Далбарай Баһылай

   Максимовтар төрүттэригэр Далбарай Баһылай диэн улахан хомуһуннаах ойуун олорон ааспыт. Дьонун-сэргэтин олоҕун инники туругун эрдэттэн сэрэтэрэ, сири-дойдуну, уоту аһа­та сылдьарга сүбэлиирэ үһү. Кини киһи­лээх хайа уонна Хайырҕас икки ардыгар биэрэстэ холобурдаах сиргэ куһаҕан тыын-сибиэн дьоммун-сэргэбин тыыппатын диэн харыстыыр сыаллаах ойуун кылыытын тардыбыт.

 

 

 

   Кини өлөрүгэр эппит кэриэһин толорон, Киһилээх хайа үрдүгэр көмпүт­тэр. Уҥуоҕар кыра сытыары мастан ампаар курдук оҥорбуттар, иһигэр дүҥүрүн иитин, тимиртэн оҥоһуллубут кыаһааннарын уурбуттарын, кыра сылдьан үрдүнэн киирэн көрөр этибит. Ону дьоммут билэн олус аньыырҕаан боболлоро. Билигин ол ампаар омооно баар буолуон сөп.

   Биирдэ сайын эрдэ, Амма өрүс уута түспэккэ туолан турар кэмигэр, Мундуруччуга, Киһилээх хайа тулатыгар баһаар уота турбута да, Далбарай ойуун уҥуоҕун тулатын сиэбэтэх, холорук түһэн уоту Амма өрүс уҥуор, нөҥүө кытылга бырахпыт. Ону олохтоохтор: «Кырдьаҕас соруйан оҥорбут», – дии санаан кыһамматахтар, «төһөнү сиирин сиэтэҕэ», – дэспиттэр. Далбарай ойуунтан кыра ойуун, тоҥус ки­һитэ, Байбал бигэргэппитэ үһү: «Көр­бөккүт дуо, оҕонньор уоту хайдах атаар­бытын».

   Далбарай Баһылай урууларыгар кэлин Максимов Петр Давыдович диэн ойуун киһи үөскээбит. Кини наар тиит маска ытта-ытта кыыллыы, көтөрдүү часкыйар, хаһыытыыр, көрүүлэнэр буолбут. Ону сорохтор сөбүлээбэттэр эбит. Арай кырдьаҕас Ылдьаакаан ойуун уонна тоҥус удаҕана Маайа буоланнар төттөрүтүн өйөөбүттэр: «Улахантан, ыраахтан ситимнээх киһи, ойуум­суйдун». Ылдьаакаан ойуун: «Бу тыаҕа сылдьар эриэн кыыл тайах баар, ону баран өлөрөн, ол тириитин 9 дьахтар иистэнньэҥи булан дүҥүрүн, кумутун араас тимир кыаһааннаан, хотой, кыталык, куба, куоҕас кыыллардаан-көтөрдөрдөөн тиктэриҥ», – диэбитин курдук кумутун, дүҥүрүн оҥорбуттара, бэркэ табыллыбыт.

   Кэлин былаас уларыйыытын саҕа­на, кэргэнин Өкүлүүн дойдутугар, 20-чэ көстөөх сиргэ, Хачыкаакка көспүт­тэрэ. Онно тиийэн син биир кистээн ойууннатар, көрүүлэннэрэр, эмтэтэр эбиттэр. Өкүлүүн кэргэнигэр көмөлө­һөн кутуруксуттуура эбитэ үһү.

 

 

   Петр Давыдович-Ойуун ортону үр­дүнэн уҥуохтаах, толору эттээх, элбэх саҥалаах, модьу көрүҥнээх киһи эбитэ үһү. Мундуруччу төрдүттэн өрүһү өрө, өрүс тоҕойун иһигэр Сохсолоох диэн сиргэ олохсуйан олорбут. Илин Хаҥаластан Хачыкааттан кэргэн ылбыт. Тоҕус уолу, икки кыыһы төрөтөн улаатыннарбыт. Сохсолооххо бурдук ыһан ынах, сылгы ииттэн олорбуттар. Аҕыйах табалаахтара. Каракааннар көһө сылдьар эбэҥки дьонун кытта уруур­ҕаһан, кыыстарын кэргэн биэрэн, күтүөттэригэр табаларын көрдөрөр идэлээхтэрэ. Күтүөт киһи бэйэтин табатын кытта аймахтарын сахалар табаларын бостууктуура.

  Петр Давыдович биир дьиктитэ диэн, икки кыра уолуттан биирин Коммунист, иккиһин – Комсомол диэн ааттаабыт. Туох санааттан итинник ааттары биэрбитэ биллибэт.

   Петр Давдович-Ойуун оччотооҕу кэмҥэ улахан хомуһуннаах ойуунунан биллэрэ. Манньаҕа ыҥырыыга сылдьан киэҥ сиринэн кыырара. Лээгигэ сэбиэскэй былаас бигэтик олохсуйарын саҕана куолаһын быһаннар, ойуун диэн кыырар малын-салын күүс өттүнэн былдьаан ыланнар, Петр улаханнык атаҕастанан, бу дойдуга сатаан олордуо суохтар диэн түмүккэ кэлэн, кыҥаттарыгар Илин Хаҥаласка I Дьөппөҥҥө, Хачыкаат диэн сиргэ 10 оҕотун, эмээхсинин тиэйэн көһөн барбыта.

   Петр Давыдович күһүөрү сайын нэ­һилиэк кииниттэн Төгүлтэ Төрдүттэн дьиэтигэр баран иһэн Барылаайы төрдүгэр Тарасов Митрофан Митрофанович-Куттуук эмээхсинигэр Хобо­рооҕо чэйдии олорон эппит: «Митрофан биир улахан, эмис, анамы тайаҕы өлөрбүт да, онтукатын арааһа туһаныа, сиэ суох быһыылаах», – диэбит. Итинник кэпсэтэн баран, ойуун айаннаан иһэр суолун салҕаан бара турбут. Митрофан, кырдьык, дьиэтиттэн тэйиччи тыаҕа аарыма улахан буур тайаҕы охторбут. Охторон баран сү­лээри сынньана олорбут. Ол олорон убайа Романов Петр Петрович-Сылгыһыт: «Митрофан, манна кэл эрэ», – диэн ыҥырар саҥатын истибит. Ыҥырар куолас адьас убайын куо­лаһын курдук үһү. «Ити тоҕо кэлэн миигин ыҥырдаҕай?» диэн саҥа хоту барбыт. Саҥа ыҥырарын тухары баран испит. Ол курдук устунан мунан, өлөрбүт кыылын сүтэрэн кэбиспитэ үһү.

   Хонон баран дьиэтин нэһиилэ булбут. Ол курдук тута көрдөөн булбакка, кыыл киһи сиэбэт буолуор диэри сытыйбытын кэннэ биирдэ булбуттар. Маска өйөннөрөн кэбиспит саатын эмиэ булбута үһү. Туох санааттан Петр Митрофаны моһуоктаабыта биллибэт. Итинник сэһэн норуокка хаалбыт.