Ньурба улууһун хорсун-хоодуот уола, Арассыыйа Дьоруойа Андрей Григорьев (Тута) Украина спецнаһын байыаһын утары биир бииргэ өлөр-тиллэр хапсыһыыга киирсэн кыайбытын аан дойду барыта кэриэтэ көрдө. Бу хабыр киирсиини ВСУ байыаһын камерата алҕас устан хаалбатаҕа буоллар, бу туһунан ким да билбэккэ хаалыа эбитэ буолуо. Аны ону үөһэттэн өстөөхтөр коптердара устубута эмиэ тарҕаммыта.
Биһиги уолбут айылҕаттан ис кыаҕа, оҕо эрдэҕиттэн үлэҕэ миккиллэн улааппыта, тыа киһитин быһыытынан булка быһаҕынан тутта үөрэммитэ көмөлөспүтэ саарбаҕа суох. Аны туран, булугас өйдөөх, мындыр толкуйдаах, сымса туттунуулаах буолан өстөөхтөргө нэдиэлэни быһа таба туттарбакка сылдьан хоромньу бөҕөнү оҥоруута эмиэ элбэҕи этэр...
“Кэпсээнтэн кэпсээн” диэбиккэ дылы, маннык баар... 1997 с. Ньурбаҕа Киирэп бөһүөлэгэр Эдьиий Дора кулуупка олохтоохтору кытта көрсүһэ олорбут. Онно кэлбит 7–8 саастаах кыра уолаттар, Андрейдаах, тэһийбэккэ мэниктээн барбыттарын, учууталлар таска үүртэлээн кэбиспиттэр. Онуоха Эдьиий Дора: “Ити уол кэлин Ньурбаны, Саха сирин бүтүн аан дойдуга аатырдыаҕа”, – диэбит эбит. Андрей бэйэтэ эмиэ бу түгэни өйдүүр эбит. Аны Андрей төрүттэригэр икки өттүттэн айылҕаттан идэлээх дьон баалларын кэпсииллэр.
Герой Андрей Григорьев төрдүлэрэ
Александр АЛЕКСАНДРОВ-Сахса Тар, биир дойдулааҕа:
– Саҥа үүммүт сыл иккис күнүттэн сонуннарга, бассаабынан саха уола илиинэн киирсиигэ бэйэтиттэн быдан бөдөҥ, үөскүлэҥ өстөөҕүн кыайыытын тохтообокко ырыттылар. Бу устуу Арассыыйаттан тахсан аан дойдуга барытыгар тарҕанна.
Бу кэннэ буолбут чуолкайдааһын, ырытыһыы түмүгэр, саха байыаһа ол сырыытыгар биир эрэ өстөөҕү кыайбыт буолбакка, быдан элбэҕи оҥорбута: өстөөх ыскылаатын дэлби тэптэрбитэ, миномет расчетун суох оҥорбута, сүүрбэччэ өстөөҕү кытта охсуһан кыайыылаах тахсыбыта биллэн – Арассыыйа Дьоруойун үрдүк аата иҥэрилиннэ. Ону сэргэ Андрейы “биһиги уолбут” диэн бассаабынан Ньурба аканалара, сүлэлэрэ, өҥөлдьөлөрө, хаҥаластара былдьаһан бардылар. Бэл, нууччалар “русский якут, разговаривает истинно по-русски, воин с русской душой”, – диэн тардыһаллар.
Андрейтан “бэйэҥ хантан төрүттээххин сиһилии билэҕин дуо?” диэн ыйыппыппар “сахабын, ону ийэбиттэн ыйыт”, – диэбитэ.
Ийэтэ Ольга: “Аймаҕым элбэҕиттэн бэйэм сөҕөн олоробун, аҕабыт суох буолбутугар алта үөрэнээччи оҕолоох хаалбыт аҥаардас ийэ саамай ыарахан кэмигэр уруу-аймах соччо биллибэт этэ. Биһиги аймахтарбыт, тугу булбуппутун тэҥҥэ уоспутунан үллэстэн, бэйэ бэйэбитигэр көмөлөсүһэн олорор чугас ыалларым – Кировтарым. Уустук кэмнэри ааспыппыт”, – диэтэ.
Салгыы Ольга хаһан да көрбөтөх төрөппүт аҕатын туһунан кэпсээтэ: “Мин төрөппүт аҕам оскуола дириэктэрэ эбит, тоҕо эрэ Чуукаар оскуолатын дириэктэрин курдук өйдүүр этим. Биирдэ Ат Уоппукка олордохпутуна биир мааны киһи кэлэн ыаллары кэрийэн: “Федоров Егор Кононович кыыһын көрдүүбүн”, – диир. Биһиэхэ кэллэ. “Туохха наадыйан көрдөөтөхтөрөй?” – диэн испэр дьаарханабын. Ол киһи төрөппүт дьоммун ыйыталаспытыгар: “Төрөппүт ийэм – Николаева Федора Васильевна, Аканаттан төрүттээх, Тэйээс Баһылай кыыһа этэ. Аҕабын билбэппин”, – диэтим. Онуоха: “Эйигин көрдүүр эбиппин, аҕаҥ Федоров Егор Кононович биһигини быыһаары сөмөлүөт саахалыгар өлбүтэ, ону эйиэхэ этээри кэллим. Атырдьах ыйынааҕы учууталлар мунньахтарыттан көтөн кэлэн иһэн, лүөччүктэр “аварийнай посадка оҥоробут, курданыҥ” диэбиттэригэр, бары куттанан, ыстаҥалаһан туран сөмөлүөт иһигэр хааһылана сырыттыбыт. Онно Егор Кононович барыбытын биир-биир тутаттаан, олоххо олордуталаан курдарбытын баайталаан истэ. Бүтэһигинэн Сунтаар оскуолатын дириэктэрэ туттарбакка өрө мөхсө сырыттаҕына, сөмөлүөт сиргэ “лах” гына түстэ... Таһаҕастар быалара төлө баран, ыарахан дьааһык эн аҕаҕын уонна ол киһини үрдүлэригэр түһэн сонно барбыттара. Атыттар бары кыра эчэйиилээх тыыннаах ордубуппут”, – диэн кэпсээбитэ.
Кэлин чуолкайдаабытым – аҕам Кировтан Хорулаҕа иитиллэ барбыт эбит. Төрүттэрэ – Буоккалар. Арҕаа эбэҕэ киириигэ соҕотох киһи уҥуоҕа турар, ити ол аҕам эбэтин уҥуоҕа эбит.
Дьоруой аҕата Григорьев Николай Петрович Саха сиригэр маҥнайгы бааһынай хаһаайыстыбаларыттан биирдэстэрэ. Ньукулай бииргэ төрөөбүттэрэ сорохторо Семенов, сорохтор Григорьев диэн араспаанньалаахтар. Мөрөөйү бөһүөлэгэ эстибитин кэннэ, аймахтар Кировынан, Хатыҥ Сыһыынан тарҕаспыттар. Сорох аймахтара Өҥөлдьөҕө көспүттэр.
Ийэтэ Федора уҥуох сэлликтээх буолан балыыһаҕа, сонотуоруйга сытар кэмигэр, Ольга кыратыгар Чаппандаҕа аймахтарыгар иитиллэ сылдьыбыт.
Ольгалаах Ньукулай тоҕус оҕолонон Киров биир мааны ыала буолан олорбуттар. Оҕолор бары кыра оҕо эрдэхтэриттэн үлэҕэ эриллэн улааппыттар. Аҕалара Ньукулай үс улахан кыыһа ыал буолбуттарын, маҥнайгы сиэннэрин көрөн баран, ыарахан ыарыыттан күн сириттэн барбыт. Улахан кыыс Катя үөрэҕин бүтэрэн, үлэһит буолан, кэргэннэнэн баран бүөрүнэн ыалдьан, Леонтий диэн уол аармыйаттан кэлэн баран бараахтаабыттар. Атын сэттэ оҕо бары ыаллар. Бары дьоннорун курдук элбэх оҕолоохтор. Кировка кыра кыыс Аня, улахан уол Прокопий бааллар.
Ольга Егоровна билигин 30-тан тахса сиэннээх, хос сиэннэр кэлэн эрэллэр. Мин билэр, алтыһар дьоммуттан чахчы үлэ диэни билэн улааппыт оҕолор бары ыал буолан, оҕо төрөтөн Саха Сирин үрдүнэн тарҕанан иһэллэрэ үөрдэр. Дьиҥнээх сахалыы иитиилээх буолан, бары элбэх оҕолоохтор.
Ольга АНДРЕЕВА (Григорьева), Андрей бииргэ төрөөбүт эдьиийэ, Хатыҥ Сыһыы олохтооҕо, элбэх оҕолоох ийэ:
– Биһиги Григорьевтар бииргэ төрөөбүттэр 9 этибит: 5 уол, 4 кыыс. Саамай улахан эдьиийбит Катя Андрейка букатын кыра эрдэҕинэ ыарахан ыарыыттан өлбүтэ. Убайа оскуоланы бүтэрэн, аармыйаҕа сулууспалаан кэлэн баран оһолго түбэһэн суох буолбута. Онон билигин сэттиэбит. Бары элбэх оҕолоох-уруулаах ыал дьоммут. Андрей оҕо сылдьан наҕыл-холку, мээнэ киһиргээбэт, дьонун тылыттан тахсыбат истигэн этэ. Элбэх оҕолоох ыал оҕото буолан, кыратыттан үлэҕэ-хамнаска сыстаҕас, барыга-бары көмөлөһөн иһэрэ, хаһан да бириэмэни халтайга ыыта сылдьыбат үгэстээҕэ. Сымнаҕас майгылаах, наһаа үөрүнньэҥ буолааччы. Ол эрээри бүк итэҕэйэр кырдьыгын турууластаҕына, өһөс, иннин биэрбэт ньоҕой соҕус буолааччы. Быһата, кыра эрдэҕиттэн кытаанах санаалаах эбит. Үөрэҕэр, дьиҥинэн, үчүгэй этэ. Ол эрээри отой кыһаллааччыта суох. Билэрин эҥин дакаастыы барбат этэ. Ордук математикаҕа үчүгэй буолааччы. Кэлин ону-маны мунааран ыйыттахха, барытын билэн-көрөн, лоп бааччы бэркэ быһааран биэрээччи. Онон кинини “сүрэҕэлдьээн, дьаныһан, кыһаллан үөрэммэтэх” дии саныыбын.
Ньургуйаана Михайлова, Андрейы Киирэпкэ алын сүһүөх кылаастарга үөрэппит бастакы учуутала:
– Андрей Ньурба улууһун Киирэбигэр 1989 сыл ыам ыйын 12 күнүгэр элбэх оҕолоох Григорьевтар дьиэ кэргэннэригэр ахсыс оҕонон күн сирин көрбүтэ. Лоп курдук өрүс хаайбыт кэмэ буолан, роддомтан тахсарыгар, Ньурба оройуонун райисполкомун бэрэссэдээтэлэ Семен Никифорович Романов сорудаҕынан, Киирэп бөһүөлэгэр бөртөлүөтүнэн аҕалан түһэрбиттэр. Ол саҕана Григорьевтар улууска бастакы фермер буолан, сүөһү иитиитинэн дьарыктанар этилэр. Хаһаайыстыбаларыгар элбэх сүөһүнү иитэр буолан, оҕолоро бары үлэҕэ сыстаҕастар.
1996 сыл балаҕан ыйыгар Киирэп оскуолатыгар 6 уол уонна 4 кыыс бастакы кылааска үөрэнэ киирбиттэрэ. Олортон биирдэстэрэ Андрей Григорьев-Таталей. Андрей кыра эрдэҕиттэн сахалыы баай тыллаах, уустаан-ураннаан лоп бааччы саҥарар оҕо этэ. Оҕо оҕо курдук, бастаан мэниктиэх курдук буолан иһэн тохтообута. Үөрэҕэр орто этэ, истибитин, аахпытын өйүгэр тутар, баай тыллаах буолан литэрэтиирэ уруоктарыгар үчүгэйдик үөрэммитэ.
Бастакы кылааска нуучча тылын быраабылатын аһара өйдөөн кэбиһэн, биир кэмҥэ сахалыыга “йа” оннугар “я” буукубаны, нуучалыыга “я” оннугар “йа”-ны суруйар буолан, хос дьарыктаммыттаахпыт.
90-с сылларга кыра кылаастарга «Урааҥхай саха оҕото» диэн биридимиэт баара. Кылаас чаастарыгар уонна ити биридимиэккэ Л.А.Афанасьев-Тэрис «Сиэрдээх буолуу» (1993 с.) диэн кыра кылаас оҕолоругар аналлаах кинигэтин билиһиннэрэр буоларым. Кэпсиир кэммэр Андрей сиэрдэри-туомнары эбэн биэрэн оҕолорго кэпсиирэ. Уруокка кини оҕолорго кэпсиирин элбэхтик туһаммытым. Кэлин ити биридимиэт улахан кылаастарга «Кыыс Куо», «Үрүҥ Уолан» диэннэргэ кубулуйбута. Үрүҥ Уолаҥҥа муҥхаҕа, күөгүгэ сылдьаллара. Кылаас уолаттара бары көхтөөхтүк кытталлара. Биирдэ Саҥа дьыл саҕана кылаас киэргэтиитигэр хаар ыйаары остуол үөһэ олоппос уурбуппун көрөн, Андрейдаах Ваня “охтуо” диэн, олоппоспун тутан турбуттара харахпар бу баардыы көстөр.
Улахан киһи курдук оттомноох баҕайы буолара. Ол курдук 5-с кылаастан 7-скэ диэри кылааһын салайбыт учуутала Елизавета Егорова маннык ахтар: “Элбэх баҕайы саҥалаах 4-с кылаас үөрэнээччитэ Григорьев Андрей «Тоҕо кылааһа суоххунуй?» – диэн ыйытар. Ону мин: “Кылааһа суох куһаҕан баҕайы”, – диибин. Уолум улахан киһи курдук: «Таах сис туттан баран сылдьар туох үчүгэйэ кэлиэй? Биһиэхэ руководтаар, хата”, – диэбитэ. Иннэ гынан эһиилигэр салайа ылбытым”. Елизавета Ивановна салайар кэмигэр куукула дьоҕус тыйаатыра тэриллибитэ. Дьэ онно Андрей артыыстыыр талаана толору арыллыбыта. Киһи да күлэр, Хаарчаана оруолун толорбуттаах.
1998 с. оскуола иһинэн «Кустук» оҕо уопсастыбаннай тэрилтэтэ тэриллибитэ. Оскуола оҕото бары бу тэрилтэҕэ киирбиттэрэ, кыра эрдэҕиттэн үлэҕэ үөрүйэх Андрей – эмиэ. Бу тэрилтэ көҕүлээһининэн, саас аайы ыам ыйыгар «Зарница» оонньуу буолара. Оҕолор сиргэ-уокка ориентировкаҕа, мэһэйдэри туорааһыҥҥа, кулуһуну оттууга, разведчик буоларга, бастакы көмөнү оҥорорго үөрэнэллэрэ, эрчиллэллэрэ. Андрей манна элбэхтик кыттыбыта. Бу оонньууларга Григорьев Андрей уонна Ноговицын Ваня этэрээт хапытааннара буолан хаста да күрэхтэһэн тураллар. Хотторуу хомолтотун, кыайыы өрөгөйүн эттэринэн-хааннарынан билбит буолуохтаахтар.
Оччотооҕу "Зарница" байыастара
8–9-с кылаастарга кинилэри салайбыт Мария Ивановна Чочанова кылаас уолаттарыгар анаан «Модун” тэрилтэни тэрийбитэ. Кылаас уолаттара бары бу тэрилтэҕэ киирэн саас, сайын үлэлээбиттэрэ. Кырдьаҕастарга, кыамматтарга дьиэ ис-тас үлэтигэр көмөлөһөллөрө. Андрей сайыҥҥы өттүгэр дьонугар от үлэтигэр көмөлөһөрүн таһынан, доҕотторун кытта «Модуҥҥа» сылдьыспыта. Мария Ивановна Андрейы “наар киһиэхэ көмөлөһөр, аһыныгас сүрэхтээх, толоругас, «человечнай» диэн бэлиэтээн этээччи.
9-с кылааһы бүтэрэн баран, бары тутуспутунан Марха оскуолатыгар салгыы үөрэнэ барбыттара. Андрей оҕо сааһын сыллара ити курдук мин өйбөр хаалбыт. Үөрэппит оҕом Арассыыйа Дьоруойун аатын ылбытынан киэн туттабын.
Марианна МАЯРОВСКАЯ, Андрей кылааһын салайааччыта, СӨ үөрэҕин туйгуна, Таркаайы нэһилиэгин бочуоттаах олохтооҕо:
– Ньурба оройуонун К.Д.Уткин аатынан Марха орто оскуолатын 2006–2007 сс. 11 “а” тэхиньиичэскэй хайысхалаах кылааһын 19 оҕо: 11 уол, 8 кыыс – бүтэрбиттэрэ. Мин бу кылаастары 6-тан ыла салайан илдьэ сылдьыбытым. 10–11-с кылаастарга Киирэп оскуолатыттан эбии 5 уол кэлбитэ. Олор истэригэр Андрей Григорьев баара. Уолаттар бары кылаас олоҕор кыттыһан, эн-мин дэһэн эйэлээхтик үөрэнэн барбыттара. Андрей сып-сытыы харахтааҕа, аһаҕас, элэккэй майгылааҕа. Хаһан да киһиэхэ хадьардаспата, биир тэҥ ытыктабыллаах сыһыаннааҕа. Элбэх оҕолоох тыа ыалын оҕото буолан, барыга бары сыстаҕаһа, туран-олорон, билэн-көрөн элэгэлдьитэн иһэрэ.
Андрей аҕата эдэригэр ыалдьан өлбүтэ. Онон ийэлэрэ Ольга Егоровна оҕолорун соҕотоҕун атахтарыгар туруортаата. Оҕолор бары оҕо эрдэхтэриттэн ханнык да үлэттэн толлон, чаҕыйан турбат үлэһит дьон. Андрей оҕо эрдэҕиттэн убайдарын, эдьиийдэрин дьаһалларынан кыайар үлэтин барытын хоп курдук толорон, ситэрэн иһэрэ. Тыа ыалын үлэтэ хаһан да бүтэн-оһон быстыбат. Ол сиэринэн, сааһын мас саһаана, сайынын от үлэтэ, күһүнүн кыстыкка бэлэмнэнии уххана кыһынын мас-муус кыһалҕата, от тардыыта, хаар күрдьүүтэ барыта уол оҕо үрдүнэн барар буоллаҕа. Онон Андрей син биир саастыылаахтарын курдук эт-хаан өттүнэн эриллэн-мускуллан, тулуурдаах, иҥиирдээх буола улааппыта. Кини бииргэ үөрэммит оҕолоро эмиэ бары итинник үлэҕэ миккиллэн улааппыт дьон.
Мин бу кылааһым оҕолоро наһаа эйэлээх, иллээх этилэр. Бары тэҥ баайыылаах буоланнар, ордук хос чорбойор, киэмсийэр, үтүөмсүйэр оҕо суоҕа. Билигин да наһаа түмсүүлээхтэр. Бэйэ-бэйэлэрин өйөһөллөр, билигин да ситимнэрин быспаттар. Оскуолаҕа сылдьан бастаан айылҕаҕа экскурсияларынан, онтон арыый үрдүкү кылаастарга хонуктаах похуоттарынан үлүһүйэллэрэ. Аны кыһын, саас атын оскуола оҕолорун кытта “шефтэһэ” диэн барарбыт. Ону барытын оҕолор эрдэттэн туруорсан, сүбэлэһэн, былааннаан тэрийэллэрэ. Айылҕаҕа хайдах сылдьары, сиэри-туому уолаттар бэйэлэрэ быһаараллара, хата, бэйэм кинилэртэн билбитим, үөрэммитим элбэх буолуо. Андрей маннык похуоттарга туох да үгүс саҥата-иҥэтэ суох бэлэмниэҕи бэлэмнээн, хомуйары хомуйан дьаһайан иһээччи. 10-с кылааска сырыттахтарына Марха куустатын оскуолаларын икки ардыларыгар ыытыллыбыт “Смотр песни и строя” күрэххэ кылааһынан бастаабыппыт. Эмиэ эрдэттэн бэлэмнэнэн, байыаннайдыы хаамыыны үөрэтэн, хамандыыр чуолкай хамаандатын толорорго эрчиллэн бөҕө буолбуттара. Уолаттар бэйэ бодолорун тардынан, чахчы да бу саллааттыы барарга бэлэмнэрин көрдөрөр курдук этилэр. Онно оҕолорбунан наһаа киэн тутта санаабытым.
Марха орто оскуолата – улуус биир кырдьаҕас, элбэх үтүө үгэстэрдээх оскуола. Туох да киэргэтиитэ, күүркэтиитэ суох, оҕолору патриоттуу тыыҥҥа иитэр-үөрэтэр хайысханы тутуһабыт. Бу кылааспар иитиигэ туһааннаах бырагыраамам “Киһилии киһини иитии” диэн этэ. Ол саҕана Андрейы “бу оҕо Дьоруой буолуо” диэн билбэтэргин да, “оҕолорбут бары киһилии киһи, олохторугар бигэ тирэхтээх дьон буолан тахсыахтара” диэн кыһаллан иитэр-такайар буоллахпыт.
Манна даҕатан эттэхпинэ, мин кылаас салайааччытынан үлэлээбит бары выпустарбыттан анал байыаннай дьайыыга кытта сылдьар оҕолор бааллар. Бу оҕолорум бары – дьоруойдар. Андрейбыт барыбытыгар холобур буолар. Кини бу хорсун быһыытын ити өстөөхпүт устубатаҕа буоллар билиэ да суох этибит.
Андрей аҕатын да, ийэтин да өттүттэн улахан төрүттэрдээх. Аҕатын эһэтэ – айылҕаттан айдарыылаах Идэлээх Сахаар, оттон ийэтинэн эһэтэ – Арсыыннаах ойуун. Төрүт дьон төрүөхтэрэ, туура тэппит туйахтара буолан уол оҕото уйана-хатана быһаарыллар былдьаһыктаах кэмигэр өлөн-охтон биэрбэтэ. Кинини мэлдьи да төрүт сирэ-дойдута, төрүт-уус дьоно-сэргэтэ, ааттара ааттаммат улахан идэлээх төрүттэрэ харыстыы, үрүҥ тыынын өллөйдүү сырыттыннар. Оҕобут бэйэтэ, дьоно-сэргэтэ, дьиэ кэргэнэ харысхаллаах буоллуннар. Эйэлээх олохпут эргиллэн, бука бары уолаттарбыт кыайыы көтөллөнөн дойдуларыгар бүүс бүтүн эргиллэн кэллиннэр.
Иван НОГОВИЦЫН, Андрей бииргэ үөрэммит табаарыһа, тастыҥ убайа. Дьокуускай куорат олохтооҕо:
– Андрейдыын биһиги бастакы кылаастан 11-с кылааска диэри бииргэ үөрэммиппит. Кини аҕатынан, мин ийэбинэн – аймахтыыбыт. Биир төрүттээхпит. Кини миигиттэн балыс, онон быраат. Киирэп ситэтэ суох орто оскуолатыгар бииргэ киирбиппит. Алын кылаастарга Ньургуйаана Михайлова үөрэппитэ. Андрейка син биир оҕо курдук оҕо этэ. Уулуссаҕа тахсан оонньоон-көрүлээн, тэҥҥэ мэниктээн... Сайынын бииргэ оттоон-мастаан, дьоннорбутугар илии-атах буолан көмөлөһөн улааттахпыт дии. Кэлин улахан кылаастарга тутаах үлэһиттэр биһиги буолбуппут. Тыа уолаттара буолан, айылҕаҕа хайдах сылдьары билэн, булду-алды батыһан, барытыгар бииргэ тутуһан сылдьарбыт. Киирэппитигэр 9-с кылааһы бүтэрэн баран салгыы Марха орто оскуолатыгар үөрэнэ киирбиппит. Онус, уон биирис кылаастарга онно үөрэммиппит. Кылааспыт салайааччыта Марианна Маяровская саха тылын уонна литэрэтиирэтин учуутала этэ. Биһиги – Киирэптэн киирбит уолаттар – интэринээккэ олорбуппут. Андрей бииргэ төрөөбүт эдьиийигэр Оляҕа олорон үөрэммитэ. Үөрэхпитигэр бары да орто баайыылаах, уһулуччу да, олус да мөлтөх буолбатах этибит. Кылааспыт оҕолорун кытта уопсай тылы булан олус иллээхтик үөрэммиппит.
Андрей эт-хаан өттүнэн бэйэтин лаппа кыанар. Оҕо эрдэхпититтэн айылҕаҕа, булка-алка тэҥҥэ сылдьыбыппыт. Булка-алка сыһыаннаах буолан, туох баар тэрилинэн тутта үөрүйэх. Сүгэнэн мас мастаан, быһаҕынан булпут тириитин сүлэн, астаан. Барытыгар тыыппалаах, сыһыаннаах. Наһаа мэник, охсуһуук буолбатах этэ. Бэйэтин атаҕастаппат, доҕотторун атаҕастаабат киһи. Баар кыаҕынан, бэйэ бодотун билинэн сылдьар.
Успуорт ханнык да көрүҥүнэн анаан дьарыктамматаҕа. Бэйэтэ айылҕаттан кыахтаах, тулуурдаах. Айылҕаҕа тулуурдаах, дьулуурдаах киһи табыллан сылдьар. Биир кумаар ытырдаҕына ньууххана сылдьар дьон булт-алт туһунан санамматтар да буоллаҕа дии. Онон тулуурга, дьулуурга, наада буоллаҕына өһөс, ньоҕой буоларга айылҕа ииппитэ, олох оскуолата үөрэппитэ.
Андрей доҕор быһыытынан – киһи эрэнэр киһитэ. Кини кими да быраҕа-хааллара барбат идэлээҕэ, эрэллээҕэ, доҕотторун кытта тэбис-тэҥҥэ сылдьара. Наада буоллаҕына көмө, тирэх буоларга мэлдьи бэлэмэ. Быһата, быраатым табаарыстарын, доҕотторун хаһан да түһэн биэрбэт, ханнык да балаһыанньаҕа быыс-хайаҕас булар, бэйэтин кыанар, доҕотторугар, уолаттарыгар эрэллээх киһи. Эппит тылын толорор, эрэннэрбитин ыһыктыбат бигэ киһи.
Кини Арассыыйа Дьоруойун үрдүк аатын ылбытыттан үөрэбит. Уолбутунан киэн туттабыт. Барыта этэҥҥэ буоллун!
Виктория СПИРИДОНОВА, Кристина ГРИГОРЬЕВА, оскуолаҕа бииргэ үөрэммит кыргыттара:
– Андрейка сып-сытыы, арыт дьээбэлээх да буолан ылара. Үксүгэр, наһаа боччумнаах буолааччы. Биир түгэни санаан кэллибит ээ. Саас бадараан эҥин бөҕө тахсыбыт. Биһиги биир сарсыарда оскуолабытыгар ыксаан аҕай баран иһэбит. Арай, кэннибитигэр ат туйаҕын тыаһа иһиллэр. Хайыһан көрбүппүт, доҕоор, биһиги Андрейбыт муус маҥан атынан дайдаран иһэр эбит. Биһиги, дьиҥинэн, тыа оҕолоро буолан син аттаах дьону көрөн-көрөн кэллэхпит. Ол эрээри, улахан дьону. Биһиги кылааспыт уола атынан көтүтэ сылдьарын көрөн наһаа сөхпүппүт. Кыргыттар оччолорго дьээбэбит сүрдээх. “Принц на белом коне” дэһэ-дэһэбит, күлсэн бөҕө буолбуппут. Ол Андрейбыт Киирэптэн сарсыарда эрдэ туран баран үөрэҕэр атынан кэлэр быһыыта эбит. Аны санаатахха, ол да саҕаттан туохтан да иҥнэн, толлон турбат эбит ээ, биһиги Андрейбыт.
Степан ИВАНОВ, Ньурба Сүлэтин “Сиибиктэ” бөдөҥ бааһынай хаһаайыстыба салайааччыта (Андрей АБДь-га барыар диэри үлэлээбит тэрилтэтэ):
– Андрей Николаевич АБДь-га барыар диэри биһиэхэ алта сыл устата үтүө суобастаахтык тырахтарыыһынан үлэлээбитэ. Сүрдээх дьаһаллаах, инициативалаах, олус сүрэхтээх туруу үлэһит киһи. Кини аҕата Николай Петрович Ньурбаҕа аан бастаан бааһынай хаһаайыстыба тэриммитэ. Хомойуох иһин, билигин суох. Ийэтэ Ольга Егоровна урут почта начаалынньыгынан үлэлээбит. Элбэх оҕолоох, сүөһүлээх тыа ыалын оҕото буолан, сүөһүгэ аһара сыстаҕас. Барытыгар дэгиттэр, ынах да ыыр, бостуук да ааттааҕа. Сүөһү куттаах киһи субайдары ыҥыран ылан ханна баҕарар батыһыннара сылдьааччы. Ынах хаһан төрүүрүн түһээн кытта билээччи, онто сөп түбэһэн күллэрэр түгэннэрдээҕэ.
Майгытынан бэрт элэккэй киһи, хаһан да кыыһыра, тымта сылдьыбат. Кэлэктиипкэ убаастанар лиидэр, салалтаҕа убаастабыллаах сыһыаннаах, кырдьаҕас дьоҥҥо сүрдээх болҕомтолоох.
Оҕолорун үлэҕэ иитэр дьоһун аҕа. Улахан уолун олох кыратыттан окко улахан дьону кытта тэбис-тэҥҥэ үлэҕэ эрийбитэ, билигин уол бэйэтэ хайа баҕарар үлэттэн толлон турбат төһүү үлэһит. Оскуола бэрэсидьиэнэ, актыбыыс.
Андрей төрүттэригэр улахан идэлээх, күүстээх-сэниэлээх дьонноох буолан, итинник буолуохтааҕа эрдэттэн биллэрэ. Айылҕаттан күүстээх харысхаллаах-көмүскэллээх буолан итини ситистэҕэ... Аны, онтун хаһан да киһиргэнэ, кэпсэнэ сылдьыбат сэмэй майгылаах киһи.
Бэлэмнээтэ Туйаара СИККИЭР.