Бүгүн кэпсиир дьоруойбут Роберт Корякин АЛРОСА хампаанньаҕа үлэлээбитэ номнуо үйэ чиэппэрэ – 25 сыл – буолла. Кини бэйэтэ Хаҥалас улууһун Нөмүгү бөһүөлэгиттэн төрүттээх-уустаах. Роберт АЛРОСА курдук улахан бырамыысыланнай хампаанньаҕа 1999 сыллаахха университеты бүтэрэн баран, олох эдэркээн сылдьан, үлэлии кэлбитэ. Оттон билигин тэрилтэ бүтүн биир учаастагын салайар уонна элбэх олохтоох үүнэр көлүөнэ, ыччат дьон настаабынньыга буолар.
Роберт Корякин салалтатынан 50-ча шахта тутааччыта үлэлиир. Кинилэр шахта үлэтигэр туттуллар тэрил-тээбирин, ол иһигэр электро-эниэргийиэни биэрэр оборудование, тохтоло суох үлэлиирин хааччыйаллар, күнүстэри-түүннэри көрөллөр-истэллэр.
– Роберт Николаевич, инженер идэтин хайдах талбыккыный?
– Мин Хаҥалас улууһуттан төрүттээхпин. Биир сыл биһиэхэ Мииринэй куоракка Саха судаарыстыбаннай университетын салаата арыллыбытын туһунан кэлэн кэпсээбиттэрэ. Мииринэйгэ СГУ салаата 1994 сыллаахха арыллыбыта, оттон мин онно эһиилигэр туттарсан киирбитим. Бэлиэтээн эттэххэ, бырамыысыланнай оройуон киинигэр үрдүк үөрэх кыһатын салаата арылларыгар Альбина Абрамовна Гольдман салайааччылаах хамаанда күүскэ үлэлээбитэ. Элбэх улууһу кэрийэ сылдьан үөрэхтэрин кыһатын, ханнык идэлэргэ үөрэтэллэрин туһунан кэпсииллэрэ. Мин оннук кэлэ сырыттахтарына истэн баран, инженер буоларга быһаарыммытым.
АЛРОСА хампаанньа оччолортон даҕаны устудьуоннары быраактыкаҕа үлэлэтэ ылара. Онон, сайыҥҥы каникулум кэмигэр дьиэбэр барбакка, үөрэҕим кэнниттэн тута миэстэтигэр шахтаҕа үлэлии киирбитим. Үлэбин бэйэтин, кэлэктиибин, шахтердар бэйэ-бэйэлэригэр ураты истиҥ, убайдыы-бырааттыы сыһыаннарын олус сөбүлээбитим. Ол да иһин буоллаҕа, өссө устудьуоннуу сылдьаммыт үөрэҕим кэнниттэн АЛРОСА хампаанньа Мииринэйдээҕи шахтаны тутар управлениетыгар үлэлии хааларга бигэтик быһаарыммытым.
Үлэбин бастаан уот силиэсэрин үөрэнээччититтэн саҕалаабытым. Түгэни туһанан, үлэ ымпыгын-чымпыгын көрдөрбүт, көдьүүстээх үлэ албастарыгар, сатабылыгар үөрэппит настаабынньыктарбар, аҕа кэллиэгэлэрбэр дириҥ махталбын ыытабын. Кинилэр баар буоланнар, мин баара-суоҕа сыл аҥаарын иһигэр үһүс эрэсэрээттээх уот силиэсэрэ буолбутум. Онтон кэлин бэһис эрэсэрээккэ диэри үүммүтүм, үөрэммитим. Инженер да идэтинэн үлэлээбитим. Ол кэннэ 2020 сыллаахха шахтаны тутар учаастак салайааччыта буолбутум.
– Шахта тутааччытын идэтэ туох уратылааҕай?
– Проходканы оҥоруохха наада, сир аннынааҕы выроботкалары хааччыйыллыахтаах, онно чопчу сир, эбийиэк геологиятын усулуобуйатыгар сөп түбэһэр технологияны уонна матырыйаалы талыахтааххын. Шахтаны тутааччы идэтэ – араас өрүттээх идэ. Олус элбэх сэдэх идэ билиитэ билиилээх буолуохтааххын. Аны туран, онно анал тиэхиньикэтэ суох хайдах да үлэлээбэккин.
Бэлэмниир выроботкалары ааһабыт, хапытаалынай тутууну хааччыйабыт. Билигин биһиги үс горизоҥҥа үлэлии сылдьабыт.
Үлэбит олус элбэх. Санааҥ көрүҥ ээ, үрэҕи, өрүһү туоруур күргэни тутар уустук буолар дии. Оттон биһиги оннук тутууну сир анныгар дьэндэтэн таһаарабыт. Билигин биһиги килэмиэтир кэриҥэ дириҥнээх сир анныгар үлэлии сылдьабыт. Геология усулуобуйата судургута суох. Ол да буоллар салалтабыт үчүгэй, тутуубут ымпыгар-чымпыгар тиийэ эрдэттэн былааннаммыт уонна сатаан сүбэлэһэн үлэлиир буоламмыт, этэҥҥэ сылдьабыт.
– Шахтаҕа хайдах майгылаах киһи сатаан үлэлиирий? Кэлэктиипкит булгуруйбаттык тутуһар туох эмэ үгэстээх, олохтоох дьон үлэлиир дуо?
– Шахтаҕа бастыҥтан бастыҥнар эрэ үлэлии хаалаллар. Кинилэр кытаанах майгылаах, булгуруйбат санаалаах буолаллар. Сорох дьон шахтаҕа сыл аҥаара кэлэн үлэлээн көрөн баран, самнан, саллан баран хаалааччы.
Шахта үлэтэ диэн – ыарахан, судургута суох үлэ. Ол да иһин буолуо, биһиэхэ ону барытын өйдүүр, эрдэттэн билэр дьон кэлэр. Кэлэктииппит олоҕурбута ыраатта, орто сааспыт 40-ча. Ол да буоллар эдэрдэр кэлбэттэр диэн буолбатах, утумнааһын үгэһэ баар. Аҕа саастаах кэллиэгэлэрбит кэлбит ыччаты үөрэтэллэр-такайаллар, үлэ маастарыстыбатыгар уһуйаллар, кэлин ол эдэрдэр бэйэлэрэ дьону үөрэтэр исписэлиис буолан тахсаллар. Уопсайынан, биһиги кэлэктииппит ураты доҕордуу сыһыаннааҕынан биллэр. Бэйэ-бэйэбитин харыстаһабыт, хардары көмөлөсүһэбит, өйөһөбүт, уопуппутун атастаһабыт.
Хампаанньабыт салалтатын кыһамньытынан, кэлэктииппитигэр Саха сирин араас муннуттан кэлэн үлэлии сылдьар дьон бааллар. Чугастааҕы да, киин да улуустартан киһи элбэх. Уолаттар ситиһиилээхтик үлэлииллэр. Бэрээдэкпит, үлэҕэ сыһыаммыт таһыччы үчүгэй. Уопсайынан, кэлэктииппит уонна биирдиилээн үлэһиттэр тустарынан үтүө эрэ тылынан ахтыахпын сөп.
АЛРОСА корпоративнай университета дьон-сэргэ үлэтиттэн арахсыбакка эрэ идэтин таһымын үрдэтэригэр кыһаллар. Оттон хайдахтаах да үөрэх син биир үтүө түмүктээх буолар. Биһигини мэлдьи киэҥ билиилээх эспиэрдэр, уопуттаах дьон үөрэтэллэр.
– Салайааччы быһыытынан үлэҕэ-хамнаска туох булгуруйбат көрүүлээххиний?
– Биллэн турар, АЛРОСА бэлиитикэтэ элбэх, араас регламент булгуруйбакка тутуһуллуохтаах. Ол гынан баран, туох да диэбит иһин, киһи аата киһи. Онон, мин санаабар, киһи, бастатан туран, сиэрдээх буолуохтаах. өскөтүн киһи үлэҕэ да, дьоҥҥо да сиэрдээхтик сыһыаннаһар буоллаҕына, кинилэр да эйиэхэ оннук сыһыаннаһар, ытыктыыр буолаллар. Итини таһынан, дьону кытта үлэлиир киһи үлэ ис биэтэһин, кыра ымпыгыттан-чымпыгыттан саҕалаан улахан соруктарыгар тиийэ толору өйдүүр, ылынар буолуохтаах, ону дьоҥҥо сатаан тиэрдиэхтээххин, кинилэр бары биир дьыала туһугар кыһалларбытын өйдүөхтээхтэр. Оттон кэлэктиип ону барытын өйүнэн-санаатынан, этинэн-хаанынан ылыннаҕына, үлэ-хамнас даҕаны үтүө түмүктээх буолар.
Гаас проходкатын үлэтин салгыы хааччыйыахпыт, шахтаны тутуохпут. Билигин алларааҥҥы блокка олус эппиэтинэстээх үлэҕэ сылдьабыт. Төрдүс горизоҥҥа улахан носуос камератын тута сылдьабыт.
– Учаастаккыт үлэтигэр саамай уустуга тугуй?
– Бастатан туран, куттал суох буолуута. Хампаанньабыт дьон-сэргэ олоҕор куттал суоһаабатыгар, сэрэхтээх буолууга олус кыһаллар, эппиэтинэстээхтик сыһыаннаһар. Ити – хампаанньа салалтатын уонна хас биирдии салаа салайааччытын бастакы уонна булгуруйбакка тутуһуохтаах соруга. Үлэһиттэр этэҥҥэ буолууларын, кинилэр олохторугар куттал суоһаабатын биһиги бастакынан хааччыйыахтаахпыт. Өссө биирдэ анаан бэлиэтээтэххэ, ол – биһиги уһулуччу суолталаах сорукпут.
Шахталарга анал оборудование бөҕө туттуллар, олор эмиэ олус элбэх ирдэбиллээх буолаллар. Биһиги ол оборудованиелар тохтоло, алдьаныыта-кээһэниитэ суох үлэлииллэрин хааччыйабыт, көрөбүт-истэбит. Оттон үчүгэйдик, кэһиллиитэ суох үлэлиир оборудование куттал суох буолуутун мэктиэлиир.
– Инженер буолуон баҕалаах ыччакка, исписэлиис буолаары сылдьар эдэр дьоҥҥо тугу сүбэлиэҥ, баҕарыаҥ этэй?
– Мин ыччат дьон сөпкө толкуйдуу үөрэниэн баҕарабын. Киһи үчүгэй сыананы ылар эрэ туһугар буолбакка, билиини иҥэринэр туһугар үөрэниэхтээх. Университет иҥэрэр билиитин тиһэх хаапылатыгар тиийэ – бүтүннүү сүһэн ылыахтаахтар. Ол билии киһи үлэһит буоллаҕына олус туһалыыр.
Аны туран, киһиэхэ киһилии, доҕордуу сыһыан, бэйэ-бэйэни өйдөһүү курдук өйдөбүллэр суолталарын хаһан даҕаны сүтэрбэттэр. Хас биирдии киһи олоҕун суола бэйэтэ туспа түһүүлээх-тахсыылаах буолар. Итини сэргэ “элбэхтик ааҕыҥ, доруобуйаҕытын көрүнүҥ” диэн сүбэлиибин.
– АЛРОСА хампаанньа үлэтигэр цифровизация киирбитэ хаһыс да сыла буолбутун билэбит. Ол эһиги үлэҕитигэр хайдах көмөлөһөрүй?
– АЛРОСА иһинэн үлэлиир тэрилтэлэргэ, салааларга цифровизация бэрт тэтимнээхтик киирэ турар. Билигин биһиэхэ диспетчеризацияны уонна цифровизацияны киллэрэр исписэлиистэр кэлэн үлэлии сылдьаллар, онон, кыахпыт-таһыммыт улаатан иһэр. Холобур, цифровизация киириитин түмүгэр, шахтаҕа туох буола турара, араас бырассыастар сүрүн дааннайдара тута диспиэтчэр пультугар тиийэр буоллулар. Итинник сайдыы киириэҕиттэн хамбаайыннар үлэлэрин киһи онлайн көрөр кыахтанна.
Итини таһынан, цифровизация үлэһиттэр олохторугар куттал суоһаабатын эмиэ хааччыйар: салгын туругун, вентиляцияны хонтуруоллуур. Салгыҥҥа баар киһи олоҕор эбэтэр доруобуйатыгар кутталы, сэрэҕи үөскэтиэн сөптөөх гаас концентрациятын тута диспиэтчэр пультугар ыытар.
– Саҥа сүүрээни, технология сайдыытын кэлэктиип хайдах ылынарый, биһириир дуо?
– Уопсайынан, билигин АЛРОСА-ҕа оҥорон таһаарыы кэлим ырычаахтара киирэн тураллар. Холобур, өскөтүн урут исписэлиис чопчу ханнык эрэ үлэ көрүҥүн хайдах ордук үчүгэйдик, сатабыллаахтык эбэтэр судургутук оҥорору бэйэтэ эрэ билэр буоллаҕына, билигин оннук билиини, уопуту, үлэни судургутутар саҥа идиэйэлэри анаан сурунан ылаллар уонна оҥорон таһаарыыга барытыгар киллэрэллэр. Ол тиһик “Фабрика идей” диэн ааттанар. Ол үлэҕэ киириэҕиттэн, баҕалаах, сатабыллаах үлэһиттэр үлэни-хамнаһы чэпчэтэр, оҥорон таһаарыы көрдөрүүтүн тупсарар, куттал суох буолуутун хааччыйар идиэйэлэрин бэйэлэрэ кэлэн кэпсиир буоллулар. Эбэтэр анал саайка суруйуохтарын сөп. Ону барытын идэлээх эспиэрдэр көрөллөр-истэллэр, сыаналыыллар. Уопсайынан, мин санаабар, хампаанньа салалтата үлэһиттэри, ол иһигэр оробуочай идэлээх исписэлиистэри, кытта олус үчүгэй ситимнээхтик үлэлиир. Онон салалтабыт араас быһыыттан-майгыттан тахсар, саҥа суоллары тобулар эбии быһаарыылары көрө-истэ олорор.
– АЛРОСА хампаанньа атын бырамыысыланнай хампаанньалартан туох уратылааҕый?
– Мин санаабар, АЛРОСА хампаанньа атын бырамыысыланнай хампаанньалартан уратыта диэн, кини олус күүстээх социальнай бэлиитикэлээх. Ол иһин дьон-сэргэ да, үөрэхтээх исписэлиис да дьон АЛРОСА-ҕа үлэлиир интэриэстээхтэр. Холобур, хампаанньа ханнык баҕарар үлэһитэ сылга биирдэ буор босхо Арассыыйа ханнык баҕарар куоратыгар-эрэгийиэнигэр босхо көтүөн сөп. Аны туран, икки сылга биирдэ сонотуоруйга-куруорка баран доруобуйаларын тупсаралларыгар эмиэ босхо бырайыас төлөнөр, ороскуоттара толуйуллар.
Киһи ыарыйдаҕына, доруобуйата аһааҕырдаҕына, больничнай мас-таас курдук уонна дьэҥкэтик төлөнөр. Олоххо араас буолар. Уустук балаһыанньаҕа түбэспиттэргэ хампаанньа үбүнэн-харчынан эмиэ көмөлөһөр. Уопсайынан, ити курдук социальнай хайысхалаах көмөнү уонна өйөбүлү киһи ааҕан сиппэт, элбэх.
– Инженер идэлээх исписэлиис тиийэр дуо?
– Каадыр тиийбэтэ – баар суол. Ол аҥаардас биһиги эрэ кыһалҕабыт буолбатах. Уопсайынан, кэлин кэтээн көрдөххө, ыччат ыарахан, уустук үлэлээх идэлэри талара лаппа аҕыйаабыт. Өскөтүн төлөпүөнү тутан баран, холобур, блогердаан, айахпын сатаан ииттэр кыахтаах буоллахпына, тоҕо ийэ-хара көлөһүммүн тоҕор ыарахан үлэҕэ барыахпыный? Ыччат өйө-санаата, майгыта-сигилитэ уларыйда.
Идэ, идэ ыстандаарта, киритиэрийэ, үөрэхтээһин тигиһэ, бырагыраамата – барыта сыыйа уларыйа турар. 20 сыл анараа өттүгэр биһиги цифровизация, бу билигин киирэн турар уларыйыылар тустарынан ыраламмат, бэл, санаан да көрбөт, билбэт этибит. Оттон билигин дойдубут, бырамыысыланнас эйгэтэ күүскэ, тэтимнээхтик сайда турар.
Урут биһиги “көмпүүтэр дуу, ноутбук дуу көмөтүнэн үлэлии турар массыыналары хамсатыахпыт, бырагыраамаларын уларытыахпыт” дии санаабат этибит. Оннук өйдөбүл да суох буолар курдуга. Оттон билигин ол күннээҕи олохпут, үлэбит-хамнаспыт буолла.
Кэлиҥҥи кэмҥэ устудьуоннар оҥорон таһаарыыга быраактыкаланаллара аҕыйаата. Элбэх киһи талбат. Онон, устудьуоннары кытта эрдэттэн үлэлэһэбит, үчүгэй, тыыппалаах дии санаабыт оҕолорбутун бэлиэтии көрөн, үөрэхтэрин бүтэрдэхтэринэ анаан кэпсэтэбит, биһиэхэ киирэн үлэлиэхтэрин сөбүн быһаарабыт, ыҥырабыт.
– Эн, шахтер киһи, санааҥ туохтан көтөҕүллэрий?
– Биллэн турар, туох да саарбаҕа суох дьиэ кэргэним, ойоҕум, оҕолорум этэҥҥэ сылдьалларыттан. Уоппускам кэмигэр буулдьанан ытарбын, бултуурбун сөбүлүүбүн.
Мин санаабар, өскөтүн киһи дьиэ кэргэнэ иллээх-эйэлээх, нуһараҥ олохтоох буоллаҕына, үлэтэ-хамнаһа эмиэ оннук – ситиһиилээх, таһаарыылаах, үтүө түмүктээх буолар. Ону мэлдьэһиэххэ табыллыбат. Оттон дьиэ кэргэн олоҕо нуһараҥ, нус-хас буоларын туһугар, киһи олус судургу уонна биллэр суоллары эрэ тутуһуохтаах. Онно туох да кистэлэҥ суох. Бастатан туран, дьиэ кэргэҥҥин, төрөппүттэргин ытыктыахтааххын, судаарыстыбабыт сокуоннарын тутуһуохтаххын, о.д.а. Уопсайынан, туохха барытыгар киһилии сыһыаннаһыахха наада. Оччоҕуна барыта этэҥҥэ буолуоҕа.
Уонна, биллэн турар, мин санаам үлэбиттэн, тапталлаах кэлэктииппиттэн, АЛРОСА хампаанньаттан көтөҕүллэр. Мин хампаанньа тутуһар сыаннастарын, кини үлэҕэ-хамнаска, дьоҥҥо-сэргэҕэ эппиэтинэстээх сыһыанын уонна бар дьон, судаарыстыбабыт иннигэр туруорар соруктарын сөбүлүүбүн.
“Олохтаах каадыры – бырамыысыланнаска”: АЛРОСА хампаанньа 21.000 Саха сирин олохтооҕун үлэҕэ ылла
“Олохтоох каадыры – бырамыысыланнаска” бырайыак хампаанньа үлэһиттэри булар биир саамай тутаах бырагыраамата буолла. Кини сүрүн соруга – бырамыысыланнай, тутуу, суол-иис уонна көлө хаһаайыстыбатын, энэргиэтикэ хампаанньаларыгар олохтоох дьон киирэн үлэлииллэрин хааччыйыы.
АЛРОСА хампаанньаҕа иһитиннэрбиттэринэн, ааспыт алта сыл иһигэр, 2018 сыллаахха бырайыак саҕаланыаҕыттан, алмаастаах хампаанньаҕа уонна кини салааларыгар барыта 21 тыһыынчаттан тахса киһи үлэлии киирбит: 15 тыһыынча киһи АЛРОСА хампаанньаҕа уонна 5 тыһыынча киһи АЛРОСА иһинэн үлэлиир “Анаабыр алмаастара” тэрилтэҕэ.
Аҥаардас бу ааһан эрэр 2024 сыл саҕаланыаҕыттан ити бырагыраама чэрчитинэн хампаанньаҕа 2 тыһыынчаттан тахса киһи үлэ миэстэтин булбут, оттон АЛРОСА иһинэн үлэлиир бары тэрилтэлэргэ – 5 тыһыынча киһи.
Бу сыллаахха ордук элбэх киһини хампаанньа хайа-байытар кэмбинээттэрэ үлэҕэ ылбыттар. Ону таһынан, Саха сирин олохтоохторо баҕалаах үлэлэрин Мэдиссиинэ киинигэр, Мииринэйдээҕи авиа-тэрилтэҕэ, Хапытаалынай тутуу управлениетыгар, “Алмазавтоматика” трескэ, Суол-иис управлениетыгар уонна Култуура-успуорт комплекстарыгар булбуттар. Үлэҕэ киирэргэ тустаах исписэлиис Саха сирин олохтооҕо буолара кырата суох оруоллаах буолар. Хампаанньа 35-гэр диэри саастаах эдэр исписэлиистэри, тыа сирин олохтоохторун, дьыл кэмиттэн көрөн үлэлиир уонна баахта үлэһиттэрин ыларга ураты болҕомтону уурар. Үлэҕэ киирэр хандьыдааттар эбии үөрэниэхтэрин уонна АЛРОСА-ҕа оҥорон таһаарыыга быраактыкаланыахтарын наада.
Санатар эбит буоллахха, 2018 с-хха АЛРОСА хампаанньа уонна Саха Өрөспүүбүлүкэтин Нэһилиэнньэ дьарыктаах буолуутугар судаарыстыбаннай кэмитиэтэ 2018 сылтан саҕалаан 2022 сылга диэри “Олохтоох каадыры – бырамыысыланнаска” бырайыагы кыттыһан олоххо киллэрэргэ сөбүлэһии түһэрсибиттэрэ. 2022 сыллаахха ол сөбүлэһиини өссө икки сыл – 2024 сылга диэри – уһаппыттара. Ол сөбүлэһии чэрчитинэн, АЛРОСА уонна СӨ Нэһилиэнньэ дьарыктаах буолуутугар судаарыстыбаннай кэмитиэтэ өрөспүүбүлүкэ үлэтэ-хамнаһа суох сылдьар дьонугар анаан араас тэрээһини ыыталлар. Ол иһигэр тыа сиригэр эмиэ.
