Мин иннибэр “Аман” диэн ааттаах дьоҕус хаартыска альбома сытар. Арыйан көрөбүн, толлойбут уоһугар уоһаҕа куура илик, муода сурунаалыттан түспүттүү кэрэ мөссүөннээх саха уолана олорор. Бу – Аман Малышев. Кини аармыйаҕа ытык иэһин толоро сылдьан, соһумардык олохтон туораабытын Саха сирин олохтооҕо барыта курутуйа, аймана истибитэ. Ийэтэ Анна Малышевалыын харах уулаах кэпсэтиибит уустук соҕустук барда. Төрөппүккэ оҕону сүтэрии хайдахтаах курдук ыараханын өйдүүгүн...
АМАН
Аман – биһиги ыал улахан оҕобут. Икки өттүттэн төрөппүттэрбитигэр кэтэһиилээх, бастакы сиэн оҕонон 2003 сыл кулун тутар 29 күнүгэр Таатта улууһун Ытык Күөл сэлиэнньэтигэр күн сирин көрбүтэ. Биһиги устудьуоннуу сылдьар буоламмыт, эбэтэ Марина Петровнаҕа, эһэтэ Николай Терентьевичкэ улааппыта. Онон эбэлээх эһэ саамай тапталлаах сиэннэрэ этэ. Ытык Күөлгэ “Сардаана” оҕо уһуйааныгар 6 сааһыгар диэри сылдьыбыта. Куоракка кэлэн, биир сыл “Оленёнок” оҕо уһуйааныгар сылдьан баран, 2010 сыллаахха Саха гимназияҕа сүүмэрдээһини ааһан, 1-кы кылааска үөрэнэ киирбитэ. Үөрэҕэр үчүгэйэ, оскуола олоҕор көхтөөхтүк кыттара. Ол курдук, “Үрүҥ Уолан” хомус ансаамбылыгар сылдьыбыта, волейболга оскуола сүүмэрдэммит хамаандатыгар оонньуура. Маны сэргэ табаарыстарын кытары страйкбол оонньуурун сөбүлүүрэ, анаан пуорма, саа-сэбиргэл ылыммыта.
Үрдүкү кылааска үөрэнэригэр Аман тэхиниичэскэй хайысханы талбыта. 11-с кылааска үөрэнэ сылдьан, табаарыстарын кытары “ItraveI” хакатон “Цифровые компетенции в образовании” өрөспүүбүлүкэтээҕи пуорумҥа кыттан, 1-кы миэстэни ылбыттара. Оскуола кэнниттэн ХИФУ иһигэр баар инфраструктура технологиятын колледжыгар, программист идэтигэр үөрэнэ киирбитэ. Оҕо эрдэҕиттэн төлөпүөҥҥэ, көмпүүтэргэ араас бырагыраамаҕа үчүгэйдик быһаарсара. Колледжка эмиэ ситиһиилээхтик үөрэммитэ, бииргэ үөрэнэр оҕолоругар ыарырҕатар боппуруостарыгар мэлдьи көмөлөһөрө.
Устудьуоннуу сылдьан, 19 сааһыгар “PRO models” модельнай агентствоҕа сылдьыбыта. Үгүс реклама уһуллуутугар кыттыбыта. Владивосток куоракка баран кэлбитэ. Үрдүк, көнө уҥуохтаах, сырдык, кырасыабай мөссүөннээх буолан, “Модельнай биисинэскэ инникитэ кэскиллээх буолуо” диэн, элбэх киһи эрэнэрэ. Манна сылдьан элбэх табаарыстардаммыта. Онно сылдьыбыт кэмиттэн наһаа үчүгэй профессиональнай хаартыска бөҕөтө өйдөбүнньүк буолан хаалбыт эбит.
Мөссүөнэ – аҕата, ис дууһата – миэнэ
Аман аата “чэгиэн-чэбдик” диэн өйдөбүллээх. Оҕом дьүһүнэ оруобуна аҕатын курдук, оттон ис туруга, дууһата – миэнэ. Улаханнык саҥарбат-иҥэрбэт, сэмэй, симик майгылааҕа, биһигини биирдэ даҕаны хомоппотоҕо, кэлэппэтэҕэ. Охсуһар, иирсэр диэни билбэтэ. Таһыччы үчүгэй оҕо этэ. Кыра сылдьан наһаа кыбыстанньаҥа. Ону кэнники модель буолбутуттан бэйэм сөҕөр-махтайар этим. Ол аата, оҕом сыыһа ис туругун бэлэмнээн модельга тиийдэҕэ.
Улахан уолаттарым иккиэн 1,82 үрдүктээхтэр. Быраата уруккуттан улахан уҥуохтааҕа. Аман 9-с, 10-с кылааска тиийэн баран биирдэ уһаабыта. Аармыйаҕа барыан иннинэ мээрэйдэспиттэрэ: убайа быраатыттан 1 см өндөс этэ. Оҕо сылдьан, ону-маны ыйытаары, көҥүллэтээри гыннаҕына, наар быраатын инники күөҥҥэ уктан, ыйыттарар буолара. Бэйэтэ аан кэннигэр саһан турааччы. Быраата кэлэн: “Көмпүүтэргэ оонньуубут дуо?” – диэн ыйытар. Көҥүллээтэхпинэ, тута убай киһи быһыытынан кини бастакынан олорон оонньообутунан барар.
Аман убай буолан, оҕолорун куруук көрө сылдьара, быраатыныын кыра эрдэхтэриттэн ас астыыллара, дьиэ-уот хомуйаллара. Эбэлээх эһэлэригэр тахсан сайын аайы оттоон-мастаан көмөлөһөллөрө, ынах ыыллара, үүт туттараллара, дьиэ ис-тас үлэтин оҥороллоро. Бэйэ-бэйэлэрин наһаа ситэрсэн биэрэллэрэ, иллээхтэрэ-эйэлээхтэрэ.
Аны дьиэнэн бары саас төрөөбүт күннээхпит. Аҕабыт – олунньуга, үс улахан уол бары кулун тутар ыйга төрөөбүттэрэ. Муус устарга – мин, ыам ыйыгар кыра уолбут төрөөбүт күннээхпит. Быйыл олунньу 12 күнүгэр, аҕабыт төрөөбүт күнүгэр, оҕолор бырааһынньык тэрийэн бэлэхтээбиттэрэ. Аман аармыйаттан олорон, быраатын “эн аһылыгы тэрий, мин мантан туох бадаарагы ыларгытын быһаарыам” диэн дьаһайбыт этэ. Иккис уолбут ол кэмҥэ Кытайтан каникулугар кэлэ сылдьар кэмэ. Онно “аата үчүгэйин, оҕолорбут үлэһит буолан бадаарак оҥорбуттара, остуол тэрийбиттэрэ” диэн наһаа үөрбүппүт. Хантан билиэхпит-сэрэйиэхпит баарай, оҕобут барахсан бүтэһигин биһигини үөрдүбүтүн!..
Мин төрөөбүт күммэр эрдэттэн бассаапка бөлөх оҥостон, бэлэмнэнэ сылдьыбыттар этэ. “Ийэм кофе иһэрин сөбүлүүр” диэн Аман кофемашина бэлэхтиэххэ диэн этии киллэрбит, харчытын “ыытыам” диэбит этэ. Муус устар 17 күнүгэр, Аман суох буолуон биир хонук иннинэ эрэ, “Ийэбит төрөөбүт күнэ чугаһаата. Быһаардыгыт дуо, бэлэххэ тугу ыларгытын?” диэн суруйбут этэ. Инньэ гынан төрөөбүт күммэр кофе оҥорор массыынаны бэлэхтээбиттэрэ. Оҕом сыыһа бүтэһик бэлэҕэ буолаахтаатаҕа...
Ыал буолар, оҕолонор ыра санаалааҕа
Аман таптыыр кыыстааҕа. Кинилэри уопсай табаарыстара билиһиннэрбиттэрэ. Атын-атын куоракка да олордоллор, мэлдьи бассаабынан суруйсаллара, хардары-таары, кэлэ-бара ыалдьыттаһаллара. Аармыйаттан бүтэн кэллэҕинэ, ыал буолан, уруу тэринэр ыра санаалааҕа. Онто туолбакка хааллаҕа, кыһыытыа-ыан!.. Дьылҕа Хаан атыннык дьаһайдаҕа. Табаарыстарыгар, бииргэ сулууспалыыр уолаттарыгар “ыал буолар дьоро күммэр ыҥыртыам” диэн эппит этэ. Ыал буолан, туһунан олороору харчы эҥин мунньунаахтаабыт этэ... Элбэх оҕолоох дьиэ кэргэҥҥэ улааппыт буолан, оҕолонуон наһаа баҕарара, бэйэтэ үс бииргэ төрөөбүт бырааттаах буолан, аһара оҕомсоҕо. Бырааттарыгар мэлдьи – үтүө холобур, улахан аптарытыат.
Оскуолаҕа, колледжка, модельнай агентствоҕа, аармыйаҕа бииргэ сылдьыбыт табаарыстара ахталларынан, Аман үтүө санаалаах, амарах сүрэхтээх, аламаҕай, үчүгэй иитиилээх, холку, сэмэй, иирсээн диэни билбэт майгылаах. Уолчааммыт барахсан, төһө да кылгас олоҕу олордор, үгүс киһиэхэ сырдык, үтүө өйдөбүлү хааллардаҕа.
Ийэ дойдуга ытык иэһин төлүү сылдьан...
Үөрэҕин бүтэрэр сылыгар, дьупулуомун үлэтин суруйа сырыттаҕына, аармыйаҕа бэбиэскэ кэлбитэ. Оҕо эрдэҕиттэн байыаннай пуорманы, сааны-сэбиргэли сөбүлүүр буолан, аармыйаҕа барарыттан толлубатаҕа. “Сулууспалаан, Ийэ дойдуга ытык иэспин төлөөн кэлиэм” диэбитэ. Онон үөрэҕин бүтэрэн, 2024 сыл бэс ыйын 19 күнүгэр биир сыллаах байыаннай сулууспаҕа ыҥырыллан, Уссурийскай куоракка көппүтэ. Бастакы күнүттэн АБДь-га хантараакка илии баттата сатаабыттарын баттаабатаҕа. Балаҕан ыйын бүтүүтэ “Брянскай уобаласка сыл аҥаарыгар ыытар буоллулар” диэн биллэрбитэ. Уолаттары ый кэриҥэ “учебкаҕа” сырытыннаран баран, алтынньы 20 күнүгэр Брянскай уобалас уонна Украина быысаһар кыраныыссатыгар илдьибиттэрэ. Бу тиийбит сирдэригэр контртеррористическай эпэрээссийэ (КТО) буола турар эбит этэ. Онон бастакы күнүттэн сулууспалара кутталлаах усулуобуйаҕа бара турбута. Бу туһунан уолбут тугу да биллэрбэтэ, кэпсээбэтэ, “барыта этэҥҥэ” диирэ.
Бу дьыл муус устар 18 күнүгэр күнүс 11 чааска үлэлиир сирдэригэр сабыылаах бортовой “Урал” массыынаҕа олорсон баран истэхтэринэ, хас даҕаны FPV-дрон кэлэн түһэн, Аман ыарахан туруктаах Стародубскай оройуон кииннэммит балыыһатыгар киирбитэ. Хомойуох иһин, бааһырыыта олус ыарахан буолан, түүн 23:12 чааска сырдык тыына быстыбыта. Өлбүтүн кэннэ хорсун быһыытын иһин Эр Санаа уордьанын туттарбыттара. Олунньуга ефрейтор сыбаанньатын биэрбиттэр этэ.
Бу күннэргэ биир толкуй өйбүттэн тахсыбат – аармыйаҕа сулууспалыы сылдьар оҕолору контртеррористическай эпэрээссийэ (“КТО”) буола турар сиригэр ыыппаттарын курдук дьаһал ылыллыан наада эбит.
Дьон өйөбүлэ күүстээҕин биллибит
Аһыыга ылларбыт уустук кэммитигэр билэр-билбэт дьоммут сүрдээҕин өйөбүл, көмө буоллулар. Ол курдук, докумуон быһаарсыытыгар, толорсуутугар дьон сүбэтэ-амата сүрдээх өйөбүл буолла. Элбэх киһи үбүнэн көмөлөстө – чуолаан оҕобут бииргэ сулууспалаабыт уолаттара, кинилэр төрөппүттэрэ, бииргэ үөрэммит, алтыспыт оҕолоро, устудьуоннар идэлээх сойуустара, Дьокуускай куорат дьаһалтата, уруу-аймах дьоммут, урукку уонна билиҥҥи кэллиэгэлэрбит уо.д.а.
Оҕобутун наһаа да элбэх киһи үчүгэйдик, истиҥник саныыр эбит диэн, санаабыт көтөҕүлүннэ. Дьон сүбэлээн, хаартысканан альбом оҥорторон таһаартардыбыт. Биһиэхэ бэйэбитигэр даҕаны суох хаартыска бөҕөтүн туттубут. Бу барыта бырааттарыгар өйдөбүнньүк буолан хаалыаҕа...
Оруобуна Кыайыы күнүгэр Сахатын сирин булбута. Кэлиэн биир күн иннинэ аҕата түһээбитэ. “Уолбут от күөх пуормалаах дьиэтин иһигэр хаама сылдьар. Үөрбүт аҕай уонна “мин бардым” диир. Ону “ханна бардыҥ?” диэн ыйыппыппар, “Уолаттар “оҕо эмэһэтин сууйтара ыҥырдылар”, – диир. Оруобуна ол күн “эриэйсэҕэ киирэр буолла” диэн төлөпүөнүнэн эрийэн эппиттэрэ. Ону “арааһа, кэлэрин биллэрбит быһыылаах” дии санаабыппыт.
Уолбут Аман сырдык кэриэһин үйэтитэр үлэни үөрэммит оскуолатыгар – Саха гимназияҕа – кини аатынан волейбол күрэҕин тэрийиини, Дьоруой паартатын арыйыыны, о.д.а. олоххо киллэрдэрбит, санаабыт чэпчиэ этэ. Инникитин оҕобут аата ааттана туруо диэн эрэнэбит.
Оҕобут Аман сырдык мөссүөнэ, истиҥ, кырасыабай мичээрэ, сүрэҕин сылаас иэйиитэ биһиги сүрэхпитигэр умуллубат, чаҕылхай СУЛУС буолан, үйэлэргэ хааллаҕа. Таптыыбыт, ахтабыт, саныыбыт сүрэхпит чопчута уолчааммытын. Санаатахпытына, харахпыт уута көмүскэбититтэн тохтор. Ол эрээри... кыатана сатыахпыт дуу харахпыт уутун, Аман! Төһө да ыарыылааҕын, саныырга ыараханын иһин, билэбит: аны хаһан да төннүбэккин, мичээрдээбитинэн алаһа дьиэҥ аанын сэгэтэн киирбэккин... Дойдуҥ буора, сылаас суорҕан буолан, эйигин угуттаатын, күндү чыычаахпыт...
Тыал курдук элэҥнээн аастаҕа
Аман атаhым, доҕорум кылгас кэмҥэ тыал курдук олохпор көстөн аастаҕа... Бу Орто дойдуга суох буолбутун билиҥҥэ диэри итэҕэйбэппин, ылыныахпын баҕарбаппын. Кини наhаа сэмэйэ, үчүгэйэ, кимиэхэ да куhаҕаны баҕарбат, үтүө, эйэҕэс санаалааҕа, мэлдьи мичээрдии сылдьара. Биирдэ тоҕо «Ветер» диэн позывнойданныҥ?” диэн ыйыппыппар “билбэппин” диэн баран, мичээрдии турара бу баар курдук. Билигин санаатахха, ону билбит, сэрэйбит курдук олоҕор “тыал” курдук элэҥнээн аастаҕа. Өрүүтүн саныыбын, ахтабын, суохтуубун.
Бииргэ сулууспалаабыт табаарыhа.
Убай-быраат дэһэрбит
Табаарыспыт Аманы бииргэ сулууспалыыр уолаттара “Модель уолбут” диэн ааттыырбыт. Биир сыл иhигэр чугастык билсэн, күлэн-салан, араас кыра кыhалҕаҕа бэйэ-бэйэбитигэр күүс-көмө буолан, өйөhөн кэллибит. Көрсө түстүбүт да, куустуhан дорооболоhор үгэстээх этибит. “Хайа, сулууспа хайдаҕый, төhө бэркэ сылдьаҕын, кыыскын кытта хайдаххытый?” – диэн мэлдьи ыйыталаhарым. Уол куруук: “Үчүгэй. Аармыйаттан кэллэхпинэ, кыыспыныын бииргэ олоруом”, – диэхтиирэ. Ону-маны үлэлии сылдьар буоллахпына, кэлэн көмөлөhөрө. Аман сырдык санаалаах, мэлдьи мичээрдии сылдьар уол оҕото этэ.
Брянскайга кэлэн баран, бэйэ-бэйэбититтэн ыраах сытар буоламмыт, көрсүһэрбит аҕыйаан барбыта. Биирдэ эмэ “передокка” айаннаатахпына, куруук пуоска турар буолааччы. “Бу мин олоробун” диэбиттии, банаарынан массыынам түннүгүн тыктарааччы. Ону билэн, сигналлаан ааhааччыбын. Эбиэт бириэмэтигэр сахалар көрсөн сэлэhэрбит.
Хомойуох иhин, муус устар 18 күнүгэр дьулаан сурах барыбыт сүрэҕин аймаата!.. Билигин да итэҕэйбэппин, куhаҕан түүл курдук саныыбын. “Сотору кэминэн өссө даҕаны кэлэ сылдьыаҕа” диэн испэр мэлдьи кэтэһэр курдукпун. Табаарыһым Аманныын, төhө да кылгас кэмҥэ билсэн, алтыһан аастарбыт, кырабытыттан бииргэ улааппыт бырааттыы курдук буолбуппут.
Табаарыспын үйэлэргэ умнуом суоҕа. Аман, эн сүрэхпэр мэлдьи тыыннааххын!
Аармыйаҕа бииргэ сулууспалаабыт, убай-быраат дэһиспит доҕоро.
Саргылаана БАГЫНАНОВА.
