Бачча сааһыгар диэри Айдын элбэх ыһыаҕы көрдө. Кэлин, куоракка олохсуйуоҕуттан, «Туймаада ыһыаҕа» диэннэригэр сылдьымалаата аҕай. Маҥнай утаа барыта сонун курдуга: ыытыллар сирэ-уота; Үөһээ дойдуну кытары Орто дойду силбэспиккэ дылы аарыгыран аҕай турара; сир симэҕин курдук араас таҥастаах-саптаах дьон түһүлгэ-түһүлгэнэн бытырыыстаныылара; буспут, үөлбүт эт минньигэс сыта-сымара; оһуокайдаан хотолдьуһуу. Ол эрээри кэнникинэн Үс Хатыҥҥа ыһыахтыы тиийиэм этэ диэн, хас эмэ чааһы быһа айаннаан сыннарартан салыйан хаалла, устунан ыһыахтыыр да санаа уостуох чинчилэннэ. Ити гынан баран ыһыах кэмэ кэллэ даҕаны букатын былыргыны, инньэ алта уонус сыллардааҕыны, саныыр идэлэммитин өйдөөбөккө да хаалар буолла. Дьэ, кырдьык, дьикти да кэм эбит.
* * *
Айдын оччолорго саҥардыы онус кылааһы бүтэрэн, ситии-хотуу ачыстаатыгар үксэ «биэс» сыана кэчигирээн, Уркуускайдааҕы норуот хаһаайыстыбатын үнүстүүтүгэр үөрэнэ бараары тиргиллэ сылдьар этэ. Хомсомуол хоһууна, актыбыыс ааттааҕа буолан, ким да кинини «икки сыл пиэрмэҕэ үлэлээ» эҥин диэн хааххайдаспатаҕа.
Ол саҕана ыаллыы сытар оройуоҥҥа араас эспэдииссийэ киинэ тэриллэн, сөмөлүөт Уркуускайга, Москубаҕа харыыта суох сылдьара. Ол иһин даҕаны буолуо, ити эргиннээҕи сирдэртэн ыччат «күлүгээн-илигээн дойдута Дьокуускайга» барардааҕар соҕуруу куораттарга талаһара. Оройуон кииниттэн быһа Уркуускайга тиийэн хаалар туох куһаҕаннаах буолуой?!
Айдын, табыллыах быатыгар, ийэтэ буостаҕа хас эмэ хонук инниттэн бөрөгөбүөр сакаастаан, ырааҕынан аймахтарын кытта төлөпүөннэспитэ. Ол дьон оройуоннарын кииниттэн тыаҕа сайылыы бараллар үһү, онон киэһэ хойутаан кэлэр тырамбаайы кыыстара Анетта көрсүөх буолбут. Уол Анеттаны үчүгэйдик билэр. Ийэтэ «эдьиийиҥ буоллаҕа дии, кини хос эһэтин кытта эн хос эһэҥ ини-биилэр» диэбиттээх. Ол эрээри кыыс дьонун кытта сылдьыспыттара, сибээстэспиттэрэ да ахсааннаах: Айдын төрөппүттэрэ түҥкэтэх нэһилиэктэриттэн хатыс да устата тэйбэтэх дьон буоллахтара. Онуоха холоотоххо, анараатах дьон сүрдээх хамыһаардар, хас эмэ хостоох дьиэлэрэ-уоттара дьэргэйэн, кинилэр «бүөт бөтүрүөп» саҕанааҕы эмэҕирэн эрэр балаҕаннарын курдук буолуо дуо. Ол эрээри Айдын 9-с кылааһы бүтэрдэҕин сыл, атырдьах ыйыгар, дьоно Анеттаны сир астата ыыппыттар этэ. Уол кыыһы көрөөт, били, сааһыары байаҥкамаат мэдиссиинискэй хамыыһыйатыгар сылдьан көрбүт кыыһа эбитин билэн, кыбыстыбыта аҕай.
Дьэ, онно, оройуон киинигэр, бу кырасыабай бэйэлээх кыыс, медучилищены бүтэһик кууруһугар үөрэнэр устудьуон, быраактыкаҕа кэлэ сылдьара. Ону саас-сааһынан кэпсээтэххэ маннык.
Табаарыс уолаттара быраастар баар хосторуттан сүрдээҕин кыбыстан тахсаллара, сирэйдэрэ чоххо баттаабыт курдук, биир кэм кытарыы-наҕарыы этэ. Онтуларын биллэрбэт буола сатаан, күлсэн ыгысталлара, тугу эрэ ботугураһаллара. Айдын киирэр уочарата кэлбитигэр «чэ, ноко, кытаат» диэн баран санныга тап гыннарбыттара. Киэҥ баҕайы хос иһигэр 5-6 призывник туруусуктаах эрэ сылдьан бииртэн биир остуолга, биирдии-иккилии быраас олорор сиригэр, кэлэн бэрэбиэркэлэтэллэрэ. Айдын эмиэ сыгынньахтана охсоот, ханна барыан билбэккэ мунааран турдаҕына, сааһыра барбыт биир быраас дьахтар «кэл манна!» диэн хамаандалаабыта. Чугаһаан кэлбитэ – бу сырдык сирэйдээх кыыс сургуччу көрөн олороро, лиискэ тугу эрэ бэлиэтэнэрэ. Били, хотумсук быраас хирург эбит: туоххун эмэ тоһуппуттааххын дуо эҥин диэн доппуруостаата. Эбиитин «туруусуккун сулбурут» диэн баран (били кыыс көрөн олордоҕуна), тээһэҥкэтин тутан-хабан, сөмүйэтинэн өрүтэ анньыалаан көрдө уонна эрэһиинэ бэрчээккитин тарбаҕар тугу эрэ биһэ-биһэ «төҥкөй» диэн хамаандалаата. Уол «лиистиккэ анаалыһы сарсыарда ылбыттара, ону билбэккэ иккиһин ылаары гыннаҕа» диэн этэн көрөөрү гыммытын тугу да саҥардыбакка эттээх илиитинэн ньахчас гына түһүөр диэри кэтэҕиттэн умса баттаан баран, дьэ, кэннигэр батары саайбат дуо?! Өссө эт-этэ дьигиҥнээн ылыар диэри тарбаҕынан эргичиҥнэппэхтээбитигэр Айдын бүтүннүү күүрэн хаалла. Оо дьэ, сааппытын ньии! Били сырдык сирэйдээх кыыс ымыр да гыммакка супту көрөн аҕай олорор! Туруусугун да кэтэн диэхтээн – чараас балаакканы ураҕаһынан тиирэ киэптээбит курдук, хоппойуоҕунан хоппойбут этэ.
Дьэ, ол кыыс бу – Анетта эбит. Ол бэйэтэ үөрэҕин бүтэрэ охсон, ыаллыы оройуонтан кылгас сынньалаҥар Айдыннаахха сир астыы кэллэҕэ. Кэлбитин сарсыныгар 5-6 биэрэстэлээх урукку сайылыктарыгар от кэбиспиттэрэ. Дьиҥэр, ходуһаҕа бэйэтигэр буолбакка, Синньигэс Үрэх кытылын ньимси охсон ылан сүүрбэччэ сэкэрээни туруорбуттаахтара. Онтуларын дьон хараҕыттан кистээн, «сэмсэ» оҥостор былааннаахтара. Сыл аайы ити курдук хас эмэ сиргэ «сэмсэлэннэхтэринэ», кыстыгы син этэҥҥэ туорууллара.
Оройуон киинигэр үөскээбит кыыс диэтэххэ, Анетта бугул түгэҕин бэркэ харбыыра. Арай таҥаһыгар табыллыбатаҕа: Айдын эргэ искиэрэтэ баппат буолан, хайаларын эрэ чараас халаатын кэппитэ тыал омуннуран үрдэҕинэ, туох баара барыта арыллан хаалаары ыксатара. Сынньанаары олордоҕуна биитэр сыта түһээри гыннаҕына, үүт маҥан буута кылбайан тахсара, ону кытта күҥҥэ көрдөрбөт күндү этин барбах хаххалыыр хара лаастачыка туруусуга ымсыырдыбыт-баҕардыбыт курдук көстөн кэлэрэ.
Оттон уол, сааһыары «допризывник» аатырбыт киһи – кыратыттан отчут бэрдэ. Ыраахтан кэлбит ыалдьыкка ходуһа хоһууна буолан көстөргө күн баҕалаах. Бары саба түһэн, бугулларын наһыылкалаан сыыр анныгар дьоҕус гына түгэхтээн, кэбиһэн таһаарбыттара. Айдын кыдаматынан отун өрө баһан таһааран чөкөччү уураары гыммыта, тирии уллуҥнаах таапачыката сарк гына халтарыйан, чоройон көстөр төҥүргэскэ сүр ыарыылаахтык олоро түспүтэ. Кыдамалыыр кэлиэ дуо, кэдэччи тартаран ынчыктыы, имэриммэхтии сыппыта. Ийэлээх аҕата улаханнык ыксаабыттара. Хата, эмчит киһи диэх курдук, Анетта кыраабылын талахха өйөннөрө уураат, сүүрэн кэлэн уолу көрбүтүнэн-истибитинэн барбыта. Ыстаана, туруусуга киэҥ баҕайытык дьөллөн, көп сирэ аллараа өттүнэн улаханнык дьуккуруйан, бүтүннүү хаан оҕуолаабыт, бэл, тээһэҥкэтин тириитэ кытта хастарыйбыт этэ.
...Бааһа-үүтэ арыый ама буолан, Айдын балыыһаламматаҕа, ол оннугар киэһэ аайы Анетта көрүүтүгэр-истиитигэр киирэн, маастатан-хайаан, били бааһа ыт салаабытын курдук оспута. Онон уол Анеттаны кимнээҕэр чугастык билэр...
* * *
Тырамбаай айаннаан доллоһутан түүн 11 чаас саҕана кэлбитэ. Айдын кытылга тахсыбыта, баттаҕын дьөрбөлүү бүрүчүөскэлэммит Анетта турара. Уол көрөөт, долгуйан, сүрэҕэ бүллүргүү тэппитэ. Кыыс былырыыҥҥыта буолбатах: биллэ эт туппут, бүлгүнэ биир кэм мөлбөөрүйүү, оттон көнө сонос атаҕа бүтүннүү тахсан кэлээри гынарын кылгас былаачыйата хаайарга дылы гынара. «Эдьиийгэр Анеттаҕа», «эдьиийиҥ эбээт кини» диэн ийэтэ үрүт-үөһэ кэпсиирэ ханна эрэ ыраах симэлийдэ. Кырдьыга баара, ол хос эһэлэрэ убайдыы-бырааттыы эбиттэрэ аныаха диэри тиийэн кэлииһи дуо?! Анетталыын хаһыс-хаһыс көлүөнэлэрий! Чэ, туох да диэ – Анетта олус да тупсубут!
Ыраах айанныыр киһи киэбинэн добуочча улахан чымадааннаах киһи, Айдын, арааһы бары төбөтүгэр буһарар бэйэтэ аат эрэ харата дорооболосто, мэктиэтигэр, саҥарабын диэн харан хаала сыста.
Кытылга турар ыччаттар бүрэ баҕайы дьүһүннээх, өссө халыҥ эриэн хортуустаах (итинник хортууһу түҥ хааһах сордоох эрэ кэтэр буолуохтаах) хатыҥыр уолу сиилии көрдүлэр. Мааҕыҥҥыттан эрийсээри гыммыт кырасаабыссалара, оройуоннааҕы балыыһаҕа сиэстэрэлиир барахсан, булан-булан кэтэспит да киһитэ баар эбит – аҥырга дылы акыҥныы сытыйан!
Чаас аҥаарын курдук хааман сүүнэ улахан дьиэҕэ кэлбиттэрэ. Анетта дьоно тыаҕа сайылыы баран, кыыс соҕотох этэ. Түүҥҥэ ыллардаллар даҕаны хаһаайка остуолга ас-үөл тардыбыта, бэл, портвейн таһаарбыта. Кэпсэтии-ипсэтии саҕаламмыта. Кыһыл арыгы хайа киһи тылын-өһүн өһүлбэтэҕэ баарай. Уол Уркуускайдаан эрэрэ, кыыс эргэ тахса сыһан баран тохтообута – барыта ахтыллыбыта. Аны туран, Анетта биир улахан сонуна – сарсын оройуон ыһыаҕа кэпсээҥҥэ киирбит Күөх Пааркаҕа буолаары турар эбит! Дьэ, онон Айдыҥҥа, дойдутуттан тэлэһийэн эрэр киһиэхэ, долгутуулаах дьыл-күн бэйэтинэн кэлбит буолан таҕыста. Аһаан бүппүттэрин кэннэ Анетта:
– Айдын, душтанаар. Сарсыарда уу кутан бэлэмнээбитим, билигин сылыйан аҕай турдаҕа. Чэ, бэйи, утуйар хоскун эҥин бэлэмниим, – диэн баран хоско киирэн хаалбыта.
Уол уларыттар таҥас ылан тиэргэҥҥэ тахсыбыта – суунар сирдэрэ бу турар эбит. Аҕалара сүрдээх уус киһи быһыылаах: сыгынньахтанар, суунар сирэ, ол-бу тэрилэ – барыта уурбут-туппут курдук. Ньылбы сыгынньахтанан, кырааны аһан, саҥардыы суунан хараҕын симириҥнэтэн эрдэҕинэ, ким эрэ кэнниттэн кэлэн кууһан ылан, кэтэҕиттэн, моонньуттан сыллаан-уураан барбыта. Анетта хаһан кэлэн сыгынньахтана охсубута буолла? Үөһэттэн тыккырыыр сылаас ууга туран сомпууннанан, бүтүннүү ол дьикти сытынан дыргыйан, суунар икки таптаһар икки ардынан сыстыһан турбуттара. Ол быыһыгар кыыс үөрүйэх баҕайытык уолга сороҕор иннинэн, сороҕор кэннинэн сыстан туран Айдын «хаһан да үктэнэн көрө илик аартыгар» киллэрэ сыһара. Маннык буолуо диэн түһээн да баттаппатах уол өйө көтөн хаалбыта; сэрэнэн ытыһынан таарыйдаҕына, аллара туох эрэ ньалака бэйэлээҕэ, ол аннынан сып-сылаас ньылбырхай баара биллэрэ; ону чопчулаан тарбаҕын «күүлэйдэттэҕинэ», кыыһа дьигиҥнээбитинэн, өрүтэ тыыммахалаабытынан барара. Кутааҕа хаппыт лабааны быраҕан күөдьүтэн биэрэр курдук быһыы-майгы үөскээбитэ. Хайа-хайалара хонтуруолтан тахсан барар чинчилэммиттэрэ. Төһө өр маннык тыыммахалаһа, таарыйсан көрө-көрө өрүтэ уһуутаһа туруохтара эбитэ буолла, хата, хаһаайка үөрүйэх баҕайы тарбаҕынан наадалаах «туочукалары» ыгыта баттыалаан, хам тутан кэбиспитигэр уол өйө арыый дьэҥкэрэн кэлбитэ.
– Манна буолбатах... дьиэҕэ киириэх... – диэн сибигинэйээт, Анетта сыгынньах этигэр чараас халааты эрэ кэппитэ, онтон ийэттэн төрөөбүтүнэн турар Айдыны сотторунан хаххалатан баран, дьиэҕэ сиэтэн киллэрбитэ.
... Тахтааҕа ып-ыраас таҥаска таптал кутаата сонно күөдьүйэн тахсыбыта. Ону өтөрүнэн хайа да күүс, туох да хомуһун тохтотор кыаҕа суоҕа... Ок-сиэ! Хаһааҥҥыттан чугастык билсэн маннык өйө-төйө суох бардахтарай бу уоллаах кыыс-дьахтар?! Көр, имэҥ-дьалыҥ күүстээх да буолар эбит!
БУТУКАЙ.
