“Намҥа бэлимиэн астаан атыылыыр урбаанньыт баар. Бэлимиэннэрин таһаардаҕына, дьон былдьаһа-былдьаһа ылар үһү” диэн кэпсээтилэр. Ыйыталаһан билбиппит – Намҥа олорор Никифор Заровняев эбит. Тыа сирин үлэһит киһитэ күн иллэҥэ суох, олорон көрбөккө мэлдьи түбүк үөһүгэр. Ол да гыннар быыс булан кэпсэттибит.
“Биһиги дьиэ кэргэн бэйэбитигэр үлэлиэхпитин, урбаан тэриниэхпитин баҕарбыппыт ыраатта. Аҕыс сыллааҕыта үлэбититтэн кэлэн баран, остуолбут тула олорон эрэ киэһэ хойукка диэри бэлимиэн астыыр этибит. Онтубутун маҕаһыыҥҥа туттарарбыт. Күҥҥэ 2000 солк. киирэриттэн тыһыынчата сырьетугар бара турара. Санаабытын түһэрбэт этибит, туох барыта кыраттан саҕаланарын өйдүүрбүт”, – диэн Никифор Никифорович кэпсээнин тардан кэбистэ. Бэйэтэ бэрт сэргэх киһи быһыылаах, кэпсээнэ-ипсээнэ дэлэгэй.
Дьэ, Заровняевтар ыал бэлимиэн атыылыыр биисинэстэрин хайдах саҕалаан кэлин сыахха тиийэ улаатыннардылар?
– Никифор Никифорович, дьиэ кэргэн биисинэһин туохтан саҕалаабыккытый?
– Уус Алдан Суоттутуттан төрүттээхпин. Кэргэмминиин Уус Алдаҥҥа билсибиппит, Намҥа көһөн олохсуйа кэлбиппит балай эмэ кэм буолла. Үс оҕолоохпут.
Бу урбааммытыгар бастакы хардыыны аҕыс сыллааҕыта оҥорбуппут. Бэлимиэни илиибитинэн оҥорон баран, Намҥа “Кулинарка” диэн маҕаһыыҥҥа дуогабардаһан туттарар этибит. Күн аайы 5-тии киилэни оҥорорбут. Атыыга таҕыстар эрэ, тута бүтэн иһэрэ. Ол саҕана ааппыт эҥин суоҕа, дьон «“Кулинарка” бэлимиэнэ”» диэн билэрэ. Кэлин “Биирдиилээн дьонтон туппаппыт, ИП тэриниэххитин наада” диэн ирдэбиллэри туруораннар тохтоон хаалбыппыт.
Биһиги дьиэ кэргэн урбааҥҥа элбэххэ холонон көрбүппүт. Кэргэним иистэнэрэ, матаарчахтары, сахалыы оҥоһуктары тигэрэ. Мин илии-атах буолан көмөлөһөрүм. Дьокуускайга таксинан киллэрэн (ол саҕана массыынабыт суоҕа) маҕаһыыҥҥа туттаран атыылаттарар этибит. Үс сыл оннук дьарыгырбыппыт. Тириини кытта үлэ буолан бириэмэни олус ылара, сис, харах эмсэҕэлээбитэ. Тэҥҥэ бэйэбит үлэбитигэр үлэлии сылдьыбыппыт. Кэргэним – учуутал. Мин элбэх тэрилтэҕэ үлэлээн ылбытым, бэрэдэбиэстээн эҥиннээн.
Биир кэмҥэ куруолугу иитэ сылдьыбыппыт. Балтараа сыл дьарыгырбыппыт.
– Куруолугу ииттэн киһи барыһырыан сөп дуо? Тоҕо тохтоон хааллыгыт?
– Дьон маҥнай: “Кыһын төрөөбөттөр, тоҕо иитэн эрэҕитий?” – дии сылдьыбыттара. Онтуларбыт баара кыһыннары-сайыннары тохтообокко төрөөн барбыттара. Аҕыйах куруолугу иитэ ылан баран сотору буолаат, ахсаанын сүүскэ тиэрдибиппит. Хотоммутун оҥосторбутугар оччолорго Хатыҥ Арыыга баһылыктаабыт Юрий Иннокентьевич Слепцов өйөөн улаханнык көмөлөспүтэ. Дьиҥэ, куруолук этэ дийиэтэлээх, доруобуйаҕа туһалаах. Дьон үчүгэйдик сиэбэт, куруолук этин тутар маҕаһыын аҕыйаҕа бэрт буолан, батарыытын кыайбатахпыт. Аһара элбэтэн кэбиһэн, аймахтарбытынан эҥин түҥэтэн эспиппит.
Ол быыһыгар сибиир хаскита чыыстай боруода ыты төрөтөн атыылыы сылдьыбыппыт. Боруода ыты ыллыҥ да, мээнэ төрөтөн барбаккын. Дьокуускайга быыстапкалар ыытыллаллар, онно илдьэн ыккын көрдөрөҕүн. “Бу ыт төрүөҕэ чахчы үчүгэй буолуоҕа” диэтэхтэринэ, сэртипикээт биэрэллэр. Оннугу ылан, ыппытын иссиһиннэрэн, оҕолорун 4–5 сыл устата атыылаабыппыт. Аны сааһа аастаҕына, төрүүрүн көҥүллээбэттэр. Инньэ гынан, баайтаран кэбиспиппит. Ийэ ыппыт баар, уон сааһын туолбута. Биир кэмҥэ кэргэним таҥаһын уларыта сылдьан таҥыннарар кумааҕы куукулалары бэчээттэтэн атыылыы сылдьыбыта.
– Урбааҥҥа балай эмэ хайысхаҕа холонон көрбүккүт. Тоҕо тохтоон хаалар этигитий?
– Уопсайынан, бэйэ дьыалатын тэринэргэ ИП буолары ирдииллэр. Мин итинтэн олус толлор, куттанар этим. ИП тэринэн баран “умайбыт” дьону билэр буоламмын, “ночоокко барыам, баһыллар иэскэ ыйанан хаалыам” диэн салларым. Ол иһин өр кэм устата ИП буолартан туттуммутум.
Кэргэним ютуб-ханаалларга мотивациялыыр устуулары мэлдьи көрөр, тугу сүбэлииллэрин ырытабыт, кэпсэтэбит. “Элбэххэ холонон көрүҥ, ол кэннэ ханнык барсарын, сайдар кыахтааҕын талан ылыҥ” диэн сүбэлээбиттэрин биһирии истибиппит. Сыта-тура толкуйдаан баран “бэлимиэммитигэр күүскэ ылсар эбиппит” диэн быһаарыммыппыт. Икки сыл харчы харчы мунньунан 700 тыһ. суумалаах аппараат атыыласпыппыт. Бэлимиэн оҥорор аппараат диэн даҕаны син биир бэйэҥ илиигинэн силимниигин. Арай илиинэн оҥорордооҕор түргэн.
– Саҥа саҕалааччыларга судаарыстыба көмөлөһөр эбит дуу?
– Ити кэмҥэ үлэбэр сарбыллыыга түбэһэн бэйэ дьарыктаах, нууччалыы эттэххэ, “самозанятай” буолбутум. Нам улууһун Үлэлээх буолуу киинэ “биисинэс былаанна суруйуҥ” диэн сүбэлээннэр, тэриллэри атыылаһарбар 150 тыһ. солк. көмөнү көрбүттэрэ. Эт эрийэр тэрили, морозильнигы, остуолу уо.д.а. атыылаһарбытыгар бастакы көмөнү оҥорбуттарын иһин улаханнык махтанабыт. “Мой бизнес” тэрилтэ эмиэ улаханнык көмөлөспүтэ. Сүбэлээн-амалаан, ыйан-кэрдэн. Улахан суумалаах этикиэккэлэрбитин икки төгүл уйунан тураллар. Олус махтанабыт. Уопсайынан, саҥа саҕалыыр дьон билбэтэ-көрбөтө үгүс буолар. Онно сүбэлэттэрэр хайаан да наада.
– “Бэлимиэни эргинэргэ” иккис тыын киирдэ. Атыыга төһө хамаҕатык барар буолла?
– 2023 сыл от ыйыгар дьэ ИП буолбутум. Күһүҥҥүттэн бэлимиэни атыылаан барбыппыт. Маҥнай аҕыйах маҕаһыынтан саҕалаабыт эбит буоллахпытына, билигин Намҥа 10-тан тахса, Дьокуускайга 30-ча маҕаһыыҥҥа туттарабыт. Өссө эбии маҕаһыыннары көрдөнөбүт. Бородууксуйабыт кээмэйин улаатыннарар баҕалаахпыт.
Дьиэ кэргэн биисинэһэ буолан, бары түһүнэн үлэлиибит. Улахан, орто кыргыттар сыахха тэҥҥэ сылдьан астаһаллар. Кырабыт этикиэккэ сыһыарарга көмөлөһөр. Онон бары дьарыктанабыт. Оҕолорбутун хамнастыыбыт, үлэҕэ үөрэтэбит, харчы хайдах кэлэрин өйдөтөбүт.
– Сырьёҕутун хантан хааччынаҕытый? Оҥорон таһаарар олохтоох урбаанньыттар үгүстэрэ кэлии эти туһаналлар эбит.
– Биһиги бородууксуйабыт уратыта диэн туох да эбиилигэ суох ыраас ас буолар. Эти атыылаһан астыыбыт. Амтаны тупсарар эбииликтэри куттаппыт, хиимийэ булкааһа суох. Састааба судургу: эт, туус, хара биэрэс, луук. Билиҥҥи оҕолор эти сиэбэт буоллулар. Биһиги бэлимиэммитин оҕолор сөбүлээн сииллэриттэн элбэх ыал атыылаһар, 20-лии хаа бэлимиэни ылан бараллар. Олохторо түргэн тэтимнээх куорат дьонугар эмиэ олус табыгастаах. Уу оргуттуҥ да бүттэ – туох да булкааһыга суох тотоойу ас бэлэм. Бэлимиэни ууга буһарар эрэ курдук саныыбыт, элбэх ырысыаптаах, хайдах сөбүлүүргүнэн астыаххын сөп. Бэл, шашлык курдук оҥороллор эбит.
– Олохтоох эт буоллаҕына, сыанатыгар ботуччу охсон таһаарара буолуо?
– Дьон сахалыы ааттаах буолла эрэ, «барыта бэйэлээх бэйэбит киэммит” диэн өйдүүллэр. Чэ, маннык быһаарыым. Холобур, эппин киилэтин 800 солк. атыылаһыам, онно бурдук сыанатын эбиэм. Оччотугар бэлимиэним киилэтэ кыччаабыта 900 солк. буолан тахсар. Онтон 1 киилэ бэлимиэни 900 солк. ким да ылбат. Ол иһин сөбүгэр сыаналаах буоларын туһугар хаачыстыбалаах кэлии эти туһаныахпытын сөп. Бэйэбит киэнэ буоллаҕына, сыаната үллэ-балла үрдээн тахсарыгар тиийэр.
– “Минньигэс” дииллэр. Тугун табаҕытый?
– Хаачыстыбаны кытаанахтык тутуһабыт. Сөбүлээбит киһи иккиһин, үсүһүн хайаан да кэлэр. Онон килийиэни элбэтэргэ биир эрэ кистэлэҥ баар: ол хаачыстыбалаах табаары оҥоруу. Эппитим курдук, састааба судургу, ол эрээри барытын сөбүгэр көрөн кутабыт, хаачыстыбалаах, амтаннаах этинэн астыыбыт. Билигин нэдиэлэҕэ иккитэ астыыбыт. Өссө атын маҕаһыыннары кытта дуогабардастахпытына, күһүҥҥүттэн дьону наймылаһан үлэбит кээмэйин улаатыннарар, дьоҥҥо үлэ миэстэтин таһаарар былааннаахпыт.
– Дьиэ кэргэн биисинэһэ төһө үбү киллэриэн сөбүй?
– Ыал хайдах үлэлиириттэн тутулуктаах. Төһөнөн күүскэ үлэлиигин, дьыалаҕар дууһаҕын уураҕын – оччонон табыллар. Син балай эмэ үбү килллэрэр. Ол оннугар күүскэ үлэлиэххэ наада. Мин маҥнай күнү-түүнү аахсыбакка туран үлэлиир этим. Биир кэм түбүгүрэ, төлөпүөҥҥүн туппутунан сылдьыаххын наада. Өр сыллаах баҕа санаабытын толорон, ыарахантан толлубакка, бэйэ дьыалатын тэриммиппит, онтубут ситиһиилэнэн эрэриттэн үөрэбит. “Үлэ суох, харчы суох” диэн муҥатыйа олорбот, үүтү-хайаҕаһы тобулар туруу үлэһит саха ыала үксүү турдун.
Диана КЛЕПАНДИНА.
