Быйыл олунньу 23 күнүгэр 1943 сыллаахха Ильмень күөлгэ буолбут Старай Русса сирин фашистартан босхолуур кырыктаах кыргыһыыга элбэх саха ньургун уолаттара сырдык тыыннарын толук уурбуттара 80 сылын туолла. Бу кутурҕаннаах күнү бэлиэтиир тэрээһиҥҥэ кытта барыыны Саха сирин илин эҥэр улуустарын эдэр карбышевецтарын түмсүүтэ көҕүлээбитэ. Саха сирин дэлэгээссийэтэ Старай Русса дьаһалтата саха буойуттарын кэриэстиир кутурҕаннаах дьаһалларын ыытыыга кыттыста.
Ол курдук, олунньу 21-22 күннэригэр өрөспүүбүлүкэ араас улуустарыттан түмүллүбүт 80 киһилээх дэлэгээссийэ Старай Русса куоратыгар уонна Устрека дэриэбинэтигэр өйдөбүнньүк уонна кэриэстэбил тэрээһиннэргэ кытыннылар. Манна Старай Русса оройуонун баһылыга Елена Леонидовна Комарова салайааччылаах оройуон дьаһалтатын эппиэттээх үлэһиттэрэ уонна бу оройуон Наговскай бөһүөлэгин дьаһалтатын баһылыга Виктор Васильевич Бучаскай салайааччылаах олохтоохтор кытыннылар.
СӨ Арассыыйа бэрэсидьиэнигэр бастайааннай бэрэстэбиитэлин солбуйааччыта Юрий Николаевич Кравцов, өр кэмҥэ бу бэрэстэбиитэлистибэни салайбыт Матвей Васильевич Мучин, Санкт-Петербурга олорор уонна үөрэнэр биир дойдулаахтарбыт кыттыыны ыллылар. Миитиҥҥэ Саха сирин дэлэгээссийэтэ олохтоохторго саха буойуттарын кэриэстииллэрин, итии-истиҥ көрсүһүүлэрин иһин истиҥник махтал тыллларын эттилэр.
Чурапчы улууһун мунньаҕын бэрэссэдээтэлэ Захаров Афанасий Афанасьевич салайыылаах дэлэгээссийэ Старай Русса оройуонун дьаһалтатын кытары буойуттары үйэтитии, үөрэхтээһин, успуорт, култуура хайысхаларыгар өр кэмнээх бииргэ үлэлэһии дуогабарын түһэристилэр. Старай Русса куоратын олохтоохторугар анаан Тимур Фрунзе аатынан култуура дыбарыаһыгар доҕордоһуу киэһэтэ тэрилиннэ. Саха сирин дэлэгээссиийэтэ кыттыылаах холбоһуктаах кэнсиэр буолла. Көҥүл тустууга икки регион оҕолорун табаарыстыы көрсүһүүлэригэр ыалдьыттар 5:2 ахсаанынан эрэллээхтик кыайдылар.
Ордук истиҥ өйдөбүллээх доҕордуу көрсүһүү оскуолаҕа үөрэнэр саастаах Саха сирин оҕолоро Старай Русса оскуолаларын үөрэнээччилэрин, биир саастыылаахтарын кытта буолла. Оҕолор, кылгас да кэм иһигэр буоллар, үгүс саҥа доҕоттору буллулар, араас оонньууларга, викториналарга кытыннылар.
Кэлэр күһүн Новгород уобалаһын территориятыгар үйэтитии үлэтин салгыыр бырайыак барылынан Улуу Новгород куоракка “Долина” көрдүүр түмсүү киин офиһыгар истиҥ көрсүһүү буолара быһаарылынна. Саха сирин 19-с хайыһар биригээдэтин аатынан көрдүүр этэрээт бу улахан түмсүү кэккэтигэр киирбитэ инники ыытар үлэҕэ дьоһун, кэскиллээх хардыы буолла.
Бөлөх бу кэннэ Санкт-Петербурга баар “Содружество” Бүтүн Арассыыйатааҕы байыаннай-патриотическай кулууптар бырабылыанньаларын тэрийиитинэн, Арассыыйа историятын Александр Невскай саҕаттан үйэтитиигэ уонна Ленинград блокадаттан босхолонуутугар аналлаах тэрээһиннэргэ кытынна.
Ордук долгутуулаах дьаһалынан Петербурдааҕы Арассыыйа артиллериятын, инженернай сэриилэрин уонна сибээһин киин музейыгар 19-с туспа хайыһар биригээдэтин Бойобуой Знамятын куоппуйатын үйэлэргэ хараллыыга биэрии байыаннайдыы сиэрэ-туома ыытыллыбыта буолла. Мантан инньэ биһиги биир дойдулаахтарбытын 80 сыл анараа өттүгэр үйэлэргэ өлбөөдүйбэт холобура суох хорсун быһыыларыгар сирдээбит бойобуой знамяларын дойдубут биир саамай улахан, Арассыыйа сэбилэниилээх күүстэрин историятын Петр 1 саҕаттан кэрэһэлиир биир саамай ытыктанар сүдү музейыгар көрүөххэ сөп буолар. Бу знамяны кытта Арассыыйа бүтүннүүтэ саха буойуттарын хорсун быһыыларын истиэхтэрэ, билиэхтэрэ.
Петербургтан буойаһынан түүннэри айаннаан дойдубут тэбэр сүрэҕэр Москваҕа сырыттыбыт. Бастакы күн Поклоннай хайаҕа Кыайыы Музейыгар музей оскуолаларга салаатын дириэктэрэ Елена Сергеевна Слесаренко бэйэтэ көрсөн, музей киэҥ саалаларынан, хас эмэ километрдаах аһаҕас халлаан анныгар турар экспозицияларынан экскурсиялары тэрийэн, эдэр карбышевецтарга үтүө өйдөбүл хаалла.
Биир күммүт инженернай сэриилэр научнай кииннэригэр Советскай Союз геройа, генерал-лейтенант Д.М. Карбышев аатынан научнай-чинчийэр институтка сырыыбыт буолла. Институт начальнигын солбуйааччы, Саха сиригэр олорбут, үөрэммит полковник С. бэйэтэ көрсөн, институт үлэтин билиһиннэрдэ. Институт офицердара билиҥҥи кэмҥэ дойду сэбилэниилээх күүстэригэр аныгы ирдэбиллэргэ эппиэттиир бойобуой техникалары, анал тэриллэри билиһиннэрдилэр.
Эдэр карбышевецтарга байыаннай чааска сылдьыы Бүтүн Арассыыйатааҕы Карбышевскай түмсүү салалтатынан тэрилиннэ. Манна оҕолор саллааттар казармаларыгар, үөрэнэр, дьарыктанар анал миэстэлэригэр сырыттылар. Бу чаас историятын кэпсиир музейга сырыттылар. Саллааттары кытта остолобуойга аһаан ордук астыннылар. Бүгүҥҥү армия олоҕун илэ харахтарынан көрөн, тутан-хабан биллилэр.
Итинник сылдьан, олунньу 27 күнүгэр дойдубутугар кэллибит. Бу күн Васильев Сергей Степанович-Бороҕоонускай дойдутугар Суоттуга тахсан “Хотугу Сулус” телерадиоакадемия салайааччыта Т.А. Гоголева тэрийбит үтүөкэннээх анал дьаһалыгар кытынныбыт.
Бу сырыыбыт табыллыбытыгар дьоммутугар-сэргэбитигэр истиҥ махталбытын тиэрдэбит!
Салайааччыларбытыгар А.Н. Храмовка, Н.М. Андреевка, Н.Г. Гребенниковка, Петербурга бастайааннай бэрэстэбиитэлистибэ үлэһиттэригэр (салайааччы Ю.Н. Кравцовка), Дьокуускайдааҕы сервис техникумун директорыгар Кокош Ольга Александровнаҕа, “Авангард” киин салйааччытыгар А.Н. Кузьмиҥҥа, Мархатааҕы кадетскай оскуола дириэктэригэр А.А. Корякиҥҥа, бары кыттыыны ылбыт улуустарбыт баһылыктарыгар үөрэх дьаһалталарыгар, оскуолаларбыт дириэктэрдэригэр уонна учууталларбытыгар, бары көмөлөспүт, сырдаппыт биир дойдулаахтарбытыгар уонна саамай улахан махталбытын оҕолорбут төрөппүттэригэр тиэрдэбит!
Бөлөх салайааччыта М.В. Дьячковскай
