Саха сирин алмааһы хостуур тэрилтэтигэр күн бүгүн олохтоох каадырга улахан болҕомто туһаайыллан, инники күөҥҥэ тутуллар. АЛРОСА – өрөспүүбүлүкэ нэһилиэнньэ дьарыктаах буолуутугар судаарыстыбаннай кэмитиэтин “Олохтоох каадыры – бырамыысыланнаска” бырайыагын биир бастыҥ, көхтөөх кыттааччыта.
Ол курдук, олохтоох нэһилиэнньэни үлэҕэ ылыы, эдэр исписэлиистэр бэлэмнээһини (стажировканы) барыыларын хааччыйыы, ону таһынан эбии идэҕэ үөрэттэрэн туран, үлэтэ суохтарын дьарыктаах оҥоруу көрдөрүүтүнэн АЛРОСА бастакы сылдьар. Аҥаардас былырыын бу алмаас хампаанньатын тэрилтэлэригэр Саха сирин 4 тыһыынчаттан тахса олохтооҕо үлэ булла.
Ордук наадалаах идэлэр
Өссө 2018 сыллаахха АЛРОСА 2021 сылга диэри өрөспүүбүлүкэ 1400 олохтооҕун үлэҕэ ылар күүстээх соруктаммыта. Ол саҕана былаан кыаллара уустук курдуга. Ол гынан баран, бэлиэр икки сыл иһигэр ити этиллибит сыал-сорук туоларын ааһан, таһынан барбыта. Биэс сыл иһигэр АЛРОСА тэрилтэлэригэр хайыы үйэ 12 тыһ. тахса олохтоох каадыр үлэҕэ киирэн, үрдүк хамнастаммыта.
Бу 2023 сыл саҕаланыыта алмаас хампаанньата өрөспүүбүлүкэ Нэһилиэнньэ дьарыктаах буолуутугар судаарыстыбаннай кэмитиэтин кытта иккис сөбүлэҥин түһэрсэн турар. Ол кэнниттэн сыл тоҕус ыйыгар АЛРОСА уонна “Анаабыр алмаастара” бэлиэр өрөспүүбүлүкэ 3 тыһ. тахса олохтооҕун үлэ миэстэтинэн хааччыйдылар! Бу – “Олохтоох каадыры – бырамыысыланнаска” бырагырааманан үлэҕэ киирбит дьон уопсай ахсааныттан аҥаарын кэриэтэ.
Саха сирин олохтоохторо араас идэҕэ үлэлии киирэллэр. АЛРОСА Каадыры дьаһайыы-салайыы методологиятыгар уонна үлэ сыһыаннарыгар киинин тутаах исписэлииһэ Евгения Гришанова этэринэн, ордук элбэх саҥа үлэһит Мииринэй–Ньурба, Удачнай–Айхал хайа байытар кэмбинээттэригэр киирэр. Ону таһынан үгүс үлэ көрдөнөөччү хапытаалынай тутуу управлениетыгар уонна Мииринэйдээҕи массыына суолларын управлениетыгар үлэ булар.
“Биһиги хампаанньаҕа киэҥник тарҕаммыт уонна ордук ирдэнэр идэлэр манныктар – “проходчиктар”, оборудованиены, массыынаны өрөмүөннүүр силиэсэрдэр, араас тиэхиньикэ массыньыыстара. Үгүс киһи инженер дуоһунаһыгар киирэр. Симиэтэ оҥорор, конструктордыыр, былаанныыр, үлэни бигэ, эрэллээх оҥорор инженердэр диэн идэлэр бааллар”, – диэн, кини бэлиэтиир.
Тимир оннугар кумааҕы
Карина Качура Удачнайдааҕы ХБК 12 №-дээх баабырыкатыгар дьыала-докумуон толорор сэкирэтээринэн үлэлиир. Кини манна Мииринэйдээҕи эрэгийиэн таһымнаах тэхиниичэскэй колледжы бүтэрэн баран, бастаан утаа “өрөмүөннүүр анал сыах” диэҥҥэ эр дьону кытта тэбис-тэҥҥэ силиэсэринэн үлэлээбитэ.
– Идэбинэн өрөмүөнньүт силиэсэр диэн буолабын. Колледжка үөрэнэ сылдьан тэҥинэн электро-силиэсэр уонна сыбаарсык үөрэҕэр эбии үөрэммитим. АЛРОСА-ҕа аан бастакы производственнай быраактыкабын “Удачнай” сир аннынааҕы руднигар силиэсэр уонна электро-силиэсэр быһыытынан барбытым.
Колледжы бүтэрэн баран, ханна үлэҕэ киирэр туһунан боппуруос турбута. Хайаан да силиэсэрдиир баҕалаах этим, тоҕо диэтэххэ, ити идэни олус сөбүлүүбүн, олус интэриэһинэй. Онон сыахтарынан кэрийэ сылдьан, миигин ханна үлэҕэ ылыахтарын сөбүн ыйыталаһан барбытым. Түмүгэр “өрөмүөннүүр анал сыахха” үлэҕэ ылбыттара. Сыл аҥаара ылбыт идэбинэн силиэсэрдээбитим.
Үлэҕэ киириэхпиттэн эдэр исписэлиистэр сэбиэттэригэр көхтөөхтүк кыттан, үлэлээн барбытым. Ол түмүгэр миигин дьыаланы-докумуону толорор сэкирэтээринэн киирэрбэр сүбэлээбиттэрэ. Бастаан утаа, биллэн турар, бу туох-хайдах үлэ буоларын, тимири эрэ кытта эллэһэ үөрэммит киһи хайдах докумуоннары кытта үлэлиирим туһунан сатаан санаабат да курдугум. Ол да буоллар бастайааннай үлэ миэстэтэ тахсыбытыгар холонон көрөргө быһаарыммытым, Хампаанньаҕа үлэм – барыта санаам иһинэн. Манна олус үчүгэй социальнай бакыат көрүллэр, эдэр исписэлиистэри өрүү өйүү-убуу сылдьаллар.
Бу саҥа дуоһунаһым, сүрүннээн, дьону кытта үлэ, элбэх алтыһыылаах, сибээһи олохтуур хайысхалаах. Оҥорон таһаарыыга киһи тус хаачыстыбата быһаарар оруоллаах, ону тэҥэ дьону кытта төһө түргэнник уопсай тылы буларыҥ эмиэ суолталаах.
– Кэрэ аҥаар оҥорон таһаарыыга үлэлиирэ төһө уустугуй?
– Барыта тус бэйэҕиттэн тутулуктаах. Ханна бараргын чопчу билэр уонна онно бэлэм буоллаххына, туох да уустуга суох. Оробуочай идэ кимҥэ баҕарар кыаллар. Сүрүнэ, үлэлиир баҕалаах буолуоххун наада. Мин эдэр дьоҥҥо туохтан да толлубаттарыгар, тугу баҕаралларын быһаарынан баран, чопчу сыал-сорук туруорунан, иннин хоту баран иһэллэригэр баҕарыам этэ. Оччоҕо барыта кыаллар.
Хамаанда биир чааһа буолуу
Айсен Новиков Өлөөнтөн төрүттээх. Красноярскайга Сибиирдээҕи федеральнай университекка “хайа инженерэ” идэтигэр үөрэммит. Сыл аҥаарын анараа өттүгэр АЛРОСА-ҕа кэлэн, билигин инженердии сылдьар.
– Докумуоннары толоробун, үлэни-хамнаһы хонтуруоллуубун. Хампаанньаҕа үлэ – сүҥкэн эппиэтинэстээх уонна улахан кэскиллээх (престиж). Олус үчүгэй, киэҥ социальнай бэлиитикэлээх маннык тэрилтэ – Саха сирин үрдүнэн соҕотох. Холобур, тэрилтэбит саҥа үлэлии кэлээччигэ олорор сирин төлөбүрүн хааччыйар, үрдүк, сиэрдээх хамнаһы төлүүр.
Бырамыысыланнаска үлэлии кэлээччи эдэр исписэлиис, олохтоох каадыр элбээн иһэриттэн киһи үөрэр. Холобур, биһиги отделбыт сэттэ үлэһиттээҕиттэн түөрдэ – төрүт олохтоох дьон. Олус түмсүүлээх, иллээх-эйэлээх кэлэктиип. Уопуттаах кэллиэгэлэрбит хаһан баҕарар сүбэлээн-амалаан, ыйан-кэрдэн биэрэллэрэ кэрэхсэбиллээх. Онто суох биһиэхэ табыллыбат, тоҕо диэтэххэ, үлэбит түмүгэ бүтүн хамаанданан ситиһиллэр, – диэн, эдэр исписэлиис бигэ санаалаах.
Оттон Афанасий Дьячковскай алмаас хостуур хампаанньаҕа үлэлии киирэр туһунан ыраламмыта быданнаабытын этэр. Ол баҕа санаата бу дьыл ыам ыйыгар олоххо киирэн, билигин Айхаллааҕы ХБК хамаандатын биир төһүү чилиэнэ буолла, кини улахан кыамталаах таһаҕас тиэйэр массыынаҕа үлэлиир.
– Бэйэм Хаҥалас улууһун Тумулуттан сылдьабын. АЛРОСА хампаанньаҕа үлэҕэ киириэхпин баҕарбытым ыраатта. Тоҕо диэтэххэ, хампаанньа үрдүк хамнаһы төлүүр уонна лаппа киэҥ социальнай көмөнү көрөр. Бу дьиҥ чахчы буоларын илэ биллим. ХБК-ҕа үлэлиир да, олорор да усулуобуйабыт олус үчүгэй.
Уопсай дьиэҕэ олоробун, манна сөбүгэр удамыр сыаналаах, минньигэс астаах остолобуой, буфет үлэлиир. Нэдиэлэ алта күнүгэр үлэлиибит. Сокуоннай өрөбүлгэр аралдьыйыахха сөптөөх сир Айхалга элбэх: успуорт саалатыгар, бассыайыҥҥа сылдьыахха сөп. Быһата, иллэҥ кэми туһалаахтык атаарар кыах толору баар. Успуорт холбоһугар киирэргэ хампаанньа үлэһиттэригэр абонемент бэриллэр. Онон барытыгар буор босхо сылдьабыт.
Өскөтүн ким эрэ АЛРОСА-ҕа үлэҕэ киирэр олус уустук буолуо эбэтэр кыаллыбат да дии саныыр буоллаҕына, бэйэм уопуппар тирэҕирэн эттэхпинэ, олох оннук буолбатах. Собеседованиены, мэдиссиинэ хамыыһыйатын аастыҥ да, хампаанньаҕа ирдэнэр идэлээх буоллаххына, холкутук киирэҕин. Сыал-сорук туруоруммут дьоҥҥо АЛРОСА аана өрүү да аһаҕас диэм этэ. Саҥа кэлбит үлэһиттэргэр хампаанньа салгыы сайдар, үүнэр кыаҕы биэрэр, кэскиллээх аартыгы арыйар. Ким кыһанан үлэлиир – ол сайдар, – диир кини.
Айхаллааҕы ХБК карьерга үлэлиир самасыбаал суоппара Фома Платонов бу хампаанньаҕа хайаан да үлэҕэ киирэр гына эрдэттэн быһаарыммыт. Кини бэйэтин курдук эдэр дьоҥҥо анал идэни баһылаан, бэйэ күүһүн-кыаҕын бырамыысыланнас эйгэтигэр холонон көрөргө сүбэлиир:
– АЛРОСА хампаанньаҕа быйыл ыам ыйыттан улахан, 100 туоннаҕа тиийэ таһаҕаһы тиэйэр кыамталаах тырааныспар суоппарынан үлэлии сылдьабын. Сунтаартан төрүттээхпин. Улахан уйуктаах массыынаны ыытар идэҕэ Дьокуускайга үөрэнэн, ирдэнэр квалификацияны ылбытым. Манна кэлэрбэр бэлиэр чох бырамыысыланнаһыгар үлэлээбит уопуттаах этим. Кэлээт да, тута бэлиэтии көрбүтүм диэн – хампаанньа үлэһиттэригэр олус үчүгэй сыһыаннаах, толору социальнай бакыаты көрөр, үлэ харыстабыла үрдүк таһымҥа турар, ирдэбилэ да, төлүүр хамнастара да эппиэттэһэр. Олорор, үлэлиир, сынньанар усулуобуйа – барыта миигин астыннарар, туох наадата барыта баар. Манна үлэлиирбиттэн үөрэбин уонна ыччаты хайа идэтигэр үөрэнэллэригэр, кылаастарын үрдэтэллэригэр баҕарабын. Оччотугар АЛРОСА-ҕа үлэлиир кыах биллэ улаата түһэр. Оттон уонна, биллэн турар, бэрээдэктээх буоларыҥ ирдэнэр. Быһата, барыта киһиттэн бэйэтиттэн тутулуктаах. Биһиги карьерга үлэлиибит, оттон ол – сүҥкэннээх эппиэтинэс, олус болҕомтолоох буоларыҥ наада, сыыһар табыллыбат, – диир кини.
Дьэ, ити курдук, хайаттан хостуур бырамыысыланнаска уонна онно чугас идэлэргэ үлэлии киириэн баҕалаахтарга, чуолаан өрөспүүбүлүкэ олохтоохторугар, Саха сиринээҕи алмаас хампаанньатын аана өрүү аһаҕас. Үлэлиэн баҕалаахтары үөрэ күүтэллэр. Оттон ханна уонна туох үлэ миэстэтэ баарын туһунан АЛРОСА хампаанньа социальнай ситимнэргэ киэҥник сырдата турар. Онно киирэн билсиэххэ, ыра санаа оҥостубут үлэни холкутук булунуохха сөп.
Анна Васильева хаартыскаҕа түһэриилэрэ.
