От ыйын 28 күнэ – аан дойдуга Гепатит ыарыыны утары охсуһар күн. Ааҕааччыларбытыгар наадалаах иһитиннэриини ылаары Дьокуускай куорат Стадухин уулуссатын 81 дьиэтин 8-с куорпуһугар тиийэбин. Кистэл буолбатах, үгүспүт манна СПИД ыарыылаахтар эрэ сылдьалларын курдук саныыбыт. Оннук буолбатах эбитин тус бэйэм сылдьан, көрдүм-иһиттим.
2024 сылтан “СПИД-Киин” дьыспаансырыгар гепатиттаах ыарыһахтарга күнүскү стационар үлэлээн саҕалаата.
“СПИД-Киин” инфекционист бырааһынан үлэлиир Вера Ивановна ЗАХАРОВАны көрсөн кэпсэттим. Эдэр быраас диэтэххэ, билэрэ-көрөрө элбэҕин, лоп бааччы кэпсиирин астынным.
– Аан дойду үрдүнэн Гепатит ыарыыны утары охсуһар күнэ бэлиэтэнэр. Онон идэлээх дьону кытта кэпсэтэ, билсэ кэллим.
– Гепатит – араас төрүөтүнэн быар сүһүрэр ыарыыта. Гепатит көрүҥүн араас төрүөтэ: вирус, бактыарыйа, токсическай, аутоиммуннай, удьуорунан бэриллии уо.д.а. Бу ыарыыга тиэрдэр элбэх вирус баар.
Мин В уонна С вирустаах гепатикка тохтуохпун баҕарабын. Баларга ыарыыга сыстыы суола биир. Бастакынан – дьахтар уонна эр киһи сылдьыһыытыттан, иккиһинэн – олоххо-дьаһахха сутуллубут хааны кытта алтыһыыттан, ол эбэтэр тириини дьөлө анньыы (прокол), ол эбэтэр маникюртан саҕалаан хаан кутуутугар (переливание крови) тиийэ. Үсүһүнэн, ийэ гепатитынан эбэтэр ВИЧ ыарыыга ыалдьар буоллаҕына, төрүүр кэмигэр оҕотугар бэриллиэн сөп.
В уонна С гепатиттар социальнай суолталаах уонна тулалыыр дьоҥҥо кутталы үөскэтэр ыарыылар ахсааннарыгар киирэр. В, С гепатит ыарыы сибикитин биллэрбэт буолан, ыарыыны кэмигэр булар уустук. Дьиҥинэн, ыарыыны саҥа үөскээн эрдэҕинэ билэр ордук. Билигин С гепатиты ыарахан турукка тириэрдибэккэ үтүөрдэр уонна вируһу утары охсуһар саҥа туһалаах препараттар баар буоллулар.
– Биһиги өрөспүүбүлүкэбитигэр гепатикка ыалдьыы хайдаҕый?
– Саха сиригэр дьарҕа буолбут гепатиттаах 14 тыһыынча кэриҥэ киһи баар.
Д гепатит диэн В гепатикка ыалдьыбыт киһи ыарыытын уустугуруута (осложнение) буолар. Ол иһин ыарыһахха В уонна Д гепатит баар буоллаҕына, ыарыы түргэтиир, кылгас кэм иһигэр циррозка тиэрдиэн сөп. Маннык ыарыынан (В уонна Д гепатиттаах) 1000-тан тахса киһи ыалдьар. Онон өрөспүүбүлүкэҕэ вирустаах гепатиттан үөскээбит быар цирроһа уонна искэнэ элбэх.
– Д уонна В гепатиттан эмтэнэн үтүөрүөххэ сөп дуу?
– Билиҥҥи туругунан В уонна Д гепатит – толору эмтэммэт ыарыы. Арай вирус ноҕуруускатын уонна ахсаанын аҕыйатыахпытын сөп. Онно аналлаах вируһу утары охсуһар препараттар бааллар. Маны сэргэ “специфическэй” профилактика көрүҥэ – В гепатиттан вакцинация – баар. Онон бу ыарыыга ылларбат инниттэн быһыы ылар наада. Оҕолорго календарнай быһыы диэн баар. Төрөөтүн кытта, онтон биир ый буолан баран уонна 6 ыйыгар. Онон сааһын туолуор диэри оҕо 3 быһыыны ылар. Бу иммунитет туруктаах буолуутун үөскэтэр.
– Сааһырбыт дьон үксэ ити быһыыны ылбатах буолуохтаах. Оччоҕуна сааһыттан тутулуга суох ылыахха сөп буоллаҕа.
– Оннук. Тоҕо диэтэххэ, хаһан баҕарар сыстыахха сөп.
– Бу ыарыыга сыстыы төрүөтэ?
– В уонна С гепатит вируһугар сыстыы төрүөтэ – хаан нөҥүө буолар. Ол курдук, мэдиссиинэ уонна кэсмиэтикэ (пирсинг, маникюр, татуировка) өҥөтүн кэмигэр стерильнэйэ суох үстүрүмүөннэри туттууттан; эр киһи уонна дьахтар сылдьыһыытыттан; сутуллубут хааны кытта сибээстэһииттэн. Холобурдаан эттэххэ, эр киһи бытык хорунарыттан, тыҥырах оҥорор тэриллэртэн, оннооҕор тиис суоккатын бииргэ туһаныыттан сыстыахха сөп. Маны тэҥэ ыарыы бу вируһун илдьэ сылдьар киһи хааныттан – хайыта барыы, дьуккуруйуу, о.д.а. сыстыахха сөп. Ол эрээри бу ыарыы салгынынан, кэпсэтии, ытырдыы, куустуһуу, илии тутуһуу, уопсай иһит-хомуос нөҥүө бэриллибэт.
– С гепатит утары быһыы (вакцина) баар дуу?
– Билигин суох. Ол эрээри чинчийии ыытыллар. Бу ыарыыттан харыстанарга тус гигийиэнэни кытаанахтык тутуһар ирдэнэр. Инникитин оҕолонор былааннаах дьахталлар оҕо үөскүө сыл аҥаарын инниттэн эмтэнэн, үтүөрэллэрэ ордук.
Гепатит бу көрүҥэр доруобуйаны тиһигин быспакка бэрэбиэркэлэтэр ордук. В уонна С гепатиттар быар килиэккэтин өлөрөллөр. Онно фиброз үөскүүр.
Биһиги кииммитигэр “Эластометрия печени” диэн анал аппараат баар. Манна быар ыарыыта ханнык кэрдиискэ сылдьарын, сыанан төһө бүрүллүбүтүн бэрэбиэркэлииллэр.
– Быар ыарыыта биллибэккэ сиир дииллэрэ оруннаах дуо?
– Сөпкө этэллэр. Быар ньиэрбэтэ суох буолан, ыарыы сибикитэ биллибэт.
– Ыарыы баарын хайдах билиэххэ сөбүй?
– Бастакынан, саһарар ыарыы буолуон сөп. Ол эрээри манна тирии уонна харах мэлдьи саһарар буолбатаҕын өйдүөххэ наада. Сибикитэ – киһи сэниэтэ суох буолар, түргэнник сылайар, аһыыр баҕата сүтэр, киһи аҕынньыта төллө сылдьар. Ол эрээри үгүс түбэлтэҕэ ыарыы бу көрүҥэ туох да сибикини биллэрбэт. Арай хаан анаалыһын туттаран, лабаратыарыйа чинчийиитин түмүгэр биллэр. Онон сылга биирдэ скрининг-анаалыс туттарыахха наада. Арассыыйаҕа скрининг ньыматынан ИФА (иммуноферментнай анаалыс) буолар. Бу анаалыс көмөтүнэн С уонна В гепатит вируһугар антителалары быһаараллар.
– Урут С гепатит кыайан эмтэниллибэтин курдук өйдөбүл баара.
– 15–20 сыл анараа өттүгэр оннук этэ. Кэнники сылларга саҥа эмтэри айдылар. Интерферона суох вируһу утарар тэрэпиийэ оҥоһуллар буолла. Ол иннинэ интерфероннаах эмтэниллэрэ. Интерферон диэн тугуй? Хиимийэ препарат, ону ыарыһах өр кэмҥэ, биир сыл устата иһэрэ. Ону үгүстэр тулуйбаттара. Билигин саҥа көлүөнэ препараттарынан, вируһу утарар интерферона суох эминэн эмтиир буоллубут. Онон С гепатит быһыыта да суох буоллар, толору эмтэнэр кыахтанна, ыарыһах үтүөрэр. Билигин ыарыһахтар табылыакканы күн аайы 2–3 ый устата иһэн, түргэнник эмтэнэр буоллулар. Онон эмтииргэ табыгастаах. Эмтэнэн бүппүттэрин кэннэ, анаалыстарын түмүгүнэн вирус баарын-суоҕун бэрэбиэркэлиибит. Анаалыс “отрицательнайы” көрдөрдөҕүнэ, эмтэнии көмөлөһөн, вирус суох буолар.
– “Жировой гепатоз” диэн эмиэ быар ыарыыта буоллаҕа?
– Быар бэйэтин килиэккэтиттэн сыа үөскүүр, кыччаан, “рубец” буолар, быар үлэлиирэ уустугурар, онтон циррозка кубулуйуон сөп. Билигин саҥа үйэҕэ биһиги “вируснайтан” куттаммаппыт.
С гепатиттан толору үтүөрэр буоллулар. В гепатит вируһун ноҕурууската мөлтөөн, быары сүһүрдэрэ аччыыр. “Жировой гепатоз” ыарыылаахтары гастроэнтерологтар, эндокринологтар мэлдьи хонтуруолга тута сылдьыахтаахтар. Маннык ыарыыга үксүн ыйааһыннаах дьон ыалдьаллар.
– Былыр оҕо эрдэхпитинэ “саһарар” диэн ыарыы баара.
– Саһарар (желтуха) бу аҥаардас “симптом”, сүрүннээн кирдээх илии ыарыыта. Толору эмтэнэр.
– Тастан кэлбит киһи эһиэхэ көрдөрүнүөн, анаалыстары туттарыан сөп дуу?
– Эрдэттэн суруйтаран эбэтэр регистратуранан кэлэн көрдөрөллөр. Кэлэн “тыыннаах уочаратынан” көрдөрүнүөхтэрин эмиэ сөп. Регистратураны ааһан, бырааска босхо көрдөрөн, төлөбүрдээх анаалыстары туттараллар. Манна гепатиттаахтар, ВИЧ ыарыылаахтар эрэ көрдөрүнэллэр диэн буолбатах, дерматовенеролог, гинеколог, педиатр быраастарга кэлэн көрдөрүнүөхтэрин сөп. Ол эрээри биһиэхэ үксүн быар ыарыытынан кэлэллэр.
– Бэйэм поликлиникабар босхо анаалыстары туттаран, ол түмүгүнэн кэлиэхпин сөп дуу?
– Cөп.
– Бэйэҕит лабаратыарыйалааххыт дуу?
– Бэйэбитигэр анал лабаратыарыйалаах буоламмыт, “специфическэй” сыаналаах анаалыстары оҥоробут. Анаалыс сорох көрүҥэ поликлиникаҕа кыайан оҥоһуллубаттар. Ол курдук, ВПЧ толору скринина, иммунограмма уонна ПЦР ньыматынан анаалыс, маны тэҥэ ЗППП нөҥүө бэриллэр импиэксийэ 15–16 бары көрүҥэр оҥоһуллар.
– СПИД киинэ буоларгыт быһыытынан төһө ВИЧ ыарыылаах учуокка турарый?
– Өрөспүүбүлүкэҕэ 1000-тан тахса киһи. Бу ыарыыга анаалыһы Арассыыйа гражданнарыттан босхо ылабыт. Көһө сылдьар аахсыйалары профилактика отдела мэлдьи ыытар. Манна экспресс ИХА тестированиенан импиэксийэ 5 көрүҥэр, В, С гепатикка, сиипилискэ, сэлликкэ уонна ВИЧ анаалыска ылаллар. Манна кэлэн туттарыахтарын сөп.
– Быар цирроһунан ыалдьыбыттары быары көһөрөн олордуу (трансплантация) эрэ быыһыыр, олохторун уһатар.
– Манна дуонардааһын икки көрүҥэ баар – уруулуу, чугас киһититтэн уонна өлүктэн. Арассыыйаҕа, сүрүннээн, Москубаҕа уонна Новосибирскай куораттарга бу эпэрээссийэни оҥороллор
– Быар чөл туруктаах буоларыгар туох ирдэбил баарый?
– Сылга биирдэ анаалыс туттаран, киһи доруобуйатын туругун билэрэ ордук.
Таҥара сэрэҕи таптыыр
Дьэ, ити курдук өрөспүүбүлүкэтээҕи “СПИД-Киин” дьыспаансыра СПИД ыарыылаахтар көрдөрүнэр, эмтэнэр сирдэрэ эрэ буолбатаҕын, үгүспүт сыыһа өйдөбүллээхпитин бу сырыыттан өйдөөтүм. Онон быардарыгар кыһалҕалаах, бу ыарыыттан эрдэттэн профилактиканы сиһилии барыан баҕалаахтар, толлубакка манна кэлэн анал идэлээх быраастарга кэлэн көрдөрүнэн, миэстэтигэр анаалыс толору көрүҥүн барытын туттарыахтарын сөп.
“Предупреждён – значит вооружен” диэн өс хоһоон манна сөп түбэһэрин өйдүүгүн.
Кэпсэттэ Саргылаана БАГЫНАНОВА.
