Ырбайар ыам ыйынан эҕэрдэ буоллун. Быйыл саамай сырдык бырааһынньык — Кыайыы күнүн иннинэ, ол эбэтэр, ыам ыйын 7 күнүгэр Владимир Путин дойду баһылыгын дуоһунаһын үөрүүлээх быһыыга-майгыга тутар дьоро күнэ, ол эбэтэр инаугурацията буолуохтаах. Дьэ, бу кэнниттэн биллиэхтээх, урукку-билиҥҥи бэрэсидьиэммит хайдах-туох бэлиитикэни ыытар санаалааҕа.
Тоҕо эрэ “инаугурация ханна уонна хайдах барыаҕай?” диэн боппуруоска төбөлөрүн сынньар ырытааччылар бааллар. Сорох, үгэс курдук, Кириэмил Улахан дыбарыаһыгар буолуо диир, сорох устуоруйаҕа аан бастаан ханнык эрэ киин болуоссаттартан биирдэстэригэр буолуо дииллэр эбит. Холобур, Кириэмил Ивановскай болуоссатыгар. Былыр манна ыраахтааҕы ыйаахтарын ыһыытаан биллэрэллэрэ диэн буолар. Онтон “Кричать во всю Ивановскую” диэн сомоҕо домох үөскээбит. Оттон сорохтор эмиэ да Кыһыл болуоссаты туруорсаллар эбит. Оттон биир бэйэм Поклоннай хайаҕа Кыайыы пааркатыгар ыыталлара буоллар, ордоруо эбиппин.
Чэ, инаугурация ханна да бардын, кылаабынайа, ол кэнниттэн дойдубут хайа диэки салаллара буоллаҕа.
Тугу кэтэһэбит?
Бэрэсидьиэн болдьоҕо бүппүтүн, саҥаттан талыллыбыт баһылык дуоһунаһыгар олорбутун кэнниттэн бырабыыталыстыба уларыйыахтаах. Чуолкайдаан эттэххэ, саҥаттан таҥыллыахтаах. Баҕар, урукку да дьон хаалыахтарын, сорохторо эрэ чордонуохтарын эбэтэр, этэргэ дылы, лөглөччү уларыйыахтарын сөп.
Араас куолу баар. Сорохтор Дмитрий Медведев “ырыата ылланна”, сорохтор дуоһунаһыгар хаалар буолла дииллэр. Кини бэрэссэдээтэлинэн хааллаҕына, тулатыгар Владимир Путин эрэллээх дьон ыга симсиэхтэрэ диэн буолар. Либэрээллэри “чыып” дэппэт курдук.
Ырааҕынан да буоллар, бу биһиги өрөспүүбүлүкэбитигэр сыһыаннаах дьыала. Киин иһитиннэрэр-биллэрэр сириэстибэлэри итэҕэйэр буоллахха, Дмитрий Медведеви үбүнэн-аһынан хааччыйан, бэл диэтэр, күүс-күдэх өттүнэн өйөбүл буолан олорбут “күннээх хайа” уолаттара Магомедовтар биһиги баар-суох тыын хампаанньабытын “ЯТЭК” бас билэллэр эбээт! Билиҥҥитэ суут туох да быһаарыыны таһаара илик, онон гааспыт дьылҕата биллибэт диэххэ наада. Арай, судаарыстыба орооспут буоллаҕына, бүтүн эрэгийиэни уматыга суох халларбаттар ини диэххэ.
Ол курдук, бырааттыы Магомедовтар бас билэр “Сумма” хампаанньалар бөлөхтөрүн тутуу-хабыы кэнниттэн Дмитрий Медведев орто баайыы өйдөөх-санаалаах чунуобунньук санаатыгар, “бэйэтин дьонун көмүскэһэр, быыһаан ылар кыаҕа суох көлөөк” буолан тахсар.
“Суммаларга” быһаччы сыһыаннаах вице-премьер Аркадий Дворкович саҥа бырабыыталыстыбаҕа киирбэтэ бигэтик биллэр буоллаҕына, Дмитрий Медведев “көрүнньүк” премьер быһыытынан сылдьыан сөп буоллаҕа, тоҕо сатаммат буолуой.
Манан Владимир Путин хас да “куобаҕы биирдэ ытан ылар” диэн буолар.
Бастатан туран, Владимир Путин өр сылларга бииргэ сылдьан кэлбит дьонун хаһан даҕаны “ыкка биэрбэт”, эппит тылыгар бигэтик турар киһи буоларын өссө төгүл дакаастыыр. Холобур, төһө да Борис Ельцин “тутан таһаарбыт саарыстыбатын” үрэйдэр, бачааҥҥа диэри Ельцин тус бэйэтин туһугар куһаҕаны оҥоро илик. Бэл, Екатеринбург куоракка “Ельцин киинин” туттарда. Баҕар, Наина Ельцина уһун үйэлэммэтэҕэ буоллар, бу киин тутуллуо суоҕа эбитэ дуу? Чэ, хайдаҕын да иһин, Путин билиҥҥитэ барытын “туора сотор, тосту тутар” майгытын көрдөрө илик.
Иккиһинэн, “мэлдьи бэлэм” киһини хантан булуоххунуй? Ол өттүнэн Медведев билиҥҥи туругунан олус туһалаах киһи буолуон сөп. Холобур, ханнык баҕарар уларыта тутуу дьоҥҥо-сэргэҕэ “ыарыыта” суох хайдах да ааһар кыаҕа суох. Ол курдук, норуот оччо-бачча сөбүлээбэт дьаһалларын хайаан да ыыттаххына табыллар балаһыанньата аҕыйаҕа суох буолуохтаах. Оннук дьаһаллары, даҕатан эттэххэ, Медведев премьеринэн олорор кэмигэр ыыппахтаан хаалыахха сөп. Оччотугар норуот буруйдааһына киниэхэ түһэр.
Ол эбэтэр, холобур, икки-үс сыл үлэлэтэн, буруйу-сэмэни сыбаан баран “бочуоттаах сынньалаҥҥа” ыыттахха, улахан аньыы-хара буолуо суоҕа.
Үсүһүнэн, оччотугар Владимир Путин бэлиитикэтин салгыыр хаарыаннаах хамаанда, били, “куһаҕан силиэдэбэтэл” кэнниттэн “үчүгэй силиэдэбэтэл” кэлэрин курдук буолуохтаах. Дьэ, оннук быһыыга-майгыга бырабыыталыстыба бэрэссэдээтэлинэн аныгыскы бэрэсидьиэн быыбарыгар Владимир Путины солбуйуохтаах киһи олоруоҕа. Быһата, кини киһи кэлэн өрүһүйүөхтээх, алта сылынан быыбары “хаардыы хаамыахтаах”.
Былаас туруору тутула лаппа күүһүрүө, бырабыыталыстыба үрдүнэн Национальнай куттала суох буолуу сэбиэтэ баар буолуо диэн сири-буору аннынан сабаҕалыыллар. Бу Сэбиэт быһаччы бэрэсидьиэн дьаһалынан, ону кытта ситэриилээх былаас үрдүнэн үлэлиэҕэ дииллэр, ол эбэтэр лаппа эрэллээх дьонтон таҥыллара күүтүллэр. Оччотугар, кырдьык, бырабыыталыстыба бэрэссэдээтэлинэн онуоха-маныаха диэри кими баҕарар олордуохха сөп буолар.
Сүрүн куоһур
Бэлиитикэ хонуутугар саамай “һаккайдаах” куоһур хоруупсуйа тиэмэтэ буолар. Хоруупсуйаҕа күтүрээн кими баҕарар суулларыахха, сууһарыахха, ыт үрбэт, ынах маҥыраабат киһитэ оҥоруохха сөп.
Ыраата барбакка ыйар буоллахха, Украина “майдаанын” дьон-сэргэ “Янукович хоруупсуйатын” утаран өйөөбүтэ диэххэ сөп. Ону “хоруупсуйа хотун” атын саллааттара кэлин баһылаабыттарын дуу, бэйэлэрэ анаан-минээн тэрийбиттэрин дуу, аны кэлэн иилэн ылбаккын. Ол эбэтэр, норуот бэйэтэ тугу да сүрүннүүр, дьаһайар кыаҕа суох.
Арменияны кэтээн көрүҥ. Дьон-сэргэ “Саргсян хоруупсуйатын сууллардыбыт” диэн үрдэ суох үөрэ-көтө сылдьар даҕаны, салгыы туох буоларын быһа этэр кыах суох. Онно украиналардааҕар өссө “төгүрүк төбөлөөх” дьон аҕыйаҕа суох.
Никол Пашинян мээнэҕэ дьон өйүн булкуйар үһү дуо? Кини этэринэн, премьер-миниистири болуоссакка мустубут дьон талыахтаах үһү! “Миигин премьер-миниистиринэн талбатаххытына, норуот өссө улахан айдааны таһаарыаҕа” диэн куттааһыннаах.
Былаас “майдааннырбыт-туймаарыйбыт” норуоту утары, төһө да сокуон ону көҥүллүүрүн үрдүнэн, этэргэ дылы, куруубай күүһү туттуон баҕарбат. Оттон Пашинян куттаммат — туттар буоллаххытына туттуҥ, дьон өллөҕүнэ, бэйэҕит кэһэйиэххит диир быһыылаах.
Былаас туохтан куттанарый? Тоҕо диэтэххэ, Арменияҕа аҥаардас АХШ посольствота икки тыһыынча үлэһиттээх. Сорос пуондата иитэн-илбиргэлээн таһаарбыт дьоно өссө элбэх. Грузия “снайпердара” субу, Саха сирин холугар, ыаллыы улууска сыталлар. АХШ спец-сулууспалара олору даҕаны, улахан уопуттаах Украина “майдаанньыттарын” да аҕалаллара улахан буолбатах. Ханнык эрэ түгэҥҥэ “биллибэт снайпердар” былаас бэрэстэбиитэллэрин даҕаны, бууннааччылары даҕаны ытыалаан бардахтарына, Украинатааҕар буолуох сата баһа тардыллыан сөп! Улахан кыаҕа суох бырабыыталыстыба онтон саллара баа буолбатах.
Син ол кэриэтэ, Арассыыйаҕа хоруупсуйа дьаабытын уодьуганнаабыт киһи дьиҥнээхтик “былааһы ылар” туруктаах. Ол эбэтэр ханнык баҕарар, кэлиэхтээх даҕаны, кэлэр кыаҕа да суох күүстэр былааска “хоруупсуйаны утары охсуһуу” знамятын күөрэччи тутан киирсэллэр. Норуот куолаһын икки бырыһыанын арыычча ылар либэрээллэр сүрүн куоһурдара — хоруупсуйаны утары охсуһуу. Навальнайдар да, хомуньуустар да биир куоһурдаахтар. Украина уонна Армения “өҥнөөх өрөбөлүүссүйэлэрин” сүрүн куоһура — хоруупсуйаны суох оҥоруу.
Оччотугар Путин туох итэҕэстээҕий диэн боппуруос турар.
Кини Дагестан “өһүө” дьонун туораталаан баран, кэлии киһини олордон кэбистэ. Ону кытта, кырдьык, бырабыыталыстыбаҕа дугуйдаммыт дворковичтар күүстэрин сарбыйда, премьер Медведеви илиитигэр букатыннаахтык ылла бадахтаах.
Биллэн турар, Дагестан диэн хоруупсуйа быһа тутан сиэбит дойдута буоллаҕа. Онно олохтоох омук элбэҕэ бэрт — үйэлэр тухары бэйэ-бэйэлэрин кытта күөнтэһэн кэлбит дьон. Авар олордоҕуна, авардар күннүүллэр. Бастаан, биллэн турар, баһылык аҕатын ууһа, онтон салгыы бэйэ омуга. Даргинец буоллаҕына, даргиннар, кумык буоллаҕына, кумыктар, ногай буоллаҕына, ногаецтар уонна да атыттар диэбит курдук. Дьэ, ол иһин Дагестан олохтоохторо бэйэлэрэ да үөрдүлэр быһыылаах, айылааҕын, туора киһи кэлэн дьаһайдын диэн.
Кыра-хара дьоҥҥо, биллэн турар, оннуга ордук курдук. Ол эрэн “күлүк” салалта диэн баар эбээт, туохтааҕар да ордук дьайыылаах. Ол дойдуга оннук биир саамай күүстээх “күлүк күүс” радикальнай ислам буолар. Бу идеология таһымынан күүс буоллаҕына, олоххо илэ сылдьар “күлүк күүстэр” син биир онно “мэҥэһиннэхтэринэ” сатанар. Баҕарбаталлар даҕаны. Сокуон таһынан сылдьар буоллаххына, онтон куоппаккын. Оттон бырааттыы Магомедовтар Дагестаҥҥа биир саамай дьайыылаах күүс буолаллар этэ. Холобур, сылы-сыллаан барбыт “дальнобойщиктар” аахсыйалара кинилэри кытта сибээстээх диэн күтүрүүллэр. Кириэмилгэ суоһурҕанар, көрүҥ, баҕардахпытына, сата баһын тоҕо тардыахпыт диэн көрдөрөр быһыылара диэн.
Ол эрэн Путин Янукович да, Саргсян да буолбатах, кинини, этэргэ дылы, таайтарбыта буолан, “үтүлүк иһигэр хокуосканы” үлүннэрэн куттаабаккын.
Сэрэтии кэллэ
Ол эбэтэр, Путин бастакы хардыыта хоруупсуйаны утары охсуһуу буолуохтаах. Оттон хоруупсуйа силиһэ-мутуга ханна сытарый? Биллэн турар, либэрээллии “дэмэкирээттэргэ”, ол эбэтэр былааска сылдьар Ельцин хамаандатын тобоҕор.
Арассыыйа туох баар олигархтара 90-с сыллартан төрүттээхтэр. Билигин да былаас эргимтэтигэр сылдьар кудриннар, чубайстар, грефтэр уонна да атын улюкаевтар – бары 90-с сыллартан хаан тардаллар.
Хоруупсуйа тутан сиэбит чунуобунньуктарын улам хам ылан иһэллэр, сороҕу хайы сах уҥуохтарын хачыгыраттылар. Эрэгийиэннэр баһылыктарыттан саҕалаан экэниэмикэ миниистирэ Улюкаевка тиийэ.
Эрэгийиэннэргэ хоруупсуйаны бохсорго силиэстийэлиир кэмитиэт ситимэ бэлэм олорорун, бэл, биһиги биллибит диэххэ наада.
Ил Түмэн икки дьокутаатын биэс хас сыллааҕы дьыаланы көбүтэн буруйдаабыттара тугу этэрий? Даҕатан эттэххэ, арыый далааһыннаах соҕус хоруупсуйа холобурун булбатах буоллахтарына, лаппа чиэһинэй былаастаах эбиппит диэххэ. Атын эрэгийиэннэр уоруйахтарын аҥаардас чаһыларын кэллиэксийэтэ хастыы да мөлүйүөн дуолларынан дайбыыр буоллаҕына, биһиги дьоммут таһымнара диэхтээн, киһи киһиэхэ кэпсиэн да кыбыстар дьыалатыгар майгынныыр. Ама, итинник бытархай дьону талан-хайаан дарбата сылдьабыт дуо диэххэ айылаах.
Арай, баартыйа “лииньийэтинэн” кэлбит сыгынаал буолуон сөп. Дойду баһылыгын быыбарыгар “Биир ньыгыл Арассыыйа” Саха сиринээҕи салаата оччо-бачча “ыйааһына” суоҕун көрдөрбүтүн быһыытынан, састаапкытын саҥардыҥ диэбит быһыылара. Эс, праймериз кэнниттэн дуо? Оннук эбитэ буоллар, дьыаланы арыый эрдэ көтөҕүө этилэр буоллаҕа дии.
Эбэтэр эһиилги быыбарга Ил Дархан дуоһунаһыгар былаас баартыйатыттан хандьыдааттары сыымайдыыр буолуохтарын сөп. Ол аата, табаарыстар, ким эрэ кандидатуратын мантан олус күүскэ соҥнуулларын ылымматтар эбит. Ама, Ил Түмэн бэрэссэдээтэлигэр суос биэрэллэр дуо?
Ылымматтар эбит. Баҕар, ханнык эрэ күүстэр ылыналлара, сорохтор ылымматтара буолуо. Ылыммат өттө ордук уһун “ырычаахтардаах” буоллаҕа, ол аата. Кырдьаҕас дьону үрдүлэринэн барбыттарын учуоттуур буоллахха, кэлиҥҥи икки сылга “саҥардыллыбыт” күбүрүнээтэрдэр кэккэлэрин көрдөххө, саҥа көлүөнэ дьоҥҥо наадыйар буолуохтарын сөп.
Кэм кэллэ — саҥа суох!
Магомедовтар “кутуруктарын” манна ЯТЭК тула көрдүөхтэрин сөп. Бүтүн Саха сирин олоҕун-дьаһаҕын хааччыйан олорор тэрилтэ Магомедовтар “Суммаларыгар” дьээбэтик барбыта. Силиэдэбэтэллэр үлэлэрэ оннук — саарбах соҕус дьыаланы барытын сирийэн үөрэтиэхтээхтэр. Ол эрэн, сөп соҕус матырыйааллаах буоллахтарына, ЯТЭК хампаанньаҕа улаханнык наадыйыа суохтарын эмиэ сөп. Һэ-һэ, онно эрэнэ сылдьар дьон баар буолуохтарын сөп.
Дьиҥэ, Магомедовтар үрдүлэригэр “этиҥ сааллаатын” кытта маннааҕы “кырдьык иһин охсуһааччыларбыт” түһүнэн кэбиһиэхтээх этилэр – 2006 сыллаахха “сиэбиттэрэ-аһаабыттара”, баар-суох баайбытын сүүлүктээн ылбыттара диэн. Саха аймаҕы барытын туруорар айдааныгар сылдьыахтаах этилэр, дьон бэрдэ буоллахтарына. Миитин үөһэ миитин тэрийэн, сурук үөһэ сурук суруйан, һуу-һаа, ый-хай буолан! Оччоҕо биһиги да кыттыһан көрүө этибит буоллаҕа — гааспыт хампаанньатын төннөрөргө тоҕо интэриэспит суох буолуоҕай, баар бөҕө. Ону баара, дьоммут, кэмэ кэллэҕинэ, саҥарбат буолан хаалаллар эбит. “Аллах над Якутией” кыылы кус-хаас кэриэтэ халбыйан түһэрэр кэм кэллэ эбээт! Тоҕо ким да мыык диэбэтий?
Суолласта,
сурукка тистэ — СУР.
