Абитуралыыр саҕана

 

   Ол эрээри Лүөҥкэни иллэҥсийдэ да, пиибэҕэ-тойго төбөтүн оройунан умсаахтыыр ыччат диир хайдах да сатаммат. Дьарыга элбэх. Хоһугар бииргэ олорор кэллиэгэлэрэ – Смоленскайтан төрүттээх, түөрт уончалаах Никанорович хапытаан, Үөһээ Бүлүү ыччата, быйыл Хабаровскайдааҕы милииссийэ орто анал оскуолатын бүтэрэн кэлбит, сүүрбэ алта саастаах лейтенант Сэмэн Дьэкириэмэп – Омскайдааҕы милииссийэ үрдүкү оскуолатыгар кэтэхтэн үөрэнэллэрэ. Бу дьон, өрүс пуордугар ОБХСС иниспиэктэринэн үлэлиир буолан, төбөлөрүн иһэ олоччу силиэстийэ, ол-бу докумуон толоруута, сээкэй отчуот той быһыылааҕа. Оттон хаһан да киһиттэн итэҕэс санаммат Лүөҥкэ бу дьонтон хаалсыа дуо – бибилэтиэкэттэн “Криминалистика”, “Уголовное право” диэн кинигэлэри уларсан, оронугар кэтэх тардыстан сытан, бэркэ сэргээн ааҕара. Киһиҥ онтун быыһыгар дьонуттан холуобунай ыстатыйаҕа сыһыаннаах араас “күрүчүөктээх” түгэннэри ыйытан сордуура. “Хоһум дьонуттан туох итэҕэстээх үһүбүнүй?” диэн, ити курдук билиитин үрдэтэр идэлэммитэ.

   Дивизиоҥҥа, ботуруул сулууспатыгар туох санаалаах киирбиттэрэ биллибэт уолаттар бааллара. Сокуон-быраап эҥин туһунан саараама сэргээбэт барахсаттар. Холобур, Лүөҥкэ “милииссийэ оскуолатыгар кэтэхтэн үөрэнэ киириэм, эписиэр дуоһунаһыгар тахсыам, онтон холуобунай ирдэбил иниспиэктэрэ дуу, силиэдэбэтэл дуу буолуом” диэн ыраланар эбит буоллаҕына, тэҥҥэ ботурууллаһар сорох табаарыстара ол туһунан санаабат да этилэр. Ол оннугар ыҥырыкка тиийдэхтэринэ, кыайыах-хотуох дьонноругар куоластарын сонотоллорун, атахтарыгар нэһиилэ уйуттан турар итириктэри кытта хара күүстэринэн мадьыктаһалларын туохтааҕар да ордороллоро.

   Лүөҥкэ өссө биир дьикти дьарыктааҕа – бастакы эрэсэрээттээх саахыматчыт этэ. Биллэн турар, итинтинэн уоскуйар санаата суоҕа, “өрөспүүбүлүкэ дуу, куорат дуу чөмпүйэнээтигэр кыттан, түргэнник маастарга хандьыдаат буолларбын” диэн бигэ былааннааҕа. Ол иһин быыс эрэ буллар, саахымат түөрүйэтин үөрэппитинэн барара. Аны туран, сороҕор иэйиитэ киирдэҕинэ, анал болокунуотугар лиирикэлии хабааннаах хоһоон суруйар идэлээҕэ. Санаатыгар, онтулара бэркэ табыллыбыт курдуктара да, баччааҥҥа диэри, саатар, биир эмэ хаһыакка бэчээттэтэ илигэ. Онон уолуҥ көрү-күүлэйи батыһар сорох табаарыстарын курдук буолбатах, иһэ истээх киһи диэххэ сөп.

   Абитуриент буолбучча, үнүбэрсиэт Кылаабынай куорпуһугар преподавателлэр ыытар консултаассыйаларыгар сылдьан, хата, икки кыыһы кытта билсибитэ. Саҥардыы оскуоланы бүтэрбиттэр быһыылаах, онон, баҕар, өйдөөбөт тиэмэбин сүбэлэтиэм диэн санаалааҕа. Кыргыттара, киһи итэҕэйиэ суоҕун курдук, иккиэн Маша диэн ааттаахтар эрээри, биирдэрэ – Мааһыҥкай, арыый соноһо Маайыс диэн эбиттэр. Иккиэн өрүс уҥуордааҕы биир оройуонтан эрээри, атын-атын нэһилиэктэн сылдьаллар үһү. Мааһыҥкай хара бараан дьүһүннээх, ыйаастыгас харахтаах, онуоха дьүөрэ хатыллаҕас соҕус атахтаах, сүрдээх сытыы тыллаах. Киниэхэ холоотоххо, Маайыс кылбаа маҥан сирэйдээх, чочуйан оҥорбут курдук сотолоох, киэҥ-холку майгылаах. Ырааҕынан аймахтарыгар – Сэргэлээххэ олорор ыалга – кэлбиттэрэ ыйтан ордубут. Дьиэлээх хаһаайыннар Хатыҥ Үрэххэ баар даачаларыттан хам-түм охсуллан ааһаллар үһү, инньэ гынан кыргыттар хайа эрэ аймахтара кыыһы кытта дьиэһит буолан, талбыттарынан дьаһанан олорор бадахтаахтар. Биир күн Лүөҥкэни дьиэлэригэр чэйдэһиннэрэ илтилэр. Хабалыардаабыта ырааппыт, бэйэ киһитэ курдук сананан, биһиги киһибит күйүөскэттэн кэпиир, үс буулка, ону кытта “Алёна” диэн сакалаат атыыласта.

   Кыргыттара күө-дьаа буолаллар, саҥа билсибит киһилэригэр бу түөлбэ туһунан кэпсииллэр, айахтара дуостал хам буолбат. Дьиэлэригэр чугаһаан истэхтэрин аайы Лүөҥкэ бу эргиннээҕини билэрэ-көрөрө элбээн истэ, хайдах эрэ табыгаһа суох да курдук буолан барда. Тоҕо диэтэххэ, абитуриенныан эрэ иннинэ бу сиринэн балачча уһуннук орох тэппитэ сыттаҕа дии.

   Онтон, доҕоор, бэркэ билэр дьиэтин таһыгар кэлбиттэрэ – Таиса илэ бэйэтинэн бу турар эбит!

   Хайа-хайалара соһуйан хаалан, дорооболоһоллорун да умуннулар быһыылаах. Ол дөйүөрэн турдахтарына, Мааһыҥкай уокка арыыны кутар кэриэтэ:

   – Таиса, кавалербытын кытта билсэн кэбис – Леонид, – диэн саайда.

   – Ну-ну, дьэ, кырдьык, сүрдээх кавалердаммыккыт, – диэн, Таиса дьиэҕэ киирсэн иһэн эҕэлээхтик хардарбыта.

 

* * *

   Лүөҥкэ Таисалыын быгыһын билсибитэ. Ол маннык этэ. Арай биир күн дьуһуурустубатыгар – ботуруулга – бараары дивизиоҥҥа кэлбитигэр хамандыыра Белов хапытаан кэбиниэтигэр ыҥыран киллэрбитэ уонна:

   – Васильев, билигин оружейкаттан табельнай бэстилиэккин ылан баран, дьуһуурунай чааска түһээр. Онно тугу гынаргар ыйыы-кэрдии биэриэхтэрэ. Бүгүн онон ботуруулга буолбакка, атын дьуһуурустубаҕа бараҕын. Кылаабынайа, сэрэхтээх буолуоххун наада, – диэбитэ.

   Лүөҥкэ, хамандыыра эппитин курдук, оружейкаттан “макаровын” ылан дьуһуурунай чааска – бастакы этээскэ – түспүтүгэр дьуһуурунай эписиэр сибигинэйэн кэриэтэ:

   – Васильев диэн эн дуо? Үчүгэй, көр, “Суһал көмө” үлэһиттэрэ ити ыскаамыйаҕа олорор суон киһини хирургияҕа илдьиэхтэрэ. Эпэндисиитин эпэрээссийэлииллэрэ буолуо. Тэрилтэттэн улахан суумалаах үбү уорууга уорбаланар, баҕар, балыыһаттан күрүүр санаалаах буолуон сөп. Ким билиэй, кыттыгас дьоно да кэлиэхтэрэ, онон сэрэн. Утуйбакка харабыллаа. Сарсыарда эйигин солбуйуохтара, – диэбитэ.

   “Суһал көмө” үлэһиттэрин кытта Лүөҥкэ уобаластааҕы балыыһаҕа тэптэрэн тиийбитигэр “Приемнай покой” диэннэригэр көрүү-истии бөҕөтө буолбуттара. Уһаабатахтара, били, дьуһуурунай эписиэр сэрэппитин курдук, уорбаланааччыны эпэрээссийэҕэ бэлэмниир түбүгэр түспүттэрэ.

   Саҥа сиргэ арыый уоскуйа быһыытыйан эрэр Лүөҥкэ көрдөҕүнэ, хап-харанан арылыччы көрбүт үрүҥ халааттаах биир кыыс, хайа эрэ хостон кэлэн, били киһини хамаандалаабытынан барбыта. Эмчит оччо эппитин кэннэ быстыа дуо, ыстааныттан бөрү-бөлтөгөр тэрилин таһаарбытыгар сиэстэрэ үөрүйэх баҕайытык кылбаччы бириэйдии охсубута. Ол бириэйдии туран хараҕын араарбакка одуулуур Лүөҥкэни дьээбэлээх баҕайытык көрөн ылбыта. Үлэтин бүтэрээт, хирург кэбиниэтин диэки тоһугурайа турбута. Бачча кыр кыһын хоппуруоҥҥа ыга туттара сылдьар көбүс-көнө атахтаах кыыһы харахтаабатаҕа ырааппыт эр бэрдэ хараҕын далыттан сүтүөр диэри ымсыырбыттыы көрөн хаалбыта. Ол – Таиса этэ.

   Дьуһуурустубата үчүгэйдик ааспыта. Саҥа билсибит Таисата хаста да итии чэй аҕалан биэрэн, сыһыаннара өссө тупсубута. Хаста да киинэҕэ сылдьыбыттара, онтон биир күн, дьоно үлэлэригэр сырыттахтарына, кыыһын хоһугар аҕалбыта. Таиса сайаҕас майгытынан Лүөҥкэни абылаан кэбиспитэ, онон иҥнэн-толлон турбакка, ымсыырбыт-баҕарбыт курдук, астына таптаспыттара. Маҥнай утаа улахан “уопуттаах” курдук сананан, Лүөҥкэ сэрэнэн-сэрбэнэн туохтуох курдук гынан эрдэҕинэ, кыыһа, сорунуулаахтык “былааһы илиитигэр ылан”, хамсатыылаах соҕустук дьаһайбытынан барбыта. Били, имэҥи-дьалыҥы иилиэх-саҕалыах буолбут хоһуун обургу, соһуйан-долгуйан хаалан, “торуойдаһарга” эрэ тиийбитэ.

   Таисатын кытта бэркэ тапсаллара. “Собуоттанан” кэлэ-кэлэ, араас балаһыанньаҕа омуннаахтык таптаһаллара. Иккиэн даҕаны, үтүктүспүт курдук, сүрдээх сонумсах этилэр, онтуларын кистии да барбаттара. Биирдэ Лүөҥкэ оптуобуһунан айаннаан иһэн, Таисата үрдүк уҥуохтаах хайа эрэ уолу кытта “Киин” киинэ тыйаатырын диэки сиэттиһэн иһэллэрин көрөн, күнүүлээн өлө сыспыта. Кэлин тоҕооһуннаран ыйыппытыгар “тастыҥ убайбын кытта киинэҕэ сылдьыбыппыт” диэбитин итэҕэйбэтэҕэ эрээри, уорба санаа син биир сөҥөн хаалбыта.

   Ол кэнниттэн балай эмэ тэйсэ сылдьыбыттара. Онтон эмиэ сыһыаннара чөлүгэр түһэн иннэлээх сап курдук суксуруспуттара. Ол сылдьан, табаарыһа Оруома көҕүлээн, Лүөҥкэ аны бэйэтиттэн үс сыл аҕа Мириянаны кытта билсибитэ. Үчүгэйэ диэн, Мирияна, дьүөгэтин кытта бииргэ да олордор, кинини өрүү үөрэ-көтө көрсөрө. Дьиэлээх хаһаайка Розали даҕаны Лүөҥкэ ыалдьыттыы, хоно даҕаны кэллэҕинэ, тэҥҥэ үөрсэрэ, бэркэ сэргэхсийэрэ. өрүс пуордун түбүктээх уопсай дьиэтигэр олорор, наар остолобуойу кэрийэн үссэнэр сулумах ыччакка бу дьоҕус кутуу дьиэ сылааһынан илгийэргэ дылыта. Урут туохха барытыгар: аска-үөлгэ, таҥаска-сапка, күннээҕи кыһалҕаҕа – наар ийэтэ кыһанар, түбүгүрэр эбит. Лүөҥкэ ону суохтаатаҕа. Ыал ийэтэ Мирияна, ама, ону билиэ суоҕа дуо – эдэр киһиэхэ кутугунайыы бөҕөтө буоллаҕа. Үнүр “киитэлиҥ тимэҕэ туллаары гыммыт” диэн, бөҕөргөтөн биэрбитэ. Онтон соторутааҕыта “сарсыардааҥҥы көтүүлэрин” кэнниттэн Лүөҥкэ туруусугун сууйан баран, куурда ыйаабыта уонна “бакаа маны кэтэн эр” диэн, бэйэтин киэнин устан биэрбитэ. Уол соннук үлэтигэр барбыта. Дьиктиргиэн иһин, Мириянатын “хыбы” туруусуга тыын таһаарбат гына ханан да ыга ыга туппат, “мээнэ халҕаҥнаһаары хаайар бэдиктэри” тиритиннэрэн сордообот бэртээхэй таҥас эбит.

   Ол эрээри, “чыркымай били тугуттан иҥнибит” диэбиккэ дылы, ол абыраллаах туруусук айдаан төрдө буолбута. Биир күн, эмиэ дьоно суохтарына, Таисаны хоһугар аҕалбыта. Киирэригэр испииссэнэн тугу эрэ баайа олорор вахтёр эмээхсин иннигэр сакалаат ууран баран: “Төлөпүөннээтэхтэринэ, миигин “суох” диэр”, – диэбитэ.

   Хосторугар киирээт, ааннарын хатанан баран, сууласпытынан орону булбуттара. Таиса бу сырыыга “аан бастаан мин эйигин сыгынньахтыым, онтон эн – миигин” диэччи буолбута. Онтон, били, “хыбы” туруусугу сулбурутан иһэн, дьэбидис гына түһэргэ дылы гыммыта. Ымсыыра-баҕара турбут бэйэкэтэ омуннаахтык курбачыс гыммыта да, күлүүһү эрийэн халыгыратаат, ааны тыастаахтык сабан, хостон тахсан барбыта. Лүөҥкэ сол курдук сулбуруйбут туруусуктаах туран хаалбыта...

Дьэ, ол кэнниттэн бу көрүстэхтэрэ.