньуур, көрөр-билэр, ааҕар, иһитиннэриини көрдөөн булар аныгы тэриллэригэр саха тыла айымньылаахтык уонна кимиилээхтик киирэр суолларын тобулуоххут диэн эрэнэбит. 

СИТЭРИИЛЭЭХ БЫЛААС ҮЛЭҺИТТЭРЭ!

Кэнники чинчийии көрдөрөрүнэн, соһуйуохпут иһин, ордук тыа сиригэр оҕо төрөөбүт тылынан үөрэммэт буолуута улааппыт. Манна олохтоох былаас, иитии-үөрэтии тустаах салалтата быһыыны-майгыны дьаалатынан ыытара, сороҕор өйдөөбөтө, кэскиллээхтик хамсаммата, ирдэбилэ суоҕа көстөр курдук. Хас биирдии улуус, нэһилиэк сиригэр-уотугар киирии суругуттан-бичигиттэн саҕалаан, дьыала-куолу, докумуон, сокуон-быраап аакталара барыта судаарыстыбаҕа тэҥ бырааптаах сахалыы тылынан толоруллара эһигиттэн тутулуктаах. 

Улуус үлэтин-хамнаһын көрдөрүүтүгэр төрөөбүт тылы үөрэххэ-иитиигэ, үлэҕэ-хамнаска туттар таһым, сахалыы бэчээккэ сурутуу туруга эмиэ киириэх тустаах дии саныыбыт. 

Эһиги олус уустук кэмҥэ үлэлиигит, туох барыта эһиги быһаччы кыттыыгытын ирдиир. Ол эрээри төрөөбүт тыл, култуура суолтатын өрө тутан, сахалыы эйгэни туругурдан үлэлээбиккит кэлэр кэмнэргэ эһиги киэн туттуугут буолуо, бар дьоҥҥут өйүттэн-санаатыттан сотуллубат үтүө суолталаныа. 

Салайааччы быһыытынан үйэлээх ааккытын мэктиэлиир кэскиллээх үлэни күүһүрдүҥ! 

УЛУУС МУННЬАҔЫН, ИЛ ТҮМЭН, СУДААРЫСТЫБА ДУУМАТЫН ДЬОКУТААТТАРА!

Саха тылын сайдыытын араҥаччылыыр, оҕо төрөөбүт тылынан иитиллэр-үөрэтиллэр эйгэтин көмүскүүр уонна сайыннарар сокуоннары бөҕөргөтөр, оҕо мэйиитигэр дьайар смартфон туттуллуутун хааччахтыыр суоллары тобулар кэм-кэрдиис кэллэ. Улуус, өрөспүүбүлүкэ, дойду таһымнарыгар тыл сүппэтин хааччыйар сүбэни түмүҥ, эһигини итэҕэйэн быыбардаабыт бар дьоҥҥут төрөөбүт тылын өйөөҥ, көмүскээҥ!

ЫТЫКТАБЫЛЛААХ ИЛ ДАРХАММЫТ АЙСЕН СЕРГЕЕВИЧ!

Эн төрөөбүт тыл илгэлээх сүмэтин иҥэринэн улааппыт, икки тылы икки кынат оҥостон үрдүккэ көппүт саха киһитэ буоларгынан киэн туттабыт! Саха тылыгар саамай уустук кэм тирээн кэлбитин өйдөөн, өрөспүүбүлүкэ ситэриилээх былааһа "Ийэ тыл" норуот хамсааһынын өйүө диэн бигэ эрэллээхпит! Омук ис кыаҕын арыйар, үйэлээх түмсүүтүн түстүүр, кыайыыга дьулуурун иитэр төрөөбүт тылбытын хараанныырга бары күүспүтүн холбуоҕуҥ!

САХА АССР ТӨРҮТТЭМ­МИТЭ 100 СЫЛЫН ТУОЛУУТУГАР БҮТҮН НОРУОТУНАН ТУРУНАН САХАЛЫЫ САҤА САТАРЫЫР, САРГЫ-ДЬААЛЫ САЛАЛЛАР АЛГЫСТААХ ҮЛЭТИН САҔАЛЫАҔЫҤ!

М.П.Алексеев-Дапсы, тыл эмчитэ; Г.Г. Филиппов, тыл билимин дуоктара; И.Е. Алексеев-Хомус Уйбаан, тыл билимин дуоктара; Г.С. Попова-Санаайа, профессор; Н.В. Михалева-Сайа, норуот суруйааччыта; Е.П.Жирков, педагогика дуоктара; И.И. Шамаев, физмат билимин дуоктара, уопсастыбанньык; И.И. Гаврильев, «Кыым» сүрүн эрэдээктэрэ; С.Е. Ноева, тыл билимин хандьытаата; А.М. Большаков, РНА чилиэн-кэрэспэдьиэнэ; К.Е.Иванов, СӨ бочуоттаах гражданина; П.П. Пинигин, Олимпиада чөмпүйүөнэ; А.Н. Иванов, Олимпиада призера; С.О. Фролкин, мас тардыһыыга аан дойду чөмпүйүөнэ; А.А. Григорьев, Ил Түмэн дьокутаата; Е.Х. Голомарева, Ил Түмэн дьокутаата; М.Д. Гуляев, Ил Түмэн дьокутаата; П.В.Ксенофонтов-Ойуур Байбал, Ил Түмэн дьокутаата; А.В. Григорьев, Сунтаар улууһун баһылыга; О.В. Иринеев, Хаҥалас улууһун баһылыга; Н.А. Архипов, Амма улууһун баһылыга; А.М. Иннокентьев, Ньурба улууһун баһылыга; Ю.И. Слепцов, Нам улууһун баһылыга; А.А. Александров, Т/х-тын миниистирин солб.; Ж.Ф. Барашкова, Саха тылын учууталларын ассоциациятын салайааччыта; Г.Г Торотоев, тыл билимин хандьыдаата; В.Б Окорокова., тыл билимин дуоктара; В.Г. Семенова, тыл дуоктара; Н.И. Иванова, тыл дуоктара; Е.М. Поликарпова, педагогика дуоктара; И.А. Сивцева, Таатта лиссиэйин дириэктэрэ; Е.С. Решетникова, уопсастыбанньык; Т.Е. Александрова, Ньурба улууһун дьаһалтата; Г.Е. Белоусов, суруналыыс; С.С. Фёдорова, Хаҥалас үөрэҕин салаата; П.Д. Байанаева, Намнааҕы педколледж; А.И. Комаров, Бүлүү социальнай харысхала; Алаас Туйаара, блогер; Сандаара Кулаковская, блогер; Сардаана Сыромятникова, блогер, историк; Ирина Матвеева, блогер; Дь.Р. Осипов, урбаанньыт; В.Н. Луковцев, уопсас­тыбанньык; М.А. Артемьев, Амма нэһилиэгин баһылыга; П.Е. Захаров, Дьохсоҕон баһылыга; В.С. Кривошапкина, саха тылын учуутала;  С.С. Соров, Таатта Амма нэһ. баһылыга; О.Д. Осипов, Таатта Дьүлэйин баһылыга; А.И. Кулачиков, Орто Амма баһылыга; Е.А. Марков, Таатта Игидэйин баһылыга; Р.Р. Романов, Таатта Баайаҕатын баһылыга; И.В. Егоров, ырыаһыт; Ю.А. Макаров, СӨ ускуустубатын үтүөлээх диэйэтэлэ; В.П. Николаева, СӨ норуоднай артыыһа; А.В. Иванов, ырыаһыт, продюсер; П.С. Семенов, СӨ култууратын үтүөлээх үлэһитэ; А.Н. Гоголев-Сатал Уус, СӨ норуодунай худуоһунньуга; А.В. Егоров, СӨ норуодунай артыыһа; З.П. Багынанова, СӨ норуодунай артыыһа; А.Г. Емельянов, СӨ норуодунай артыыһа; Р.И. Тараховскай, Саха тыйаатырын сүрүн режиссера; М.В. Турантаева, “Олоҥхо” тыйаатырын дириэктэрэ; А.В. Титигиров, СӨ ускуустубатын үтүөлээх диэйэтэлэ; В.П. Винокуров-Кыталык, СӨ култууратын үтүөлээх үлэһитэ; Д.И. Тихонов, Майа сэлиэнньэтин баһылыга; А.К. Васильев, Мэҥэ Ходоротун баһылыга; Б.Н. Михайлов, СӨ култууратын үтүөлээх үлэһитэ; Кулан, алгысчыт; А.М. Татаринов-Удьурҕай, бэйиэт; Саргылаана Гольдерова-Саргы Куо, бэйиэт; Уран Күннэй, бэйиэт; Г.Г. Местников, "Нам" түмсүү салай.; М.Р. Софронова, Нам бибилэтиэкэтин сэб.; А.Н. Павлов, СӨ үтүөлээх артыыһа; Э.Е.Филиппов, Сунтаар нэһилиэгин баһылыга; Л.М. Егоров, СӨ н/х-тын үтүөлээх үлэһитэ; Н.И. Потапов, СӨ ускуустубатын үтүөлээх диэйэтэлэ; В.П. Коротов, суруналыыс, педагог; Д.С. Иванов, СӨ култууратын үтүөлээх үлэһитэ; Л.С. Спиридонова-Сунтаар Күөрэгэйэ, СӨ култууратын үтүөлээх үлэһитэ; Т.И. Попова, СӨ үтүөлээх артыыһа; В.К. Иванов-Сиэйэ Уола, ырыаһыт; Ю.В. Кривошапкина-Дьүрүйээнэ, хомусчут; У.Д. Попова, Сунтаар улууһун дьокутааттарын Сэбиэтин салайааччы; М.В. Кобельянова, Сунтаар култууратын салайааччы; А.И. Иванов, Сунтаар үөрэҕин салайааччы; А.С. Матвеев, Сунтаар оскуолатын дириэктэрэ; Л.Н. Пустолякова-Дьэрийэ Күндээр, уопсастыбанньык; Т.В. Дормидонтов, юрист; А.С. Новиков, Сунтуур улууһун биир идэлээхтэрин сойууһун салайааччы; З.Н. Никитин, СӨ Култууратын колледжын дириэктэрэ; Ю.П. Борисов, тыл билимин хандьыдаата, олоҥхоһут; А.И. Готовцева, СӨ үтүөлээх артыыһа; В.И. Заболоцкай, СӨ норуодунай артыыһа; М.А. Решетникова-Арылы Дуйдаах, бэйиэт; Д.Н. Макеев, СӨ үтүөлээх суруналыыһа, суруйааччы; Т.А. Гоголева, СӨ култууратын үтүөлээх үлэһитэ; Г.И. Адамов, суруйааччы; Л.Т. Егорова, РФ үтүөлээх учуутала; В.Е. Попов, РФ ойуур х-тын үтүөлээх үлэһитэ; Далаана, СӨ култууратын туйгуна, ырыаһыт; К.Г. Башарин, профессор; З.К. Башарина, профессор; Н.В. Дьяконов, Дыгын оонньууларын 6 төг. кыайыылааҕа; И.Ф. Макаров, Дыгын оонньууларын үс төгүллээх кыайыылааҕа; М.Е. Друзьянов, РФ успуордун туйгуна; М.В. Дьячковский, РФ үөрэҕин бочуот. үлэһитэ; Н.И. Афанасьев, СӨ норуодунай учуутала; К.Е. Павлов, СӨ бочуоттаах олохтооҕо; Г.С. Васильев, ССРС Судаарыстыбыннай бириэмийэтин лауреата; А.П. Павлов, СӨ норуодунай артыыһа; Е.К. Чиряев, СӨ үөрэҕин үтүөлээх үлэһитэ; А.А. Кузьмина, тыл билимин хандьыдаата; Е.С. Васильев, алгысчыт; И.И. Тулааһынап, СӨ култууратын үтүөлээх үлэһитэ; М.А. Соколова, СӨ култууратын үтүөлээх үлэһитэ; М.А. Васильева, СӨ култууратын үтүөлээх үлэһитэ; В.В. Васильев, СӨ култууратын үтүөлээх үлэһитэ; Ю.И. Тутукаров, Аҕа сүбэтин салайааччы; Д.В. Кустуров, СӨ Ойуунускай аатынан бириэмийэтин лауреата, суруналыыс; Е.Н.Степанов, СӨ норуодунай артыыһа; В.И. Сыромятников, Ю.Гагарин аатынан типография дириэктэрэ; А.П. Дарбасов, ООО "Охотник" ген. дириэктэрэ; Я.П. Дарбасов, ХИФУ хаһаай. салаатын начаалынньыга; М.Г. Старостин, РФ үтүөлээх худуоһунньуга; Б.И. Павлов, СӨ үтүөлээх суруналыыһа, суруйааччы; Н.С. Николаев, устуоруйа хандьыдаата; С.Р. Баланов, Саха тыйаатырын артыыһа; Дорҕоон Дохсун, этнопедагог; А.Е. Степанов, физмат билимин хандьыдаата, доцент; Н.Г. Бэстиинэп, “Саха” НКИХ; М.Т Сатанар, тыл билимин хандьыдаата; Э.Е. Рудых, “Саха“ НКИХ; С.С. Яковлев, Томпо Саһылын баһылыга; З.Н. Пугачева, Саһыл орто оскуолата; Т.Е. Ордахова, Мэҥэ Алдан оскуолатын дириэктэрэ; М.Ф. Габышев, Үөгэн оскуолатын дириэктэрэ; А.А. Павлов, Томпо улууһун сэбиэтин дьокутаата; В.Е. Аммосов, Арыы Толоон оскуолатын дириэктэрэ; С.А. Кривошапкин, Мэҥэ Алдан баһылыга; С.А. Слепцов, Кириэс Халдьаайы оскуолатын дириэктэрэ; В.А. Аманатова-Слепцова, ырыаһыт, СӨ үтүөлээх артыыһа; С.В. Борисова, муницип. сулууспа туйгуна; А.П. Антонов, Хаҥалас улууһун Мунньаҕын бэрэсэдээтэлэ; Ф.Р. Варламова, Хаҥалас култууратын салайааччы; П.Д. Ердашева, норуот маастара; Г.И. Иванова-Айтыына Уран, суруйааччы; Ф.П. Иванов-Дьөккөн Сөдүөтэ, эмчит, Бүлүү бочуоттаах олохтооҕо; Т.С. Иванова, СӨ култууратын туйгуна; С.Т.Кузьмина, тыл хандьыдаата; А.Д. Карманов, СӨ т/х-тын туйгуна; В.Г. Корякин, СӨ үтүөлээх землеустроителэ; Ю.Е. Шишигин, РФ үөрэҕин бочуоттаах үлэһитэ; Д.А. Уваров, Хаҥалас дьаһалтатын салайааччыта; Т.В. Фомина, Бүлүүтээҕи Олоҥхо ассоциациятын бэрэссэдээтэлэ; Н.Н. Иванова, СӨ култууратын үтүөлээх үлэһитэ; С.Т. Иванова, СӨ култууратын туйгуна; А.П. Евсеева, СӨ култууратын үтүөлээх үлэһитэ; К.П. Харлампьева, алгысчыт, оһуокайдьыт, эмчит; М.Е. Григорьева, СӨ култууратын туйгуна; Е.Д. Петрова, норуот маастара; И.П. Петрова, отоһут; К.И. Иванов, оһуокайдьыт; Мэҥкэр Сэмэн Хабырыыл уола, алгысчыт; С.Н. Петрова, Халбаакы оскуолатын учуутала; С.П. Харлампьева, тойуксут; А.Ф. Мылахова, норуот эмчитэ; Ф.Е. Донская, хомусчут, оһуокайдьыт; Н.И. Иванов, суруйааччы; С.В. Борисова, Амма улууһун баһылыгын солбуйааччы; М.А. Артемьев, Амма нэһилиэгин баһылыга; П.А. Кулаковскай, Айымньы дьиэтин дириэктэрэ; А.А. Артемьева, суруналыыс; И.В. Макаров, Мэҥэ Ороссолуодатын баһылыга; Е.Р. Гаврильева, Мэҥэ Хаптаҕайын баһылыга; З.В. Шарина, Мэҥэ Хаҥалас мусуойун дириэктэрэ; А.И. Охлопкова, Майатааҕы “Көөчөөн көрө” тыйаатыр дириэктэрэ; С.Р. Осипова, СӨ култууратын туйгуна, ырыаһыт; Ю.А. Андросова, “Сайдыс” киин дириэктэрэ; Г.И. Сергеев, “Саха” НКИХ; Е.Е. Борисов, мэдиссиинэ дуоктара...

(Испииһэк туох да систиэмэтэ, наардааһына суох, ким хаһан сөбүлэҥин биэрбитинэн оҥоһулунна... Кэлин бэриллибит сүүһүнэн киһи аатын, хаһыакка миэстэ тиийбэтинэн, киллэрбэтибит).