Бу кэмҥэ Ийэ күнүн бэлиэтиибит. Аныгы кэмҥэ тоҕо эрэ үгүс ийэ биир-икки оҕонон тохтоон хаалар. Сорохтор муҥутаан үс-түөрт оҕолоноллор. Ол да буоллар өрөспүүбүлүкэбит араас муннугар бэркэ тэринэн-бэринэн олорор уоннуу, бэл, уонтан тахсалыы оҕолоох ыаллар бааллар.
Бүгүн ол дьоллоох ийэлэртэн оҕолорун, дьиэ кэргэннэрин, күннээҕи олохторун-дьаһахтарын, туох кыһалҕалаахтарын билсиэхпит.
Акулина АФОНСКАЯ, 11 оҕолоох Дьоруой ийэ, Майа сэлиэнньэтэ:
– Бэйэм Таатта улууһун Кыйы нэһилиэгэр биэс оҕолоох ыалга күн сирин көрбүтүм. Төрөппүттэрим көннөрү үлэһит дьон этилэр, ийэм – ыанньыксыт, аҕам – тырахтарыыс. Биэс бииргэ төрөөбүттэн мин эрэ элбэх оҕолоохпун. Оҕо сылдьан, элбэх оҕолоох буолуом диэн ыраламмат этим.
Биһиги дьиэ кэргэн билигин Майа сэлиэнньэтигэр олохсуйан олоробут. Кэргэним Спартак Петровичтыын 2013 сыллаахха холбоспуппут. Иккиэн икки өттүгэр оҕолордоох буолан, бастакы сылбытыгар эрэ ыараханы көрсүбүппүт. Мин биэс оҕолооҕум, оттон кэргэним – үс. Хата, оҕолорбут бэйэ-бэйэлэрин кытта түргэнник уопсай тыл булан, билигин бары биир дьиэ кэргэн буолан олоробут. Эбии үс оҕоломмуппут. 11 оҕо: биэс – кыыс, алта – уол. Улахан уолбут 25 саастаах, хайыы үйэ үлэһит. Икки устудьуоннаахпыт: кыыспыт Айсена ХИФУ-га иитээччи салаатыгар үөрэнэр, уолбут Түмэн Таатта Харбалааҕар МЧС идэтигэр үөрэнэр. Биир кыыспыт Майаҕа үлэлии сылдьар. Улахан кыыспыт – бэйэтэ ийэ. Уоннааҕылар – оскуола үөрэнээччилэрэ уонна уһуйаан оҕолоро. Оҕолорбут бары араас майгылаахтар, интэриэстээхтэр, дьарыктаахтар. Биллэн турар, оҕолорбутун үөрэхтээх, үлэһит дьон буола улааттыннар диэн, күүспүтүн-уохпутун, кыһамньыбытын ууран үөрэтэбит, иитэбит-такайабыт.
Аҕабыт “самозанятай” быһыытынан туспа үлэлээх. Аҕа уонна кэргэн буолан, олус кыһаллымтыа, эппиэтинэстээх, хаһаайыстыбаннай. Бачча элбэх киһини соҕотоҕун иитэн олорор. Мин кыра оҕом улааппытын кэннэ, саҥардыы үлэлээн эрэбин.
Дьоллоох дьиэ кэргэн, мин санаабар, ийэттэн-аҕаттан тутулуктаах. Төрөппүттэр бэйэ-бэйэлэрин өйдөһөр, таптаһар, убаастаһар, истиҥ сыһыаннаах буоллахтарына, дьиэ ис эйгэтэ эмиэ сырдык, сылаас, ыраас буолар. Маннык эйгэҕэ оҕо, биллэн турар, дьоллоох. Дьиэ кэргэҥҥэ саамай сүрүнэ – таптал, өйөһүү, өйдөһүү, эрэл, итэҕэл уонна доруобуйа. Онтон атынын киһи үөрэнэн, үлэлээн бэйэтэ оҥорор.
Оҕо аһаҕас буоларыгар төрөппүт хайаан даҕаны хас биирдии оҕотун кытта эйэ дэмнээхтик кэпсэтэ сылдьыахтаах, доҕордуу истиҥ сыһыаннаах буолуохтаах.
Оскуолабыт оҕолоро сайын аайы сынньалаҥ лааҕырыгар сылдьаллар. Онно сылдьан элбэххэ үөрэнэллэр, саҥаны билэллэр, дьарыктаах буолаллар, сайдаллар. Аныгы кэм сиэринэн, төлөпүөн көрөллөр, оонньууллар эрээри, аһара үлүһүйбэттэр. Кыралары көрөр кэмнэригэр, дьиэ иһигэр-таһыгар үлэлииллэригэр, көмөлөһөллөрүгэр, уруок ааҕалларыгар туппаттар, аралдьыйбаттар. Аҕабыт үлэлииригэр уолаттарын бэйэтин кытта тэҥҥэ илдьэ сылдьар. Бэйэбит хаһыат ылан ааҕабыт, оҕолорбут эмиэ сэргээн ааҕаллар. Киэһэ бары эрдэ утуйаллар.
Элбэх оҕолоох ыалга үп-харчы да өттүнэн, оҕо иитиитигэр даҕаны ыарахаттары көрсөрбүт биллэр. Ону улаханнык уйуһуйбакка, бэйэ икки ардыгар сүбэлэһэн, кэпсэтиһэн туоратабыт. Биир эмэ оҕо буруйу оҥорбут буоллаҕына, улаханнык мөхпөккө, өйдөтөн, быһааран биэрэбит. Оҕолорбут ситиһиилэриттэн үөрэбит.
Агата СТРЕКАЛОВСКАЯ, биэс оҕолоох ийэ, Уус Алдан Уһун Күөл нэһилиэгин олохтооҕо:
– Биһиги элбэх оҕолоох дьиэ кэргэн буолабыт, биэс оҕолоохпут. Аҕабыт Николай Константинович Стрекаловскай билигин анал байыаннай дьайыыга сылдьар. Кини суох кэмигэр улахан уолум кэлэ-бара көмөлөһөр. Ону сэргэ кэлэктиибим көмөлөһөн абыраата.
Биһиги дьиэ кэргэн сүрдээх эйэлээхпит, оҕолорбут үөрэхтэригэр үчүгэйдэр, элбэх ситиһиилээхтэр. Улахан кыыспыт педколледжка ситиһиилээхтик үөрэнэр, сорох оҕолорбут оскуолаҕа сылдьаллар. Улахан уолбут Кэптэни лиссиэйигэр үөрэнэр, орто уолбут Айхал успуордунан дьарыктанарын сөбүлүүр, кыра уолбут Арчын – уһуйаан иитиллээччитэ. Иллэҥ кэммитигэр тыаҕа сылдьарбытын сөбүлүүбүт, тэрээһиннэргэ көхтөөхтүк кыттабыт, ыллыырбытын сөбүлүүбүт. Ону сэргэ оҕолорбутун кытта остуолга оонньуубут: лотуолааччыбыт, ардыгар кыра кыыспын Айлиналыын алмаас мозаикатын оҥорооччубут.
Улахан ыараханы көрсүбэппит, этэҥҥэ аргыый аҕай олох устун айаннаан иһэбит диэххэ сөп. Тыа ыалын сиэринэн, мэлдьи буоларын курдук, оһох оттор айдаана. Кыһын ыган кэллэ. “Дьиэбит киинтэн ититиллэрэ буоллар” диэн баҕа санаалаахпыт. Бэйэм “Чуораанчык” оҕо садыгар быстах кэмҥэ иитээччи көмөлөһөөччүтүнэн үлэлии сылдьабын.
Ирина КИРИЛЛИНА, элбэх оҕолоох ийэ, Муома улууһун Суон Тиит нэһилиэгэ:
– Биһиги дьиэ кэргэн Муома улууһун Соболоох нэһилиэгэр олоробут. Мин олохтоох дьаһалтаҕа баһылыгы солбуйааччынан үлэлиибин. Кэргэним Май Николаевич Уваровскай быйыл ыалдьан суох буолаахтаабыта. Үйэтин тухары ыраах айаҥҥа сылдьар суоппар этэ. Алта оҕолоохпут, улахан кыыспыт билигин иитээччи идэтин баһылыы сылдьар, ол иннинэ астааччы идэтигэр үөрэммитэ. Биир кыыс оҕолоох, онон мап-мааны сиэннээхпит. Иккис оҕом Жора култуура кэллиэһигэр хореографияҕа үөрэнэр. Үһүс уол Слава Нерюнгрига программист идэтигэр үөрэнэ сылдьар. Үс кырачааннарым – кыргыттар. Вика (онус кылаас), Саша (алтыс кылаас), Люда (үһүс кылаас) маннааҕы оскуолаҕа үөрэнэллэр. Бэйэм оҕолорум таһынан балтыларым уолаттарын бэйэбитигэр олордон, көрөн-харайан ииппиппит. Өссө Славам табаарыһа уол Хонууттан кэлэн, биир сыл олоро сылдьыбыта. Эмиэ сөбүлээн аҕай барбыта.
Дьиҥэ, дьон киэҥ сиргэ талаһа сатыыллара буолуо. Мин, төттөрүтүн, улуус кииниттэн бу дэриэбинэҕэ көһөн кэлбитим уон икки сыл буолла. Олох кэмсиммэппин. Манна кэлэн, бастаан оһохтоох дьиэҕэ олорбуппут. Тута хаһаайыстыба тэринэн ынах сүөһү ииппиппит. Быйыл аҕабыт суох буолбутун кэннэ эрэ, сүөһүбүтүн эстибит.
Биһиги дьиэ кэргэн – үлэни өрө туппут ыалбыт. Үлэ оҕо иитиитигэр сүрүн оруолу ылар, төһүү күүс буолар. Урут оҕолорбут кыраларыгар барытыгар бэйэбит сылдьар этибит. Оҕолорбут кыраларыттан бэйэбитин кытта тэбис-тэҥҥэ үлэлээн улааппыт буолан, киһи үлэтин, сыратын сыаналыыллар, хара үлэ маннык буолар диэн билэллэр. Уолаттар бэйэлэрэ мас хайытан, кыстаан, муус көйөн тыраахтарынан тиэйэн аҕалаллар. Аҕабыт уһун кыһыны быһа ыраах айаҥҥа сылдьар буолан, тас үлэни барытын бэйэлэрэ оҥорон кэбиһэр үөрүйэхтээхтэр. Хотоҥҥо эмиэ миигин кытта тэҥҥэ сылдьаллара. Уопсайынан, ас хантан кэлэрин эттэринэн-хааннарынан билэ улааттылар. Ол иһин харчы өттүгэр эмиэ олус харыстабыллаах сыһыаннаахтар. Кыргыттарга дьиэ иһинээҕи үлэ сүктэриллэр. Бары ас астыыллар, дьиэлэрин көрөллөр-харайаллар, сууйаллар-сотоллор. Элбэх оҕолооҕум олус үчүгэй. Оҕо оҕоттон үөрэнэр, бары бэйэ-бэйэлэрин көрсөллөр, харайсаллар. Оскуолаҕа бастакы, иккис эрэ оҕолорбор уруоктарын ааҕалларыгар көмөлөһөрүм. Кэнники оҕолору барыларын эдьиийдэрэ Вера үөрэппитэ. Икки кырам оскуолаҕа киирэллэригэр хайыы үйэ ааҕар, суоттуур дьон киирбиттэрэ.
Урут эдэр эрдэхпитинэ, билиҥҥи курдук судаарыстыбаттан туох даҕаны көмө кэлбэт этэ. Харчы өттүнэн олус ыарахан кэмнэр этэ. Арыт ыйы-ыйдаан хамнас кэлбэтэ. Олох быстыбат туһуттан оҕолорбутун иитээри араас үлэҕэ барытыгар түһүнэр этибит. Харчы тиийбэт буолан, мэлдьи үлэ эккирэтиитэ буолара, бэл, оҕобор уоппускаҕа да олорботоҕум. Отон үүннэҕинэ, ыйы быһа тыаттан тахсыллыбат буолааччы. Сис быстыар диэри отонноон, онтубутун атыылыыр этибит. Ол харчытынан күһүн оҕолорбут оскуолаҕа барар табаардарын атыылаһарбыт.
Судаарыстыба билиҥҥи көмөтүн икки өрүттээх диэн көрөбүн. Биир өттүнэн, оҕолонор дьахтарга, ыалга дьиэ-уот тэринэллэригэр, оҕолорун иитэллэригэр судаарыстыба көмөлөһөрө олус үчүгэй курдук. Ийэ төрүү-төрүү олоруон сөп. Иккис өттүн ылар буоллахха, оҕолоох эдэр дьахталлар үлэлээбэттэр. Үлэлии сатыыр кыһалҕа кинилэргэ суох, онон үлэлии да сатаабаттар. Улуус киинигэр ньээҥкэ, дьиэ сууйааччы үлэтэ дэлэй – ким да үлэлиэн баҕарбат. Сааһырбыт дьахталлар дьиэ сууйаллар. Эдэр ийэлэр бэлэм харчыны күүтэн таах сыталлар.
Бэлэмнээтэ Туйаара СИККИЭР.
