«Кыым» чахчы норуот хаһыата буоларын, Саха сиригэр саха норуотун духуобунаһын, култууратын, тылын харыстааһын, сайыннарыы сүрүн бигэ тирэҕэ, норуот култуурунай кодун илдьэ сылдьарын, Арассыыйа судаарыстыбатын, Саха Өрөспүүбүлүкэтин тулхадыйбаттарын туһугар биһиги үлэбитин норуоппут өйүүрүн бу күннэргэ илэ-чахчы итэҕэйдибит уонна өйөбүлгүт, үтүө тылларгыт иһин дириҥ махталбытын тиэрдэбит.
Киһи кэлэйиэх, норуот ити сүрүн санаатын саха өс хоһооно “Сыптарыҥнаах ынах бүтүн хотону сутуйар” дииринии, “Кыым” үлэһиттэрин, суруналыыстарын, тэрилтэбитин барыбытын “хоруупсуйаһыттар, уоруйахтар” диэн холуннарыы, үөҕүү анонимнай, кимнээх, туох сыаллаах-соруктаах дьонноро биллибэт “Торбозное радио” диэн телеграм-ханаалтан кутулунна аҕай.
Дьиҥэр, бу икки тэрилтэ бэчээт сыанатын чопчулаһар судургу кэпсэтиилэрэ этэ. Биир тылы булуу түмүгэр элбэх тыһыынча ааҕааччыга “Кыым” хаһыат тиийэр буолла. Өрөспүүбүлүкэ нэһилиэнньэтин хаһыаттан иһитиннэрии ылар бырааба көмүскэннэ.
Оттон ити тохтообокко үөҕүү, араас, кимнээҕэ биллибэт (бэйэлэрин да дьоннорун кигэллэрэ буолуо) чычаас өйдөөх дьон халы-мааргы кэмэнтээрийдэринэн эбии үөхтэрэн хаһыат суруналыыстарын чиэһинэй ааттарын киргэ-хоххо сыбыырга сорунан, соруйан оҥорууга майгынныыр. Итини анонимнай ханааллартан ылан, кырдьык курдук оҥорон, “Торбостор суруйбуттар” үһү диэн албаһыран, биирдиилээн саайтар тарҕаталлар. Ити дьайыылара кинилэр ити кистэлэҥ холуннарааччы ханаалы кытта быһаччы сибээстээхтэрин көрдөрөр буолбатах дуо?
АБДь биллэриллибитин кэннэ, дойдуну, өрөспүүбүлүкэни ыһар санаалаах күүстэр бары телеграм-ханаалларга саһан олорон, дьиҥнээх ааттарын, сирэйдэрин көрдөрбөккө, холуннарар үлэни ыыталлар.
Былыр сахаҕа “Торбос абааһыта” диэн өйдөбүл баара. Ол абааһы хотоҥҥо, ынах иигэр-сааҕар хорҕойон олорон, сүөһүнү сутуйар, сороҕор ыарыыны дьоҥҥо да көһөрөр диэн буолара.
“Кыым” Арассыыйа сокуонун тутуһан Роскомнадзорга регистрациялаах, суруналыыстар сирэйдэрин, ааттарын кистээбэттэр. Хас биирдии тылбыт кырдьыктааҕын иһин ааҕааччылар иннилэригэр улахан эппиэтинэһи сүгэбит. “Кыым” эрэдээксийэтэ бу ааспыт сүүстэн тахса сыл устата норуоттарын туһугар үлэлээн ааспыт элбэх көлүөнэ урукку суруналыыстар охсубут эркээйилэриттэн туораабакка, суруналыыс этикатын тутуһан, дьоҥҥо кырдьыктаах, диҥнээх иһитиннэриини тиэрдэр мииссийэбитин тутуһан кэллибит.
“Кыымҥа” кимэ биллибэт дьон саба түһэллэрин сабаҕалаатахха, Украинаттан сибээстээх, Арассыыйаны мөлтөтөр да ис хоһоонноох буолуон сөп. Онон өрөспүүбүлүкэ салалтатыттан, быраабы араҥаччылыыр уорганнартан бу кэлин сылларга Саха сиригэр айдааны, бэйэ-бэйэни итэҕэйсибэт быһыыны, норуоту хоруупсуйанан албаһыран Арассыыйа, Саха сирин былааһын утары туруорар анонимнай телеграм-ханааллар Саха сиригэр үрэйэр үлэни ыытарга соруналларын бохсоллоругар ирдиибит.
Ааттарынан да, куорҕаллыыр үлэлэрин хайысхатынан да сыаналаатахха, бу дьиҥнээх торбос абааһыларын курдук дьон кимнээхтэрин, дьиҥинэн ыллахха, дьон бастаан сэрэйбитэ, оттон чопчу билбитэ ыраатта диэххэ да сөп. Бэйэлэрэ ааттарын, олох дьиҥнээх абааһы курдук, кистии сатыыр буоланнар, билигин ааттаабаппыт, кэмигэр кэллэҕинэ, холобура, суукка эҥин ааттыырга бэлэммит.
Оттон кимнээҕин сэрэйэрбитин сэгэтэн билиһиннэрдэххэ, ити “Торбозное радио” тэрийээччитинэн урут баартыйа үлэһитэ буола сылдьан, мунньах иннинэ чугас сахалыы кэпсэтэ олорбут суруйааччылары “сахалыы саҥарымаҥ!” диэн күргүйдээбит, уруккута суруналыыс хотун буоларын суруналыыс үксэ билэр.
Кини улахан уола Москубаҕа быраабы араҥаччылыыр тэрилтэҕэ үлэлии олорон, баһаам бэрик ылан харытыттан харбатан, хоруупсуйаҕа буруйданан, уонтан тахса сыл хаайыыга барбыта, хас да сүүс мөлүйүөннээх суумаҕа ыстарааптаммыта.
Оттон “Торбозное радио” телеграм-ханаал салайааччытынан ити хотун аччыгый уола – идэтинэн суруналыыс буолара – эмиэ биллэр.
Билиҥҥи кэм биир уратытын бэлиэтиэххэ. Сэбиэскэй былаас сылларыгар саха норуотун эрэпириэссийэлииргэ, үтүө дьонун туоратарга интэлиэгиэнсийэни омугумсуйууга буруйдуур ньыма үөскүү сылдьыбыта. 80-с сыллар бүтүүлэригэр баартыйа салалтатыттан эмиэ итинник күөмчүлээһин тахсаары гыммытын норуот уонна интэлигиэнсийэ турунан тохтоппуттара.
Онтон билигин хапыта-лыыһым, Саха сирин баайын хостооһун муҥутаан үрдээри турар кэмигэр, баайы былдьаһар күүстэр норуоту “хайытан баһылаа” диэн бириинсибинэн собус-соруйан нэһилиэк оскуолатын, дьаһалтатын салайааччыларыттан өрөспүүбүлүкэ салалтатыгар тиийэ итэҕэйбэт оҥорор албаһы туттан эрэллэрэ көстөр. Ол түмүгэр 10–20 сыл салайааччыларгыт бары хоруупсуйаһыттар, уоруйахтар диэн сүлүһүннээх дьаралыгы норуот өйүгэр-санаатыгар иҥэрдэхтэринэ, бэрт сотору “сахалар – куһаҕан норуоппут” диир көлүөнэ үөскүө. Билим да дакаастыыр, күн аайы акаарыгын диэтэххэ, киһи, чахчы, акаарыбын быһыылаах диэн сөп. Бэл, билигин салайааччыларбыт, чөмчөкөлөөх дьоммут бары куттас буолуох курдуктар.
Украинаҕа арҕааҥҥы дойдулартан үбүлэнэр бандеровецтар былааһы былдьаан ылыахтарын иннинэ, бастаан “хоруупсуйа дэлэйдэ” диэн айдаан бөҕөтүн тардыбыттара. Онон сылтаҕыран, сокуоннай былаастарын суулларбыттара Зеленскэй курдук клоун бэрэсидьиэннэнэллэригэр, норуоттарын улахан алдьархайга умса анньыыга тиэртэ.
Арассыыыйаҕа эмиэ Навальнай (Арассыыйаҕа террорист-экстремист быһыытынан билиниллибит) дьоно итинник үлэлии сатаабыттарын бары өйдүүбүт. Белоруссияҕа эмиэ “хоруупсуйаны утарабыт” диэн, былааһы былдьаһа сатаабыттарын Лукашенко норуотун өйөбүлүнэн хам баттаабыта.
Аны ити ньыманы биһиэхэ, Саха сиригэр, туһана сатыыллар. Кинилэр сыаллара-соруктара – “саха салайааччы барыта уоруйах” диэн өйү-санааны күүскэ тарҕатыы, дириҥник иҥэрии, былааһы норуоттан тэйитии, салалтаны итэҕэйбэт, ылыммат дьон ахсаанын элбэтии. Ол түмүгэр Саха сирин Арассыыйа биир саамай кэбирэх эрэгийиэнэ оҥоруу буолара саарбахтаммат диир оруннааҕын өйдүүр буоллаххыт? Хомойуох иһин, итинник угаайыга кэбэҕэстик киирэн биэрбит, арҕааҥҥы куорҕаллыыр ньымаларга алын сыҥаах буолар дьон сахаларга да суох буолбатахтар.
Ити “Торбос абааһылара” куорҕаллыыр дьайыыларыттан көрдөххө, сахаларга эрэ кырыктамматтар курдук. Улахан уоллара бэрик ылан тутуллан, өр сыллаах хаайыыга барбытыттан бүтүн Арассыыйаҕа, дойдубут салалтатыгар өстөнөллөрө олох көстө сылдьар буолбатах дуо? Ити уолаттар аҕалара Украинаттан кэлбитин учуоттаатахха, киһи итиннэ дьиктиргиирэ суох курдук дии?
Онон, билигин бу биһиги ааппытын баһааҕырдар, дьоһуммутун түһэрэн сиргэ-буорга тэпсэр сорунууларга, норуоту соруйан “акаары оҥорор” дьайыыларга ууну омурдан олорор санаабыт суох. Биһиги санаабытын кытта сөбүлэһэр өрөспүүбүлүкэ бары чиэһинэй, соруйан норуоппутун ыһар, араарар, иирсиһиннэрэр үлэни саралыырга, тохтоторго ыҥырабыт.
Хос быһаарыы: Ити холуннарааччы телеграм-ханаал “торбос” диэн аата саха сүөһү иитэр төрүт дьарыгын кытта олох сибээһэ суох. Ааспыт үйэ ортотун ааһыыта дэриэбинэҕэ сүүрэ сылдьан хобу-сиби тарҕатар, дьону ыһар, иирсиһиннэрэр чабычах дьахталлары “этэрбэс араадьыйата” диэн ааттыыллара. Ону оччолорго ситэри өйдөөбөккө дуу, нууччалыы этэрбэс диэн тыл торбос курдук иһиллэринэн, “Торбозное радио” диэн аат үөскээбитэ. Ол билигин дьиҥнээхтии анонимнай хобуоччу, норуот өйүн-санаатын куорҕаллыыр “торбос абааһыта” буолан сылдьар.
"Кыым" хаһыат эрэдээксийэтэ.
