Маанылаах таба кыыл курдук чэпчэкитик ойуоккалаан, көп түү курдук сымнаҕастык дугуйданан, кэрэчээн кыргыттарбыт художественнай гимнастика хамсаныыларын ис-истэриттэн иэйэн, үөрэн мичилийэн, бэрт сатабыллаахтык көрдөрөллөр. Муусука тэтимигэр сөп түбэһэн, мээчиктэрин өрө күөрэтэн, уобуруччуларын хардарыта бэрсэн, лиэнтэлэрин иилии эргитэн көрүөх бэтэрээ өттүгэр эргийэн кулахачыйа оҕустулар, биир тыыҥҥа тэбис-тэҥник хамсанан, көбүөрү баһылыы-көһүлүү туттулар. Эчи, кырасыабайдара, имигэстэрэ, таҥастара мааныта! Саха кыргыттара туттан-хаптан гимнастика түһүлгэтин киэргэппит кэрэ көстүүлэриттэн киһи эрэ сүргэтэ көтөҕүллүөх!
Успуорт биир саамай кырасыабай көрүҥэр кыргыттарбыт ситиһии сиэтиилээх күөх сайыҥҥа үктэннилэр. Художественнай гимнастикаҕа өрөспүүбүлүкэ сүүмэрдэммит хамаандата “Ярославская весна” Бүтүн Арассыыйатааҕы турнирга үрүҥ көмүс мэтээлгэ тигистэ. Бу ситиһиилэринэн гимнасткалар успуорт маастара нуорматын толорор көрдөрүүлэрин өссө төгүл үрдүк таһымҥа бигэргэттилэр. Ярославль куоракка дойду араас муннугуттан 19 хамаанда муһунна. Бөлөҕүнэн кыттыыга Санкт-Петербург саамай элбэх баалы сурунна, үһүс бириистээх миэстэҕэ Тула спортсменкалара таҕыстылар. Бастыҥ туруорааччы Елена Афанасьева кындыа кыталык кыргыттарбытыгар анаан чаҕылхай бырагырааманы бэлэмнээбит. Быйыл хамаанда Ульяновскайга, Омскайга, Дьокуускайга күрэхтэстэ. Бэс ыйыгар гимнасткаларбыт Москубаҕа Арассыыйа Куубагын бастакы түһүмэҕэр кытта барыахтара. Кэнники кэмҥэ бу успуорт көрүҥэр кэккэ ситиһиилэр кэллилэр, оҕолор харахха быраҕыллар гына тубустулар, сайыннылар. Өрөспүүбүлүкэбитигэр художественнай гимнастика бүгүҥҥүтүн туһунан федерация толорооччу дириэктэриттэн Вячеслав Ефимовтан туоһуластыбыт.
– Вячеслав, ситиһиигитинэн эҕэрдэлиибин! Чахчы, кэнники кэмҥэ гимнасткалар күрэхтэһиилэргэ мэтээлгэ тиксэн, үөрдэллэрэ үксээтэ. Билигин хас оҕо дьарыктанарый, төһө элбэх кулууп баарый?
– Художественнай гимнастиканан 3 саастарыттан дьарыктанан бараллар. Төһөнөн эрдэ эрчиллэллэр да, соччонон эттэрэ-сииннэрэ истимтиэ, кытыгырас, быччыҥнарын салайарга табыгастаах уонна гимнастика хамсаныыларыгар эттэрэ-сииннэрэ бэринимтиэ буолар. Билигин бу көрүҥ кэрэ эйгэтигэр 3-18 саастарыгар диэри 900-чэ кыыс уһуйуллар. Художественнай гимнастика сайдыыта сүрүннээн Дьокуускай куоракка бэлиэтэнэр. “Бриллианты Туймады”, “Либерти”, “Сияние”, “Сардаана”, “Кристалл” кулууптары, 1 №-ээх Оҕо спортивнай оскуолатын ааттыахха сөп. Ону сэргэ Мииринэйгэ, Нерюнгрига, Хаҥаласка, Ньурбаҕа художественнай гимнастика салаалалара үлэлииллэр. Улуус оҕолоро күрэхтэһиилэргэ кэлиилэрэ элбээтэ, сырыы ахсын тупсан иһэллэр, ол биллэн турар, Саха сиригэр гимнастика сайдыытын туоһута буолар.
– Тириэньэр састаабыгар кимнээх баалларый? Атын эрэгийиэннэртэн исписэлиистэри төһө ыҥыраҕытый?
– Бэйэбит тириэньэрдэрбит манна ситэн-хотон тахсыбыттара. Ыҥырыллыбыт тириэньэрдэр эмиэ бааллар. Холобур, аҕыйах сыллааҕыта Екатеринбургтан Александра Бронских спортивнай кулууп ыҥырыытынан кэлбитэ, үлэлээн көрөн баран, сөбүлээн, “Либерти” диэн кулуубун арыйан, таһаарыылаахтык үлэлии-хамсыы сылдьар. Мииринэй спортивнай оскуолатыгар Чита куораттан эдэр исписэлиис Ольга Соловьева олус көхтөөхтүк ылсан, оҕолору бу саастан дьарыктаан эрэр.
Сүүмэрдэммит хамаандабыт ыстаарсай тириэньэрэ - Оксана Казанцева. 2018 сылтан улахан бөлөх кыргыттарын эрчийэр уонна “Азия оҕолоро” Норуоттар икки ардыларынааҕы спортивнай оонньууга кыттар кыргыттары бэлэмниир. Кинини кытта Янина Карпекина үлэлиир. Ону тэҥэ Ульяновскай уобалас Художественнай гимнастикатын федерациятын бэрэсидьиэнэ Татьяна Грибкованы кытта ыкса билсэбит, хардарыта үлэлэһэбит, маастар-кылаас биэрэр, сүбэ-ама буолар. Саха сиригэр хаста да кэлэ сылдьыбыта. Бу соторутааҕыта Дьокуускайга буолан ааспыт Уһук Илин күрэхтэһиитигэр кылаабынай судьуйанан үлэлээбитэ. Кини тус этиитинэн, көдьүүһүнэн Ульяновскай биир бастыҥ, аныгы ирдэбилгэ толору эппиэттиир, Арассыыйаҕа тарбахха баттанар комплекска икки бөлөхпүт дьарыктанар. Татьяна Николаевна биһиэхэ кураатар быһыытынан көмөлөспүтэ, ыйан-кэрдэн биэрбитэ элбэх, онон, киниэхэ олус махталлаахпыт.
– Тириэньэрдэр судьуйа быһыытынан үлэлииллэр дуо, ханнык категориялаахтарый?
– Арассыыйатааҕы квалификация бүгүҥҥүтэ кимиэхэ да суох. Татьяна Шишигина уонна Александра Бронских I категориялаах судьуйалар.
– Кыргыттар ханна-ханна күрэхтэстилэр, туох ситиһиилэннилэр?
– Бу кэнники улахан ситиһиибитин кэпсиир буоллахха, Дьокуускайга ыытыллыбыт Арассыыйа үөрэнээччилэрин спартакиадатын иккис түһүмэҕэр биирдиилээн сочуокка Зарина Борисова иккис, Даша Христофорова бэһис көрдөрүүнү ситиһэннэр, Арассыыйа үһүс түһүмэҕэр киирдилэр. Спартакиада бэс ыйын 23-27 күнүгэр Ульяновскайга ыытыллыахтаах. Онно бараары ох курдук оҥосто, дьаныардаах дьарыкка сылдьаллар. Хамаандабыт спартакиадаҕа эмиэ үчүгэй көрдөрүүнү ситиспитэ, үһүс бириистээх миэстэҕэ тиксибитэ, ол эрээри Москубаҕа биир эрэ хамаанда барар буолан, Уһук Илин уокурук аатын Хабаровскай хамаандата уонна 5 кыыс көмүскүөхтээх.
Ол кэннэ Ульяновскайга эрчиллибиттэрэ, онтон улахан кыргыттар Ярославльга “Ярославская весна” күрэхтэһиигэ иккис буолары ситистилэр. Үөрэрбит диэн, алта кыыстан турар хамаанда састааба маастар нуорматын толорорго сөптөөх бааллары ылла. Бу иннинэ олунньуга Уһук Илин чөмпүйэнээтигэр маастарга ирдэнэр нуорманы толорбуттара, онон Ульяновскайга ол көрдөрүүлэрин өссө төгүл бигэргэттилэр. РФ успуорка министиэристибэтигэр докумуоннары бэлэмнээн ыытыахпыт. Онон, улахан кыргыттарбыт хас да сыллаах сыралаах үлэ түмүгүн көрдөрөн эрэллэр. Тириэньэрдэр кыһамньылара, кыргыттар кыайыыга дьулуурдара бастакы кыайыылары, үтүө түмүктэри аҕалла.
– Художественнай гимнастика хас да көрүҥнээх, кыргыттар ордук ханнык предмети кытта табыллан үлэлииллэрий?
– Аан дойдутааҕы быраабыла ирдииринэн, түөртүү сыл буола-буола эрчиллии уларыйан иһэр. Бөлөҕүнэн кыттыыга икки эрчиллии көрүллэр. Холобур, улахан кыргыттар хамаандалара, өссө успуорт маастарыгар хандьыдаат эрдэхтэринэ, мээчиги, лиэнтэни туһаналлар этэ, билигин 5 уобуруччу, ону сэргэ үс лиэнтэни, икки мээчиги хардарыта туттан кытталлар. Кыра бөлөх кыргыттара ыскакаалканы уонна мээчиктэри туһаналлар. “Азия оҕолоругар” 5 мээчигинэн, 5 ыскакаалканан кыттыахтаахтар.
– Гимнасткалар көс-түүмнэрэ көрүөхтэн кэрэ, күлүмүрдээн олус кыраһыабай буолар, купальниктаргытын ханна тиктэрэҕитий?
– Көстүүмнэрбитигэр, чахчы, улахан болҕомто уурабыт. Бу биһиги көрүҥмүт эмиэ биир быһаарыылаах, суолталаах чааһа буолар. “Азия оҕолоро” оонньууга анаан саҥа купальниктары тиктэрэ сылдьабыт. Омскай, Казань ательеларын кытта үлэлэһэбит.
– Мин билэрбинэн, Зарина Борисова Москубаҕа аатырбыт тириэньэр Ирина Винер гимнастикаҕа киинигэр дьарыктанар. Атын куораттарга дьарыктанар кыргыттар бааллар дуо?
– Москубаҕа араас былаһааккаларынан 5 кыыс дьарыктанар. Киин сиргэ төрөппүттэр баҕа санааларынан бэйэлэрин үптэригэр ыыппыттара. Биһиги өттүбүтүттэн хайа кыалларынан өйөбүлбүтүн биллэрэбит.
– Бу аҕыйах сыллаахха диэри художественнай гимнастика туһунан төрүт истибэт этибит ээ, арай бу кэнники кыргыттар миэстэлэһэр буоллулар. Ситиһии төрдө туохха дии саныыгыный?
– Бу биһиги федерациябыт салайааччыта, үүннээн-тэһииннээн биэрээччи киһибит Людмила Николаева өҥөтө диибин. Кини художественнай гимнастикаҕа ылсыаҕыттан, бу көрүҥ сайдар суолга киирдэ. Людмила Валерьевна стратегическай толкуйунан, дьүккүөрдээх үлэтинэн, туруулаһыытынан тириэньэрдэр ис кыахтарын таба туһанна, сөптөөх хайысхаҕа салайан биэрдэ. 2016 сыллаахха федерациябыт бэрэсидьиэнэ буолуоҕуттан үгүс өрүттээх үлэ барда. Эрэгийиэн таһыттан тустаах исписэлиистэри түмэ тардан, көмөлөһүннэрэн, гимнастика саҥа таһымҥа таҕыста. Иннибитигэр өссө да элбэх былаан баар. Материальнай-техническэй базабытын тупсарар, өссө элбэх талааннаах кыргыттары алмаас курдук кырыылаан, үрдүк таһымҥа таһаарар баҕалаахыт. Киһи хараҕа хайгыы көрөр, сүрэҕэ сылаанньыйар олус кырасыабай, умсугутуулаах кэрэ көрүҥмүтүн салгыы сайыннарар курдук үлэлииргэ-хамсыырга туруулаһабыт.
– Дьарыкка сылдьыан баҕалаахтар хаһан суруйтарыахтарын сөбүй? Кулуупка эрчиллии сыаната ортотунан хас буоларый?
– Сиэксийэҕэ суруйтарыыны, үгэс быһыытынан, күһүн ыытабыт. Спортивнай бөлөххө сүүмэри ааһан киирэллэр, уоннааҕылар чэбдигирдэр бөлөххө түбэһэллэр. Төлөбүрэ суох сиэксийэ Дьокуускайга 1 №-ээх Оҕо спортивнай оскуолатыгар баар, онно эмиэ оҕону талан ылаллар. Кэмиэрчэскэй кулууптарга, быһа холоон, ыйга 4-7 тыһыынчаҕа сырытыннарыахха сөп. Художественнай гимнастика өрөспүүбүлүкэҕэ базовай көрүҥ быһыытынан ааҕыллыбат, онон, үп-харчы көрүллүбэт. Дьарыктаныы, айан-суол, таҥас-сап, инвентарь төлөбүрэ барыта төрөппүттэн.
– Бу саас “MUUS USTAR” бырайыак иитинэн Дьокуускайга Олимпиада, аан дойду чөмпүйүөннэрэ, Арассыыйа гимнастикатын сулустара Арина, Дина Авериналар кэлэ сылдьыбыттара дии?
– Бу курдук биллэр-көстөр, ааттаах-суоллаах спортсменнар оҕолору ситиһиигэ сиэтэллэр, кыайыыга кынаттыыллар. “Кыайыы 50 сыла” дыбарыаска кыргыттарбыт кумирдарын көрөн дьолломмут, үөрэн чаҕылыспыт харахтара бу баар. Улахан успуорка миккиллэ сылдьар кыайыылаах-хотуулаах спортсменнары эдэр дьон батыһара саарбаҕа суох. Маннык көрсүһүүлэр оҕолору көҕүтэллэр, сырдыкка, кэрэҕэ уһуйаллар. Кыргыттарбыт аан дойду чөмпүйүөннэригэр нүөмэрдэрин бэлэхтээбиттэрэ, атах тэпсэн олорон истиҥ-иһирэх кэпсэтии, хаартыскаҕа түһүү буолбута. Авериналар сир аайы тиийбэттэр ээ, онон, биһиги оҕолорбут гимнастика суһумнуур сулустарын көрбүт дьоллоохтор!
– Мантан сайын ханнык күрэхтэһиилэр күүтэллэрий?
– Улахан кыргыттарбыт бэс ыйын 4-6 күнүгэр Москубаҕа Арассыыйа куубагын бастакы этаабыгар кытта барыахтара. Бу түһүлгэҕэ дойду 20 бастыҥ хамаандата түмсүөхтээх, быйыл кыргыттарбыт ситиһиилээхтик кыттаннар, бу күрэхтэһиигэ киирэр чиэстэммиттэрэ өссө биир улахан ситиһиибит. Ону тэҥэ от ыйыгар Владивосток куоракка кыра бөлөх кыргыттар “Азия оҕолоро” оонньууга Саха сирин чиэһин көмүскүөхтэрэ.
– Вячеслав, кэпсэтииҥ иһин махтал! Ситиһиилэри баҕарабын!
Айаана Ларионова.
