Бэс ыйыттан Саха сирин борокуруорунан саҥа киһи анаммыта. Олег Нарковскай бу иннинэ ыаллыы Красноярскай кыраай борокуруорун солбуйааччынан үлэлээбитэ, юстиция ыстаарсай сүбэһитэ. Борокуратуура уорганнарыгар 1992 сылтан борокуруор көмөлөһөөччүтүнэн үлэтин саҕалаабыта. Кини иннинэ икки сыл кэриҥэ өрөспүүбүлүкэ борокуруорунан олорбут Николай Пилипчук олунньуга соһуччу баҕайы Приморьеҕа ананан барбыта. Киниэхэ холоотоххо, Олег Дмитриевич аҕыйах саҥалаах, тоҥуй курдук, ол да буоллар аһаҕастык кэпсэттибит. Билсиҥ – өрөспүүбүлүкэ борокуруора Олег Нарковскай.
Ыспыраапка:
1967 с. Казахстан Кызыл-Орда куоратыгар төрөөбүт. 1992 с. Красноярскайдааҕы судаарыстыбаннай университеты бүтэрбит. Красноярскай Железнодорожнай оройуонун борокуруорун көмөлөһөөччүтүнэн, ыстаарсай борокуруорунан, кыраай борокуратууратын улахан суолталаах дьыалалары уонна оперативнай-ирдиир үлэни хонтуруоллуур, дьарыйар отделын борокуруорунан, ыстаарсай борокуруорунан, куорат Свердловскай оройуонун борокуруорун солбуйааччынан үлэлээбит. 2001-2008 сс. – Красноярскай Свердловскай оройуонун борокуруора, 2008 сылтан Красноярскай кыраай борокуруорун солбуйааччы.
“Соҕотох кэлбитим”
– Олег Дмитриевич, үлэлээбитиҥ төрдүс ыйыгар барда, онон син оннугун булан эрдэҕиҥ. Улуустарга сырыттыҥ дуо? Саҥа кэлэктиибиҥ хайдах эбитий?
– Оннук, бу дуоһунаска үлэлээбитим төрдүс ыйыгар барда. Кэлэктиип таһымнаах, кинилэр иннилэригэр турбут соруктары сөпкө уонна хаачыстыбалаахтык толорорго бэлэмнээх. Саамай сүрүнэ – үлэлиир баҕалаахтар. Үөһээ Дьааҥыга ойуур баһаардара турдахтарына, нэһилиэнньэни кытары көрсөн кэлбитим. Маны таһынан Алдаҥҥа, Хаҥаласка сырыттым. Инникитин өссө да улуустарынан сылдьан күүскэ билсэр былааннаахпын.
– Соҕотоҕун кэлбитиҥ дуу, эбэтэр бэйэҥ хамаандаҕын аҕалбытыҥ дуу?
– Чороҥ соҕотох кэлбитим. Бастаан үчүгэйдик үөрэтиэхпин, билиэхпин-көрүөхпүн, быһаарыныахпын наада. Кэлэктиип сөпкө үлэлиир буоллаҕына, ону тоҕо ыһыахха, уларытыахха нааданый?
– Ол аата каадыры уларытыы буолбат дуо?
– Уларытыы хаһан баҕарар буолуон сөп. Ким эрэ үрдээн үөһэ тахсыа, ким эрэ уурайыа, астаапкаҕа барыа... Ол гынан баран улахан уларыйыы тахсыа суоҕа. Кими эрэ чорботон таһаарар санаам суох. Саҥа дуоһунастарга кыахтарын эрэ көрөн аныахпыт.
– Урут Саха сиригэр сылдьыбытыҥ дуу?
– Суох. Аан бастаан кэллим.
– Дьэ, оччотугар туох санаалаах олороҕун?
– Быыс булан үчүгэйдик билэ-көрө да илик буоллаҕым дии. Ол гынан баран хара маҥнайгыттан үчүгэй санаа үөскээбитэ.
– Урукку үлэҕиттэн тугу ордук чорботон, киэн тутта ааттыаххын сөбүй?
– Красноярскай кыраайга үлэм барыта бигэтик салаллан испитэ. Бу олорон тугу эрэ чорботон, киэн тутта ааттыырым суох да курдук... өйбөр туох да көтөн түспэт.
– Оттон Саха сирэ төһө бигэ туруктаах дии саныыгыный?
– Чуолаан?
– Уопсай хартыынаны этэбин...
– Уопсайынан ыллахха, чуумпу, барыта бигэтик баран иһэр. Кулун тутардааҕы маассабай миитини эҥин аахсыбатахха (“Триумф” айдаана. аапт.).
“Бытархай-бөдөҥ диэбэппит”
– Биһиэхэ борокуратуура ыытар суруйууларыттан көрдөххө, күрүө намыһахтыы уһуйаан сэбиэдиссэйдэрэ, оскуола дириэктэрдэрэ, муниципальнай чунуобунньуктар хоруупсуйаҕа ордук тутуллаллар курдук. Оттон “бөдөҥ чөмчөкөлөр” чаастара хаһан кэлиэҕэй?
– Хоруупсуйаҕа сыһыаннаах буруйу чопчу дуоһунастаах уонна боломуочуйалаах киһи оҥорор. Биһиги хайа да буруйу оҥорбут киһини “бытархай”, “бөдөҥ” диэн араарбаппыт. Өскөтүн сокуону кэспит буоллаҕына, ким да буоллун – эппиэттиэхтээх. Аҥаардас быйыл Саха сиригэр хоруупсуйаҕа сыһыаннаах 100-тэн тахса буруйу оҥоруу бэлиэтэннэ. Өрөспүүбүлүкэ борокуратуурата быраабы араҥаччылыыр уорганнар хоруупсуйаҕа сыһыаннаах ордук ыар буруйу оҥоруулары арыйыыларын болҕомтоҕо ылар. Холобур, быйыл быраабы араҥаччылыыр уорганнар, ол иһигэр борокуруордар бэрэбиэркэлэрин түмүгүнэн, интэриэстээх дьон куомуннаһан буруйу оҥорууларын (картельный сговор) чахчытынан холуобунай дьыалалар көбүтүлүннүлэр. Биир оннук дьыалаҕа аффилированнай сирэйдэр уонна куомуннаахтар киксэн 3 млрд солк. хоромньуну таһаарбыттар. Оттон иккис түбэлтэҕэ куомуннаахтар сокуоннайа суох дьайыыларыттан 52 мөл. солк. хоромньу тахсыбыт. Ити – олус улахан суумалар. Куорат мээрин солбуйааччыта 100 мөл. тахса солк. бэриги ылыыга уорбаланан силиэстийэлэнэр. Маны таһынан, суут көрүүтүгэр Ил Түмэн икки урукку дьокутаата улахан бэриги ылыыга уорбаланан ыытыллыбыттара.
– Ити мэдиссиинэ тэрилтэлэригэр куомуннаахтар киксибит 3 млрд солк. дьыалалара хайдах баран иһэрий?
– Ити дьыаланы биһиги, ИДьМ УЭБПиК уонна УФАС Саха сиринээҕи салаатын кытары ыыппыт бэрэбиэркэбит кэннэ көбүппүппүт. Сокуон хараҕынан – РФ ХК 178 ыст. 2 ч. “а”, “в” пууннара (куомуннаахтар киксэн күрэстэһэр кыаҕы сарбыйыылара) уонна 159 ыст. 4 ч. (олус улахан суумаҕа түөкүннээһин).
Холуобунай дьыала чэрчитинэн олус улахан силиэстийэлиир дьаһаллар ыытыллаллар, хара баһаам докумуон чинчийиллэр, билиҥҥитэ дьыала салгыы силиэстийэлэнэр. Силиэдэбэтэллэр маннык киксии тахсыбыт төрүөттэрин быһаараллар: бу бөлөх өссө эбии туох буруйу оҥорууга сыһыаннааҕын – түөкүннээһин, сокуоннайа суох урбаан, буруйу кэһэн туран ылбыт дохуоттарын көҥүллээһин. Манна кимнээх эриллэ сылдьалларын силиэстийэ бара турар буолан, этэр кыаҕым суох. Бу дьыаланы биһиги уонна РФ Генеральнай борокуратуурата хонтуруолга ылбыппыт.
– Бу сааскыттан саҕалаан улуус баһылыктара, Ил Түмэн дьокутааттара Александр Уаров, Дмитрий Саввин тутуллубуттара. Онуоха уопсастыбаннас “көрүнньүк тутуу” эҥин диэн сыаналаабыта...
– Холуобунай-процессуальнай сокуоҥҥа “көрүнньүк тутуу” диэн өйдөбүл суох. Ханнык баҕарар буруйу оҥорууну арыйыы быраабы араҥаччылыыр уорганнар бэйэ-бэйэлэрин кытары ыкса үлэлэһэн, быыччык үлэлэрин түмүгүнэн тахсар. Ити эн ааттаабыт холуобунай дьыалаларыҥ, ол иһигэр Чурапчы улууһун баһылыга Ноговицын (ХК 160 ыст. 3 ч. уорбаланар), Өймөкөөн улууһун баһылыга Захаров (ХК 285 ыст. 2 ч.) уонна дьокутааттар дьыалалара силиэстийэлэнэн бүтэн, бигэргэнэн, номнуо суут көрүүтүгэр ыытыллыбыта.
– Судьуйалар сороҕор дьыаланы төттөрү борокуруорга биэрэллэр дии...
– Судьуйа дьыаланы суут ханнык баҕарар хаамыытыгар: барыллаан истии, суут бастакы, апелляция, кассация инстанцияларын кэмигэр борокуруорга төннөрүөн сөп. Ордук чаастатык (60 %-тан тахса) буруйдуур быһаарыыны (обвинительное заключение) толорууга УПКны кэһииттэн сылтаан төннөрөллөр. Онуоха судаарыстыбаннай буруйдааччылар мэлдьи сөбүлэспэттэр, ол иһин апелляцияҕа биэрэн салгыы ааһыналлар. Бу дьыл тоҕус ыйын түмүгүнэн суут 71 дьыаланы төннөрбүтэ, онтон 43-һэ күүһүгэр киирбитэ. Борокуруордар дьыала төннөрүллүбүтүн кытары сөбүлэспэккэ, ааһынан 96% ситиһэллэр ээ. Биһиги бигэргэппит дьыалабыт хос көрүүгэ төннүбэтин ситиһэргэ дьулуһабыт.
– Леваднайдарга тахсыбыт бириигэбэр төһө сөп дии саныыгыный?
– Леваднайдары Дьокуускай куораттааҕы суут усулуобунай болдьоххо ыыппытын кытары сөбүлэспэккэ, судаарыстыбаннай буруйдааччы уонна эмсэҕэлээччилэр салгыы СӨ Үрдүкү суутугар ааһыммыттара. Суукка борокуруор Александр Леваднайга уопсайа 14 сылы биэрэргэ, оттон Кристина Леваднаяны 7 сылга күлүүс хаайыытыгар уурарга туруорсубута. Борокуруор «куораттааҕы суут быһаарыыта олус сымнаҕас» диэн ааһыммыта. Үрдүкү суут Леваднайдарга бириигэбэрдэрин кытаатыннаран биэрбитэ. Ол курдук, Леваднай 6 сыл 6 ый усулуобунай болдьоххо, 4 сыл кэтээн көрүүгэ диэн уураахтаммыта, ол эбэтэр 1,6 сылга диэри накаастабыл уонна 1 сылга кэтээн көрүүтэ улаатан биэрдэ. Итиэннэ Леваднай чыынын былдьаабыта. Суут маннык бириигэбэри кэргэнниилэр кыра оҕолордоохторун, тус харахтарыыстыкаларын учуоттаан таһаарда.
Тобула сатыыбыт
– Дьиэни өлүүлэһэн тутууга киирсибит дьон отуойкаҕа олорбуттарын туһунан истэ-билэ сылдьабыт, ити туһунан балай эмэ суруйабыт. Билигин ити албыннаппыт дольщиктарбыт балаһыанньалара хайдаҕый?
– Бу алтынньы 1 күнүнээҕи туругунан кыһалҕалаах тутуулар биир кэлим реестрдэригэр Дьокуускайга, Горнайга уонна Чурапчыга 8 тутааччы 13 эбийиэгэ киирэн турар. Ити – “Северная строительная компания”, “Черов и К”, “Макрос”, “Симиир”, “Монолит Строй”, “Горный Инвест”, “Иитии”, “Товары Саха Якутместпрома” тэрилтэлэр эбийиэктэрэ. Биһиги дольщиктар интэриэстэрин көмүскээн, былаас уорганнарын кытары кыһалҕаны хайдах быһаарары тобуларга үлэни ыытабыт. Инньэ гынан 6 кыһалҕалаах эбийиэккэ эбии харчы көрдөрөн, инвестор эҥин булан туттардыбыт. Бу чааһыгар үлэ салҕанар.
– Биһиэхэ “Черов и К” дольщиктара хаста да кэлэ сылдьыбыттара. Ити тэрилтэ “Ильинка” түөлбэҕэ 3 дьиэни тутуох буолан баран отуойкаҕа олордубута. Аны тэрилтэ салайааччыта өлбүтэ. Итиннэ туох эмэ хамсааһын тахсар дуу, суох дуу?
– “Черов и К” тутан испит 3 эбийиэгэ улахан инбэстииссийэлээх бырайыагы олоххо киллэрдэххэ биирдэ, түмүктэнэр кыахтаах. Арбитраж суутугар нолуок сулууспатын Саха сиринээҕи салаата бу тэрилтэни моҥкуруут ыытарга туруорсан модьуйбута. Алтынньы 23 күнүгэр ону салгыы көрүөхтээхтэр. Моҥкуруут барбыт тэрилтэ, федеральнай сокуон быһыытынан эбийиэгин салгыы ЖСКҕа эбэтэр атын тутуу тэрилтэтигэр биэриэхтээх.
– Тулаайах оҕолору дьиэнэн хааччыйыы сыл ахсын сытыытык турааччы. Онуоха эһиги туох дьаһалы ылаҕытый?
– Тулаайахтарга хаһан баҕарар ураты болҕомтону уурабыт. Бу уон сыл устата Саха сиригэр 3758 тулаайах оҕо дьиэнэн хааччыллыбыт. Билигин уопсай уочаракка 1029 оҕо турар, онтон 2018 сылга 575 оҕо уочарата кэлбит, оттон быйыл – 454. Былырыын уонна быйыл тулаайах оҕолор дьиэнэн хааччыллыыларыгар 360 кэриҥэ сокуону кэһиини булбуппут, ону туоратарга 150-тэн тахса дьаһал ылыллыбыта. Ордук олохтоох бүддьүөккэ сөптөөх үбү көрбөттөн, учуокка туруорууга, дьиэни кэмигэр атыыласпаттан, дьиэ хаачыстыбатыгар хонтуруол суоҕуттан уо.д.а. кэһиилэр тахсаллар. Былырыын өрөспүүбүлүкэ бүддьүөтүгэр тулаайахтары дьиэлииргэ 100 мөл. солк., быйыл 384 мөл.солк. тахсаны көрдөрбүппүт. Былырыын Бүлүүгэ борокуратуура орооһон 40 оҕону дьиэлээбиппит. Быйыл Горнайга 5 оҕоҕо толору хааччыллыылаах дьиэни бэрдэрдибит.
– Саха сирин салалтатын кытары төһө алтыһаҕын?
– Үлэм сиэринэн өрөспүүбүлүкэ салалтатын кытары көрсөбүн, кэпсэтэбин.
– Ил Түмэҥҥэ, Ил Дархаҥҥа эһиилги бүддьүөтү көрөллөрүгэр этии киллэрдэҕиҥ дии?
– 2020 сыллаах бүддьүөтү ылыналларыгар этии киллэрбитим. Онуоха ити албыннаппыт дольщиктарга, икки хос атыыга киирэн биэрбит, албыннаппыт дьоҥҥо социальнай көмөнү оҥороллоругар итиэннэ кыһалҕалаах дьиэлэри ситэрэллэригэр диэн ЖСКларга субсидияны 2019 сылга көрүллүбүтүттэн итэҕэһэ суох үп тыырылларыгар этии киллэрбитим. Маны таһынан, ойуур уота улаханнык турбатын диэн, баһаары бохсор анал үлэһиттэринэн хааччыйалларын, ол иһигэр кинилэри тиэхиньикэнэн, малынан-салынан хааччыйалларыгар туруорустум. Биһиги тыйыс килиимэппитин учуоттаан гаас турбаларын саҥардарга, өрөмүөннүүргэ судаарыстыбаннай бырагыраамалары үбүлүүллэригэр эттим. Биллэн турар, элбэх оҕолоох дьиэ кэргэҥҥэ сир учаастагын биэрии наада. Ол иһин инфраструктуранан хааччыйалларыгар туруорустум. Оскуолаҕа, уһуйааҥҥа миэстэ тиийбэтин суох гыныы, тулаайахтары олорор дьиэнэн хааччыйыы уо.д.а. социальнай кыһалҕалары быһааралларыгар этии киллэрдим.
– Бу күһүн АЭБ-капитал генеральнай бэдэрээтчит быһыытынан тутар дьиэтигэр алдьархай тахсыбыта: 4 м үрдүктэн оҕо сууллан түһэн ыараханнык оһолломмута. Онуоха борокуратуура туруорсуутунан куорат силиэстийэлиир салаата холуобунай дьыаланы көбүппүтэ. Онтубут да “кимнээхтэрэ биллибэт дьоҥҥо” диэн...
– Ханнык дьыаланы этэргин өйдөөтүм. 203-с түөлбэҕэ тутулла турар элбэх кыбартыыралаах дьиэттэн 4 миэтэрэлээх үрдүктэн 2003 сыллаах төрүөх оҕо сууллан түспүтэ. Оҕону тута Национальнай мэдиссиинэ киинигэр илдьибиттэрэ. Балаҕан ыйын 18 күнүгэр СК СУ Дьокуускайдааҕы салаатын ыстаарсай силиэдэбэтэлэ РФ ХК 216 ыст. 1 ч. холуобунай дьыаланы көбүппүтэ. Билиҥҥитэ ити дьыалаҕа УПК 73 ыст. быһыытынан, оҕо эчэйиитигэр сыһыаннаах буруйдаахтары быһаарарга силиэстийэ ыытыллар. Дьыаланы хонтуруоллуубут.
Дьиэ кэргэн туһунан
– Олег Дмитриевич, эн “чороҥ соҕотох кэлбитим” диэбитиҥ. Оттон дьиэ кэргэниҥ?
– Дьиэ кэргэним хаалбыта. Билигин бэйэм да оннубун үчүгэйдик була иликпин. Ол кэннэ дьоммун көһөрүөм.
– Дьонуҥ туһунан кэпсии түс эрэ...
– Кэргэним – экэнэмиис. Бииргэ олорбуппут 30-ча сыл буолла. Уоллаах кыыс оҕолоохпут. Уолум туйахпын хатаран эмиэ борокуратуураҕа үлэлиир. Кыыспыт онус кылааска үөрэнэр.
– Уолгун борокуруор буоларыгар күһэйбитиҥ дуо?
– Суо-ох. Бэйэтэ талан ылбыта. Мин олох орооспотоҕум.
– Борокуруор – киһи ымсыырбат үлэлээх. Түүннэри-күнүстэри аҥаардас үлэнэн олороҕут. Оттон иллэҥ кэмҥин хайдах атаараҕын? Тыыҥҥын хайдах таһаараҕын?
– Эн сөпкө бэлиэтээтиҥ. Иллэҥ кэм диэн суоҕун тэҥэ. Уоппуска кэмигэр ыраах айаҥҥа барарбын ордоробун. Араас дойдуну, саҥаттан саҥа сири арыйарбын сөбүлүүбүн. Быстах өрөбүллэргэ чугас эргин күүлэйдиэхпин сөп. Красноярскайга олорон Остуолбаларга барарбын сөбүлүүр этим. Өлүөнэ турууктарын биирдэ эмэ көрбүт киһи. Иллэҥ кэммэр кинигэ ааҕарбын ордоробун. Ордук дэтэктииптэри уонна устуоруйаҕа сыһыаннаах литэрэтиирэни утаппыттыы ааҕабын. «Булт эҥин диэн баран муннукка ытыыбын» диир кыаҕым суох. Балыкка биирдэ эмэ барыахпын сөп.
– Олег Дмитриевич, кэпсээниҥ иһин махтал! Эйиэхэ өрөспүүбүлүкэ туһугар таһаарыылаах үлэни баҕарабыт!
– Махтал.
Дмитрий ИВАНОВ сэһэргэстэ.
