Ааспыт ыйга Андрей Григорьевка-Тутаҕа дойдубут Бэрэсидьиэнэ Арассыыйа Дьоруойун Сулуһун түөһүгэр иилбитин бары да киэн тутта көрдүбүт-иһиттибит. Хомуур хаартыскаҕа биһиги уолбут РФ бэрэсидьиэнин уонна Оборуонатын миниистирин икки ардыларыгар туран түспүтүн сөҕө-махтайа көрдүбүт. Бу – саха байыаһын бойобуой суолун үрдүк сыаналааһын, чиэстээһин туоһута.
Дьоруой дойдутугар кэлэн баран, уруккуттан сөбүлээн ааҕар “Кыым” хаһыатыгар интервью биэрэргэ тута сөбүлэҥин биэрдэ. Бириэмэ болдьоһон баран, көрүстүбүт.
– Андрей, бастатан туран, холобура суох хорсун быһыыгынан Дьоруой үрдүк аатын ылбыккынан, “Кыым” хаһыат кэлэктиибин уонна ааҕааччыларын ааттарыттан истиҥник эҕэрдэлиибин!
- Маннык хорсун, бойобуой киһи оҕо сылдьан хайдах этигиний?
– “Кыым” хаһыат үлэһиттэри-гэр, ааҕааччыларыгар улахан махтал! Ханнык баҕарар тыаҕа улааппыт саха оҕотун сиэринэн, айылҕаны кытта алтыһан, сиргэ-уокка сылдьан, хара үлэҕэ миккиллэн улааппытым. Дьонум бары бултууллара. Аҕам т/х-гар үлэлээбитэ. Ол курдук, сэбиэскэй тутул сууллубутун кэннэ улууска бастакынан бааһынай хаһаайыстыбаны тэриммитэ. Биһиги оҕолор бары онно үлэлээн киһи-хара буолбуппут. Аҕам 6-с кылааска үөрэнэ сырыттахпына суох буолбута. Ол иннигэр кинилиин куска, булка мэлдьи сылдьыһар этим. Кэнники убайдарбын кытта барсар буолбутум. Тыаҕа сылдьан, биллэн турар, уол оҕо элбэххэ үөрэнэр. Мас булан уоту оттуу, уу баһан чэйи оргутуу, куһу киирэн ылыы барыта кыра киһиэхэ сүктэриллэр буоллаҕа.
– Бойобуой быһыыга-майгыга сатабыллаах үөрүйэҕи киһи эрэ барыта тута баһылаабата буолуо. Эһиги оскуолаҕытыгар оннук үөрэх баар этэ дуо?
– Ону элбэхтик ыйыталлар. Оскуолаҕа үөрэнэ сылдьан күннэтэ охсуһа-иирсэ сылдьар оҕо буолбатах этим. Уол оҕо сиэринэн, биирдэ эмэ охсуһуу ханна барыай, баар бөҕө буоллаҕа. Куоракка үөрэнэ сылдьан эмиэ охсуһарбыт. Онтон мэлдьи кыайыылаах тахсыбаккын: араас баар буоллаҕа... Мин оскуолаҕа үөрэнэ сылдьан, урукку НВП уруогун курдук байыаннай үөрүйэххэ, сатабылга бэлэмниир лааҕырга сылдьыбытым. Оҕо эрдэхпиттэн аармыйаны, байыаннай бэлэмнэниини аһара сөбүлүүр этим. Аҕам, убайдарым бары аармыйаҕа сылдьыбыттара. Ону кэпсииллэрин олус сэҥээрэн истэр этим. Сааспын ситэн баран, кыратык хойутаан, 2015–16 сс. баҕалаах аармыйабар “железнодорожные войска” сулууспалыы барбытым. Онно мин кэтэспит “дьиҥнээх бойобуой” үөрэҕим суох этэ, онтон туох да “байыаннай” уопут ылбакка төннүбүтүм. Ол гынан баран, аармыйаҕа сылдьан атын омуктары кытта билсиһэн, алтыһан, кинилэр итэҕэллэрин-үгэстэрин туһунан бэрт элбэх туһалаах билиини ылбытым. Атын омук дьонун ис дьиҥин, майгытын-сигилитин, өйүн-санаатын, толкуйун, тылын-өһүн билбитим, кими кытта хайдах алтыһар ордугун өйдөөбүтүм АБДь-га олус туһалаабыта. Онно нууччалары, бүрээттэри, тувалары, хакаастары, алтаайдары, чеченнэри, дагестаннары уо.д.а. кытта бары бииргэ сырыттахпыт дии... Азиаттар бары биир сирэйдээх курдукпут эрээри, мин санаабар, түүр омуктартан тувалар биһиэхэ ордук чугастар эбит. Араас омугу кытта дэлби алтыһан, кэнники кинилэри аҥаардас тас дьүһүннэриттэн да курдары таайар, эндэппэккэ билэр буолаҕын.
– Эн көмөҕүнэн, саха быһаҕа аан дойдуга кытта билиннэ. Анараа саха быһаҕын төһө өрө туталлар этэй?
– Саха эр киһитэ бары кэриэтэ бэйэбит быһахпытынан тутта үөрэммит дьон буоллахпыт. Сахаҕа “эр киһи биир аттаах, биир дьиэлээх, биир быһахтаах буолуохтаах” диэн курдук тулхадыйбат өйдөбүл баар. Мэлдьи тыаҕа сылдьар киһи быһаҕынан тутта үөрэннэҕим дии: булка-алка, кыылы астыырга, сэрэхтээхтик туһанарга.
Онно саха быһаҕын өрө туталлар. Саха уолаттарыгар үксүлэригэр да баар буолуохтаах. Бэл, атын омуктар эмиэ иилинэ сылдьаллар. Окуопа хаста охсорго, туга эрэ быһарга-оторго, маһы-оту кыһарга, кэнсиэрбэни арыйарга, аптамаат да харыан сөп... Туохха барытыгар быһаҕынан эрэ туттаҕын. Онно быһаҕа суох саллаат диэн суоҕун кэриэтэ. Омугуттан тутулуга суох, бары быһахтаах сылдьаллар. Аны кэлин киһи үксэ саха быһаҕын ордук сэҥээрэр.
– Тыаҕа үөскээбит саха уолаттара анарааҥҥы тыйыс усулуобуйаны, ыарахан, ыксаллаах түгэннэри ордук тулуйар буолуохтаахтар...
– Ол, чахчы, баар суол. Кутталлаах бойобуой сорудахха киирэргэ, соҕуруу эрэгийиэннэртэн сылдьар нуучча уолаттара “сахата суох барбаппыт!” дииллэр.
“Саха, булугас өйдөөх буолан хайдахтаах да мунаах түгэнтэн быыһы-хайаҕаһы син биир булан тахсар, сиргэ-уокка сатабыллаах, түргэн туттунуулаах, хайдах да ыарахан балаһыанньаҕа тулуурдаах, өлөн-охтон биэрбэт буолан, кини баар буоллаҕына бары тыыннаах тахсыахпыт”, – диэн бүк эрэнэллэр. Анараа ону бары билинэллэр.
Бу сылдьан кэтээн көрдөхпүнэ, куорат уолаттара уонна, ордук эдэрдэр, үөрүйэҕэ суох буолан, сыыһа-халты туттан киирэн биэрэллэрэ үгүс. Сарсыҥҥы күнү тымтыктанан көрбүт суох. Ол иһин, уопсайынан, уолаттары бэрт кыраларыттан тыаҕа, үлэҕэ-хамнаска, булка илдьэ сылдьыахха наада эбит. Куорат оҕолорун эмиэ тыаҕа аймахтарыгар ыытан үлэҕэ үөрэтиэххэ, куска-куобахха сырытыннарыахха сөп. Холобур, “мин аҕабын, убайдарбын кытта булка сылдьыһа үөрэммитим быыһаата” диэн быһаччы этиэхпин сөп. Аҕабыт бааһынай хаһаайыстыба тэринэн, кэлин даҕаны бу эйгэҕэ сыстан хара үлэҕэ үлэлээбитим атын сиргэ тиийэн “выживайдыырбар” олус туһалаата дии саныыбын. Дьоммун кытта оннук сылдьыһан, бэйэм да билбэппинэн, олох оскуолатын аастаҕым дии.
– Оннук буоллаҕа. Саха сирин сыралҕан куйааһыгар, бытарҕан тымныытыгар, тоҥо-хата, утата-аччыктыы сылдьан үлэлээбит уопут хаалбат буоллаҕа...
– Украина килиимэтэ биһиэнин курдук буолбатах, олох атын. Күнүһүн 35–40 кыраадыс итии эбит буоллаҕына, түүнүн эмискэ тымныйан 0 кыраадыска тиийэ түһэр. Биһиги Сахабыт сиригэр холоотоххо – иэдээн сир, үөнэ-көйүүрэ, кырыысата-кутуйаҕа элбэҕэ... Утуйдуҥ да үрдүгүнэн сүүрэ сылдьаллар, киһини тыыннаахтыы тутан сиэх курдуктар. Аны, бойобуой сорудахха эбэтэр кыргыһыы кэмигэр хастыы эмэ күнү быһа хам аччык сылдьыаххын сөп. Үлүгэрдээх ытыалаһыы, үрдүгэр – дроннар, дирбиэн-дарбаан, дэлби тэбии, өлүү-сүтүү, аттыгар бааһырбыт доҕоруҥ сордоноро... Айылҕаҕа чугас улааппыт киһи итинниккэ түргэнник үөрэнэр. Оттон куорат уолаттара оннук алдьархайы тулуйбаттар, уолуйаллар-чаҕыйаллар, ытыыллар-соҥууллар, киирэн да биэрэллэр... Бу маннык ынырык балаһыанньаҕа, аттыгар доҕотторуҥ өлөн-бааһыран сыттахтарына, өлүү-сүтүү, хаан-сиин ортотугар ханнык баҕарар киһи дууһата көймөстөн хаанынан ытыыр. Мин бэйэм да “хаһан да ытаабатаҕым” диир кыаҕым суох.
Хаартыска: Кадр видео
Кутталлаах бойобуой сорудахха киирэргэ, соҕуруу эрэгийиэннэртэн сылдьар нуучча уолаттара “сахата суох барбаппыт!” дииллэр.
– “Куттаммат киһи” диэн суоҕа буолуо...
– Бары куттанабыт. Баҕар, ким эрэ “мин бастакынан киирбитим, дьоруойдуу охсуспутум, олох куттамматаҕым...”, – диэн киһиргэнэн кэпсиэ эрээри... Дьиҥнээҕинэн, хаһан да оннук буолбат. Бойобуой сорудаҕы ылан баран, ханнык да омугуттан тутулуга суох, бары сүүс бырыһыан куттанабыт, долгуйабыт. Ким барыта куттанар, өстөөх – эмиэ.
– Оо, оннук бөҕө буоллаҕа... Кутталлаах бойобуой сорудаҕы ылан баран, тыыннаах хаалар туһугар, тугу гыныллыахтааҕый?
– Манныкка киһи, бастатан туран, наһаа айманыа суохтаах. Иккиһинэн, булугас өйүн барытын түмэн, “маннык балаһыанньаҕа хайдах буолабыный, тугу гынабыный?” диэн хас биирдии дьайыытын иннигэр тута толкуйдуу охсуохтаах. Аны, толкуйдууруҥ эрэ буолбакка, бэйэҥ эмиэ түргэн-тарҕан, сылбырҕа буолуохтааххын. “Баҕар, дьоруой буолуом!” диэн харса суох инниҥ хоту мээнэ бара турарыҥ эмиэ табыгаһа суох. Туох эмэ буолар түгэнигэр, төттөрү тахсар суолгун, барыйааны барытын толкуйдуу сылдьыаххын наада.
“Дьоруой буолуом” диэн ким даҕаны эрдэттэн былааннаабат. Онно “Дьоруойдар бары да миигин кытта сөбүлэһиэхтэрэ” дии саныыбын. Сэриигэ сылдьар буойун үксэ “Хорсунун иһин” (“За отвагу”) мэтээли ылыан баҕарара кистэл буолбатах. Олортон биир эмэ киһи Дьоруой аатын ылыан сөп. Аны, бэрт элбэх хорсун быһыы биллибэккэ-иһиллибэккэ да хаалара – баар суол.
– Саха саллааттара ордук туох хаачыстыбаларынан чорбойоллоруй?
– Мин мэлдьи инники кирбиигэ сылдьыбыт киһи буоллаҕым. Сэрии буолар инники кирбиитигэр биир үксүн сахалар сылдьаллар. Ол биһиги “сахаларбыт” иһин буолбакка, кыайыгаспыт-хотугаспыт иһин, биһигини эрэ эрэнэллэриттэн дии саныыбын. Атын омуктартан уратыбыт диэн, сахалар ис-иһиттэн булугас, мындыр өйдөөхпүт. Биир дьикти уратыбыт диэн, аны, саха киһитэ төһө да олоҕун, тыыннаах хаалар туһугар долгуйдар, хаһан да кэннинэн кэхтибэт, чугуруйбат эбит! Мин сэриигэ элбэх саха уолун кытта сылдьыбытым, бэйэм илэ харахпынан көрбүтүм, оннук нөҥүө ааспытым. Байыаннай сорудах ыллылар да, уолаттар кэннилэрин диэки хайыспаттар, куотаары чугуруҥнаабаттар, хайаан даҕаны бэриллибит сорудаҕы толорон баран тэйэллэр. Кими да, ханнык да омугу түһэрэн эппэппин эрээри, ити сахалар биир дьикти, ураты хаачыстыбабыт эбит. Чопчу “саха” да диэн буолбакка, “Саха сириттэн сылдьар уолаттар” диэххэ наада буолуо, тоҕо диэтэххэ, биһиги дойдубутугар төрөөбүт, улааппыт нуучча, бүрээт уолаттара эмиэ оннуктар. Тоҕо оннугун сатаан санаабаппын, тыйыс усулуобуйалаах дойдуга улааппыт буоламмыт эбитэ дуу... Саха сирин уолаттара бары түргэнник тыйыс усулуобуйаҕа үөрэнэллэр, хайдахтаах да ыарахантан чугуйбаттар уонна... хорсуннук киирсэллэр. Ол иһин, хамандыырдар бары кэриэтэ сахаларга ураты сыһыаннаахтар. Уустук сорудахтарга аан бастаан сахалары эрэ эрэнэн ыыталлар.
Хаартыска: СИА
– Эн хорсун киирсиигин аан дойду барыта кэриэтэ көрдө-иһиттэ, саха хорсунун, кыргыһыыга булугас өйүн бары да биллилэр быһыылаах. Устууну бэйэҥ көрбүтүҥ дуо?
– Өстөөҕү кытта киирсиим уһуллан хаалбыта аан дойдуну барытын тилийэ көттө быһыылаах. “Саха штурмовига” диэн аан дойду дьоно бары кэриэтэ көрөн сөхпүтүттэн, онон сахалары билиммиттэриттэн, биллэн турар, киэн туттабын. Дьиҥинэн, ол уста сылдьыбыттарын билбэтэҕим, кыргыһыы биир быстах түгэнин курдук аһаран кэбистэҕим дии... Ону хаттаан көрүү, ол ыар түгэни саныыр, иккистээн онно киирии – туох да үчүгэйэ суох. Санаабат буола сатыыбын. Манна кэлэн ону умна сатыы сырыттахпына, ити устуу күөрэйэн кэлбитэ, болҕомто бөҕөнү тардыбыта, онтон өссө кимнээх эрэ ырыа суруйаллар...
– Андрей, бойобуой сорудахха сылдьыбыккын ким эрэ ырытан суруйбутун аахпытым. Эн туох эрэ “айылҕалаах”, түүллээх эбиккин дуу?
– Хос эһэм Сахаар улахан идэлээх киһи үһү, оччолорго биллэр ойуун, эмчит эбит. Кырдьыгынан эттэххэ, олох быыкаа оҕо эрдэхпиттэн түүллээхпин. Утуйдум да мэлдьи түһүүр буолбатахпын, биирдэ эмэ чопчу тугу эрэ санаан утуйдахпына эбитэ дуу – түһүүбүн. Олоҕум устатыгар түүл-бит элбэх буоллаҕа.
Икки холобуру кэпсиим дуу... Кэргэним бииргэ төрөөбүт быраата Дима 60-тан тахса гектардаах сиргэ атынан сылдьан төлөпүөнүн сүтэрэн кэбиспитэ. Бостуук киһи ол сири барытын ааҕа кэрийдэҕэ дии. Көрдүү сатаабыта да – булбатаҕа. Кэбиһиилээх оттон иннэни көрдөөбүт тэҥэ буоллаҕа. Биир ый буолан баран, оттуур сиргэ үүтээҥҥэ сытан түһээтим. Түһээн тыраахтарынан сылдьабын уонна Оройко диэн күөл кытыытынан баран иһэн хаҥас көлүөһэм таһыгар төлөпүөн сытарын көрөбүн. Сарсыарда, дьээбэҕэ, тыраахтары собуоттаан ол түһээн көрбүт сирбэр тиийдим. Оройко 15 килэмиэтир ыраах сытар сир. Ол сиргэ тиийэн биирдэ, иккитэ, онтон үһүстээн эргийдим. “Ээ, чэ, тугу дьаабылана сырыттахпыный?” – диэн баран төннөөрү уруулбун салайбытым, хаҥас көлүөһэм кытыытыгар төлөпүөн сытар. Ыстанан түстэҕим дии – Дима төлөпүөнэ эбит.
– Тыый...
– Биирдэ үлэлии сылдьан сарсыарда пиэрмэҕэ тиийэн бэтэринээр кыыска: “Бүгүн ынах төрөөбүт буолуохтаах”, – диибин. “Эс, хайдах буоллуҥ, чугаһатан турар ынах суох, сымыйанан түһээбиккин”, – диэн күллүлэр. Эбиэттэн киэһэ “Дьоллоох уйа” диэн хотоҥҥо тиийбитим, оруобуна биир ынах төрөөн турар. Киһи да күлэр, ол тарбыйахха мин ааппын биэрбиттэрэ. Оҕуспут улааппытын кэннэ идэһэҕэ туттубутум. Кустуу сылдьан эмиэ ханан үөмэн киирэн төһө куһу суулларарбын кытта түһээччибин. Олоҕум устата араас түүл-бит элбэх, сорохторун көнөтүнэн, хайдах буолуохтааҕынан түһүүбүн, сороҕор – сэрэтэллэр. Киирсии кэннэ бэйэм дьоммор тиийэ сатыы сылдьан сэрэтэр түүллэри түһээбитим.
– Айылҕаҕа чугас, түүллээх киһи булгу сиэри-туому тутуһарыҥ буолуо?
– Ханна да сырыттарбын, итэҕэлбин мэлдьи “илдьэ сылдьабын”. Хайаан даҕаны сири аһатабын, махтанабын, көрдөһөбүн. Сэриигэ бойобуой сорудахха бараары сылдьан хайаан даҕаны алаадьы буһарабын. Оҕолор барахсаттар мантан бааҥкаҕа чүмэчини оҥорон ыыталлар дии... Оннук чүмэчи үрдүгэр хобордоох ууран баран алаадьылыыбыт. Күн тахсар сиригэр алаадьы, табах, чэй ууран, айах тутан баран Үөһээҥҥилэртэн көрдөһөбүн. Атын итэҕэллээх омуктар ону наһаа сөҕөллөр, сорохтор сиргэ аһы уурууну аһара сүөргүлүүллэр, “грех” дииллэр. Сорохтор бастаан бопсо сатыыллар этэ. Ону: “Эһиги итэҕэлгит атын, биһиги маннык сиргэ ас ууран маанылаатахпытына, көрдөстөхпүтүнэ – өбүгэлэрбит көмөлөһөллөр”, – диэн киһилии быһааран биэрэбин. Санаабар, итинник сиэри-туому тутуһар буолан этэҥҥэ сылдьар курдукпун. Холобур, биир маннык түгэн баара. Тохсуо буолан киирбит бойобуой сорудахпытыттан “Сирота” диэн саха уолун кытта иккиэ эрэ буолан тыыннаах тахсыбыппыт. Иэдээннээх кыргыһыы, киһи хайдах да тыыннаах төннүбэт алдьархайа этэ. Тыыннаах тахсыбыппытыттан, бэл, хамандыырдарбыт улаханнык соһуйбуттара, сөхпүттэрэ. Сэрии диэн сэрии, ардыгар сорох уустук балаһыанньаттан хайдах даҕаны тыыннаах тахсыбаппытын билэ-билэ киирэр буоллахпыт. Хайыахпытый, бойобуой бирикээс: онтон батынар дуу, аккаастанар дуу кыаҕыҥ суох.
– “Бу мантан тыыннаах тахсарым саарбах” дии-дии, кыргыһыыга киирии хайдахтаах да эр санаалаах киһини алларытара буолуо...
– Кырдьыгынан эттэххэ, саамай ыарахана – сэриилэһии бэйэтэ буолбатах. Саамай ыарахана – бойобуой сорудаҕы ылан баран киирээри турар кэмиҥ! Санааҕынан дьоҥҥун кытта бырастыылаһаҕын. Оттон кыргыһыы кэмигэр хайыы үйэ атын турукка киирэн, илбиһирэн хаалаҕын. Өстөөҕү суох оҥорор, сорудаҕы толорор, тыыннаах хаалар эрэ туһугар төбөҥ үлэлиир. Тыыннаах хаалар инистииниҥ уһуктар – атын туох да суох. Үөрэнэ сырыттахпытына инструктордар: “Мы не учим вас убивать, мы вас учим выживать!” дииллэр этэ. Чахчы да оннук буолар эбит. Үлүгэрдээх кыргыһыыттан тыыннаах хаалар эрэ туһугар мөхсөҕүн. Холобур, мин ити өстөөҕү кытта быһаҕынан киирсэрбэр, “бу хапсыһыыттан иккиттэн биирбит эрэ тыыннаах хаалар” диэн иккиэн билэрбит. “Хайдахтаах да түгэҥҥэ киһилии сиэргин сүтэриэ суохтааххын” диэн миэхэ оҕо эрдэхпиттэн үөрэппиттэрэ. Онон, бэл, субу өлөөрү сытар өстөөххүн эмиэ убаастыахтааххын. Иккиэн бойобуой сорудаҕы толору сылдьар дьон буоллахпыт, төһө да өстөөҕүн иһин... Хаһан даҕаны кими да сэниэ суохха наада, син биир айылҕа тэҥниир.
– Кириэмилгэ дойдубут Бэрэсидьиэниттэн Дьоруой үрдүк аатын ыларгар төһө долгуйбуккунуй?
– Олунньу 14 күнүгэр киэһэ дьиэбэр чэйдии олордохпуна: “16-с чыыһылаҕа Москубаҕа Кириэмилгэ баар буолуохтааххын!”, – диэн эрийдилэр. Онтон улууспут салайааччылара: “Кэлэ оҕус, сарсыарда көтөҕүн”, – диэтилэр. Ол курдук түргэн баҕайытык Москубаҕа баар буолан хаалбытым. Инструкция быһыытынан, тиийээккин кытта бастаан харантыыҥҥа угаллар, быраастар көрөллөр, анаалыс ылаллар. Дыбарыас курдук үтүө көстүүнэйгэ, мааныга-далбарга сытарыҥ үчүгэйэ сүрдээх. Күҥҥэ үстэ аһаталлар, туохха наадыйбыккын барытын аҕалан биэрэллэр. Онтон олунньу 23 күнүгэр сарсыарда Кириэмилгэ “зал ожидания” киллэрэн наҕараада хайдах быһыылаахтык барарын, ким ханан турарын барытын ымпыгар-чымпыгар тиийэ быһаардылар. Кириэмил иһэ – олус кыраһыабай, киһи тылынан кыайан кэпсээбэт. Тугу эрэ алҕас таарыйан кэбистэххинэ, кэннигиттэн тута кэлэн сотоллор. Киирэн олордубут. Онтон Оборуона миниистирэ Андрей Белоусов киирдэ. Кини кэнниттэн Владимир Путин киирдэ... Ол киирбитигэр киэҥ баҕайы саала, көрдөрбүтүнэн туран, кыараан-кыччаан хаалбытын курдук буолла ээ! Киһи оннук дууһалыын сүр баттатан, самнан хаалар эбит. Туох да аһара күүстээх ауралаах киһи киирбитин эппинэн-хааммынан эндэппэккэ билбитим. Дойду сүрүн главнокомандующайын, этэргэ дылы “аан дойду барыта куттанар киһитин” аурата, энэргиэтикэтэ туох да таһыччы күүстээх буолар эбит этэ. Ааппын ааттаабыттарыгар, биирдэ арыый “бэттэх” кэлбитим. Хааман тиийэн, чиэс биэрэн, илии тутуспутум. Бэрэсидьиэн бэйэтинэн түөспэр Дьоруой “Көмүс сулуһун” иилбитигэр, төрөөбүт өрөспүүбүлүкэм, аҕыйах ахсааннаах сахам норуотун туһугар киэн туттар санаа үөскээбитэ. Бу маннык чиэһи-бочуоту, сүдү ааты-суолу түһэн биэрбэт туһугар үлэлиэм-хамсыам, кэлэр көлүөнэ ыччакка, оҕолорго үтүө холобур буолуом диэн эрэннэрэбин!
Хаартыска: kremlin.ru
Владимир Путин киирдэ... Ол киирбитигэр киэҥ баҕайы саала, көрдөрбүтүнэн туран, кыараан-кыччаан хаалбытын курдук буолла ээ! Киһи оннук дууһалыын сүр баттатан, самнан хаалар эбит. Туох да аһара күүстээх ауралаах киһи киирбитин эппинэн-хааммынан эндэппэккэ билбитим. Дойду сүрүн главнокомандующайын, этэргэ дылы “аан дойду барыта куттанар киһитин” аурата, энэргиэтикэтэ туох да таһыччы күүстээх буолар эбит этэ.
– Бэйэҥ оҕолоруҥ Дьоруой аҕаларын атын харахтарынан көрдөхтөрө буолуо?
– Уолаттарым, биллэн турар, аҕаларынан киэн тутталлар. Кинилэр эмиэ уруккуттан даҕаны патриоттуу өйдөөх-санаалаах, саха буолалларынан киэн туттар дьон. Оттон кыралар уопсай болҕомтоттон үөрэллэр быһыылаах.
– Инникитин тугу былааннаан эрэҕиний?
– Мин оскуолаҕа сылдьан суот-ахсаан өттүгэр үчүгэй этим. Анал байыаннай дьайыыга сылдьыбыт буойуннарга аналлаах бырагыраама элбэх. Ол бырагырааманан кэтэхтэн үөрэнэн, аҕам суолунан бааһынай хаһаайыстыба тэринэн үлэлиир былааннаахпын. Бу уруккуттан да үлэлии сылдьыбыт эйгэм буоллаҕа. Уопсайынан, өбүгэбит утума быстыбатын туһугар саха ыччатын, эдэр дьонун т/х-тыгар сыһыаран иһиэх баара. “Өбүгэбит үйэлэргэ илдьэ кэлбит үгэстэрин үйэтитиэхпит, бэйэбит аспытын аһаан чэгиэн буолуохпут, байылыаттык олоруохпут, дойдубутун өрө тардыахпыт” диэн бүк эрэнэбин.
– Андрей, санаабычча ыйыттахха, “Кыым” хаһыаты урут ааҕар, сурутар этиҥ дуо?
– “Кыым” хаһыаты “Сиибиктэҕэ” тойонум аах Степан Васильевичтаах суруталлара. Ону биһиги эмиэ ааҕарбыт. Сайын оттуу сылдьан үүтээҥҥэ хаһыаппытын былдьаһа-тарыһа ааҕар буоларбыт. Дьикти баҕайы, бу хаһыат ыстатыйалара хаһан да эргэрбэттэр эбит ээ... Дьэ, онно аан дойдуга, өрөспүүбүлүкэҕэ туох буола турарын, араас биллэр дьон олохторун, кэннинээҕи балаһалары барытын сөбүлээн ааҕарым. Анал байыаннай дьайыыга эмиэ “Кыым” хаһыат тиийдэҕинэ саха уолаттара бары былдьаһа сылдьан ааҕаллар, дойдуларын сонунун онтон ааҕан билэ олороллор, дойдуларыгар сылдьан кэлбит курдук сананаллар.
– “Кыым” ааҕааччыларыгар тугу баҕарыаҥ этэй?
– Хаһыат ааҕааччыларыгар барыларыгар махталбын этэбин. Аан дойдуга сахалары түһэн биэрбэт курдук туттан-хаптан, үлэлээн-хамсаан сырыттарбыт бэрт буолуо этэ. Оҕолорбутун, сиэннэрбитин айылҕаҕа чугаһатыаҕыҥ, төрүт үгэспитин, итэҕэлбитин, тылбытын, култуурабытын илдьэ сылдьар дьоһуннаах дьон гына иитэн таһаарыаҕыҥ! Саха итэҕэлэ, үгэһэ, тыа хаһаайыстыбата барыта “Кыымҥа” суруллар. Ону барытын кэлэр көлүөнэҕэ кэпсээн тиэрдиэххэ, иҥэриэххэ наада.
– Андрей, төһө да графигыҥ толору, барыыҥ-кэлииҥ барыта ааҕыллан-суоттанан турдар, быыс булан көрсөн кэпсэппиккэр барҕа махтал!
Кэпсэттэ Туйаара СИККИЭР.
