АЛРОСА аахсыйалаах хампаанньа иһинэн үлэлир тэрилтэлэр (“АЛРОСА” АХ, “Анаабыр алмаастара” АУо, “Севералмаз” ПАУо) 2020 сыллаахха туттуллубут сири чөлүгэр түһэрэр бырагыраама (рекультивация бырагыраамата) чэрчитинэн, барыта 1 306 гаа иэннээх сири чөлүгэр түһэрдилэр.

Ол курдук, хампаанньа тэрилтэлэрин бырамыысыланнай былаһааккаларыгар бэс, тиит, талах үнүгэстэрин олортулар, элбэх сыллаах туораахтаах үүнээйи сиэмэлэрин ыстылар. Сири-уоту чөлүгэр түһэриигэ 129 мөлүйүөн солкуобай ороскуоттанна.

Сири-уоту чөлүгэр түһэрии – уустук уонна кэлим процесс. Ол иһигэр сир ресурсаларын (ол иһигэр кирдээх уонна көннөрү уу хаһааныллар анал сирдэрэ) тэхиниичэскэй уонна биологическай реабилитацията, геология чинчийиитэ ыытыллыбыт сирдэрин чөлүгэр түһэрии киирэллэр. Үлэ-хамнас ыытыллыбыт сирдэрэ чөл буолалларын, кинилэр экологиялара оннугар түһэрин туһугар, АЛРОСА исписэлиистэрэ оту-маһы үүннэрэллэр, онно баар үүнээйини чинчийэллэр, биосфера туругун анаалыстыыллар.

“Үлэ-хамнас ыытыллыбыт сирдэрин чөлүгэр түһэрэр үлэ – 2026 сылга диэри олоххо киириэхтээх АЛРОСА хампаанньа биир тутаах соруга. 2020 сыллаахха хампаанньа сири-уоту чөлүгэр түһэриигэ ылыммыт булгуччулаах мэктиэтин сүүс бырыһыан толордо. Бу сыл устата олордубут үүнээйилэрбитин кэтээн көрүөхпүт. Холобур, былырыын олордубут маспыт 85 %-на тыыннаах хаалбыта”, – диэн АЛРОСА сири чөлүгэр түһэриигэ уонна ресурсаны туһаныыга сүрүн исписэлииһэ Надежда Лисс кэпсээтэ.

Исписэлиис этэринэн, чөлүгэр түһэрэр үлэ олордубут отуҥ-маһыҥ толору үүнэн таҕыстаҕына эрэ түмүктэммитинэн ааҕыллар эбит. Онон сороҕор үлэ-хамнас хас да сыл устата ыытыаллыан сөп. 2021 сылга АЛРОСА үлэлээбит сирин экосистиэмэтин 48 %-нын чөлүгэр түһэрэр былааннаах.

Сири хайдах чөлүгэр түһэрэллэрий?

Хас биирдии сир баайын хостуур тэрилтэни судаарыстыба уорганнара кытаанахтык кэтииллэр – Айылҕа харыстабылын министиэристибэтэ, Айылҕа харыстабылын борокуратуурата, о.д.а. Онон хас биирдии тэрилтэ үлэлээбит сирин-уотун чөлүгэр түһэрэр болдьохтоох, кыраапыктаах буолар. Тэрилтэ туһааннаах сиргэ үлэлээн бүттэр эрэ, ол сирин чөлүгэр түһэ­риэхтээх эбэтэр бас билээччигэ төннөрүөхтээх (муниципалитекка эбэтэр Лесхозка). Ол – бүтүн бэлиитикэ. Онтон тэрилтэ хаһаайыстыбаннай үлэти-хамнаһын сатаан салайара, социальнай хайысхалаах тэрээһиҥҥэ үбү-аһы биэрэр баҕата – барыта көстөр.

2002 сыллаахха диэри сир баайын хостооччулар үлэлээбит сирдэригэр чөлүгэр түһэрэр үлэ тэхиниичэскэй (сири тэҥнээн эрэ кэбиһэллэрэ) өттүн оҥордулар да, сорук сиппитинэн, былаан туолбутунан ааҕыллара. Хомойуох иһин, ити курдук быһыылаах “чөлүгэр түһэрии” кэнниттэн от-мас хайдах даҕаны бэйэтэ көнньүнэн үүммэт, айылҕа чөлүгэр түспэт этэ. Мииринэй куорат кытыыта хара буорунан көрөн сытар ырааһыйаҕа кубулуйан барбыта. Үлэни-хамнаһы саҥаттан саҕалыыр, былаанныыр кыһалҕа үөскээбитэ.

Онон сибээстээн, 2002 сыллаахха рекультивация үлэтин аан бастакытын сир үүнүүнү биэрэр кыаҕын чөлүгэр түһэрэр үлэ быһыытынан сыаналыыр буолбуттара. Тэхиниичэскэй уонна биологическай чөлүгэр түһэрии диэни араараннар, кэлим үлэ торума быһаарыллыбыта. Арассыыйа уонна тас дойдулар алдьаммыт сири чөлүгэр түһэрэр уопуттара чинчиллибитэ. Хампаанньа үлэһиттэрэ 2001 сыллаахха Чехия Теплица куоратыгар ыытыллыбыт рекультивация кэмпириэнсийэтин матырыйаалларын сиһилии үөрэппиттэрэ.

Аан бастакы уопут Мииринэйдээҕи ХБК 3-с №-дээх баабырыкатын үлэлээн бүппүт хвостохранилищетын сиригэр ыытыллыбыта эрээри, сыаната олус ыарахан уонна ньыма кэккэ уларытыылары эрэйэр буолан, тохтообута. Онуоха Саха сирин учуонайдара көмөҕө кэлбиттэрэ. Ол курдук, 2004 сыллаахха биологическай түһүмэххэ сир үүнүүнү биэрэр дьоҕурун үрдэтэр агротэхиниичэскэй уонна фитомелиоративнай кэлим ньымалар толкуйдаммыттара. Ити сыл хампаанньа үлэһиттэрэ олордубут үүнээйилэрин кэтээн көрбүттэрэ. Биллэн турар, бары тыыннаах ордубатахтар этэ. Ол эрээри өлбөккө хаалбыт, чөл үүнээйилэр тарҕанан, үс сылынан хара буорунан көрөн турбут сир киһи билбэт гына уларыйбыта: тула хоп-хойуу от-мас үүнэн барбыта.

Үлэ-хамнас итинэн эрэ тохтооботоҕо. Салгыы “Мир” карьер тулатын чөлүгэр түһэрэргэ ылсыбыттара.

Ити курдук АЛРОСА хампаанньа 2006 сылтан сыл аайы туттуллубут сири чөлүгэр түһэрэргэ, урукку киэбин төннөрөргө, сөҕүмэр харчыны барыыр. Ол курдук, ааспыт 15 сыл иһигэр хампаанньа үлэлээбит, араас чинчийиини ыыппыт сирдэригэр үүнүүнү биэрэр кыахтаах кырыс сири үөскэтэргэ уонна оту-маһы, талаҕы олордорго барыта 1 миллиардтан тахса солкуобайы анаата.

Ыспыраапка:

АЛРОСА экологияҕа, социальнай эппиэтинэстээх буолууга уонна корпоративнай салайыыга (ESG) улахан болҕомтотун уурар. Кини үлэтэ-хамнаһа корпоративнай социальнай эппиэтинэс (corporate social responsibility, CSR) саамай үрдүк ирдэбиллэригэр эппиэттиир. Хампаанньа сыл аайы 500-тэн тахса социальнай бырайыагы уонна айылҕа харыстабылын көҕүлээһинин олоххо киллэрэр, “Алмазы помогают” (Diamonds that Care) бырагырааматын чэрчитинэн, барыһын 8 %-нын ол тэрээһиҥҥэ ыытар. АЛРОСА социальнай эйгэҕэ уонна экологияҕа инвестициятын кээмэйэ хампаанньа тэхиниичэскэй сайдыытын, хостуур кыаҕы улаатыннарар, инфраструктураны тупсарар бырагыраамаларын үбүлээһинигэр тэҥнэһэр – сылга 20-25 млрд солкуобай.