Тыйаатыр эйгэтин талан, артыыс үрдүк аатын сүгэн өрөспүүбүлүкэбит биир улууһугар таһаарыылаахтык айа-тута сылдьар кэрэ кыыс туһунан сэһэргиибин. Кини – Анисья Колесова, Ньурбатааҕы көһө сылдьар драматическай тыйаатыр эдэр артыыһа.
– Анисья, кимтэн кииннээххиний, хантан хааннааххыный?
– Мин Эҥсиэли хочотун Алдан Өлүөнэ тардыылаах Арбын нэһилиэгиттэн төрүттээхпин. 2019 сыллаахха Дьокуускайдааҕы култуура уонна ускуустуба колледжын төрүт култуура салаатын үөрэнэн бүтэрбитим.
– Артыыс идэтин хайдах талбыккыный?
– Бастаан тыйаатыр диэни 2009 сыллаахха, билигин үлэлии сылдьар Ньурбам тыйаатыра гастроллуу кэлэ сырыттаҕына, көрбүтүм. Ол эрээри, оҕотук санаабар, соччо аахыйбатах курдук этим. Онтон 2014 сыллаахха Саха тыйаатырын артыыстара кэлбиттэригэр өйүм-санаам уларыйбыта. Хайдах эрэ, “бу – мин эйгэм” диэн санаа үөскээбитэ. Дьэ, оскуоланы бүтэрэн баран, култуура салаатын талан, үөрэххэ киирбитим.
– Онтон хайдах Ньурба тыйаатырын артыыһа буолан хааллыҥ?
– Дьэ, ол бэйэтэ туспа устуоруйаалаах (күлэр). Үөрэхпин бүтэрэн баран, Щепкиҥҥэ үөрэххэ туттарсыбытым. Ол гынан баран, сааспынан уонна култуура үөрэхтээх буоламмын, тургутугу ааспатаҕым. Ол иһин үлэ көрдөнөн, үлэлииргэ быһаарыммытым. Идэбинэн, тыйаатырга үлэлиир баҕа баһаам. Хайаан даҕаны “култуура киһитэ буолуохтаахпын” диэн санаалаахпын. Бу курдук үлэ көрдөнө сатаан баран, Ньурбам тыйаатырын режиссёра Юрий Макаровка эрийэн тиийэн, харахпын быһа симэн баран, үлэ миэстэтин ыйыталаһааччы буоллум. Онуоха, Юрий Алексеевич миигин Щепкиҥҥэ туттарсар сүүмэрдээһиҥҥэ бэлиэтии көрбүт эбит быһыылааҕа... Тута “үлэҕэ ылабын” диэбитигэр мин үөрүүнү кытта Күөх Ньурбаҕа үлэлии-хамсыы барбытым. Билигин наһаа үчүгэй кэлэктиипкэ, аҕам саастаах кэллиэгэлэрбиттэн элбэххэ үөрэнэн, этэҥҥэ үлэлии сылдьабын.
– Үлэҕэр туох эмэ уустуктары көрсөҕүн дуо?
– Оннук айылаах уустуктар бааллар диэбэппин. Сүрэхпинэн-быарбынан сөбүлүүр үлэбэр сылдьар буоламмын, идэбин олус таптыыбын. Арай, төрөөбүт дойдубуттан тэйиччи сылдьарым эрэ мэһэйдиир. Ньурба дьонугар-сэргэтигэр үөрэнним, кинилэр олус сэмэйдэр уонна кэпсэтинньэҥнэр. Эдэр киһи тыа сириттэн үлэтин саҕалыыра наһаа үчүгэй эбит. Харса суох манна кэлбиппиттэн кэмсиммэппин, элбэҕи биллим-көрдүм, артыыс быһыытынан үүнэ-сайда сылдьабын.
– Айар үлэҕэр туох ситиһиилээххиний? Оруолларыҥ туһунан кэпсээ эрэ...
– Билигин тыйаатырга уопсайа биэс оруоллаахпын. Биир сүрүн оруолум быйылгы тыйаатыр сезонугар турбут “Мария – Кыайыы саллаата” моно-испэктээккэ кыттыым буолар. Мин уһуйааччыларым өрүү этэллэр, кыра, улахан диэн оруоллары араарымаҥ диэн. Хас биирдии оруолга оҕо кэриэтэ бүөбэйдээн, чочуйан, бэйэттэн тугу эрэ биэрэн сыһыаннаһыахтаахпыт. Оччотугар эрэ артыыс көрөөччүгэ тиийэр кыахтаах. Онон бу тыйаатырга толорбут оруолларым бары күндүлэр, оруолга тиксии – үрдүк дьол диибин. Маны таһынан, артыыстар ыалдьар, оҕолонон дьиэҕэ олорор кэмнэригэр солбук оруолу толоруохха син.
– Оччотугар артыыс идэтин хайдах өйдүүгүнүй, ылынаҕыный?
– Наһаа интэриэһинэй уонна өрүү уларыйа сылдьаҕын. Хас күн аайы сыанаҕа араас уобараһы көрдөрүөххүн сөп. Холобур, бүгүн кыра оҕоҕун, сарсын букатын сааһырбыт, сэриини ааспыт эмээхсиҥҥин. Онон уобараска киирии, уларыйыы диэн артыыс үлэтин биир тутаах уратыта буолар. Мин кыра сылдьан кырдьаҕас эбэлээх буоламмын, быраас буолуохпун ыралыыр этим. Улааттахпына, эбэбин эмтиэм, көрө-истэ сылдьыам диэн. Онуоха эбэм эппитэ, “ханнык да идэни таллаххына, ол үлэҥ сүрэххэр-дууһаҕар чугас буоларын өйдөөр” диэн. Хайдах эрэ кини тылларын олоҕум тухары өйдөөн хаалбыт курдукпун. Ол иһин билигин бэйэбэр сөптөөх үлэҕэ сылдьарбыттан наһаа астынабын, дуоһуйабын.
– Холобур оҥостор артыыстардааххын дуо?
– Билигин бииргэ үлэлии сылдьар кэллиэгэлэрбин холобур оҥостобун, кинилэр талааннарын, дьоҕурдарын кэрэхсиибин. Кинилэртэн үлэҕэ бэриниилээх, ыарахаттартан чаҕыйбат буоларга үөрэнэбин. Ону тэҥэ сөбүлүүр артыыстарбыттан Надежда Ушницкая, Елизавета Потапова, Маргарита Борисова, Елена Сергеева-Румянцева уонна Зоя Багынанова буолаллар. Кинилэр талааннарыгар сүгүрүйэн, устудьуоннуу сылдьан Саха тыйаатырыттан арахпат этим. Аҕам саастаах артыыстар сүбэлэрин, баҕа санааларын элбэхтик истибит уонна билигин да истэр, үөрэнэр кыахтаахпыттан үөрэбин.
– Тус санааҕар тыйаатыр төһө инникилээҕий?
– Федот Потапов эппитинии, “киһи аймахха олох баарын тухары тыйаатыр тыыннаах” диибин. Онон тыйаатыр, ускуустуба эйгэтэ инникилээҕэр бигэтик эрэнэбин. Төһө даҕаны олохпут күн-түүн сайыннар, дьон син биир тыйаатырга талаһар, сөбүлээн сылдьар. Холобур, бу ыарыы арыый да намырыы сылдьыбытыгар, тыйаатырга көрдөрүүлэр турбуттарыгар, дьон-аймах утаппыттыы кэлбиттэрэ. Бу маннык кэмнэр дьон олоххо сыһыанын көрдөрдөҕө эбээт. Элбэх дьонтон “тыйаатырбытын наһаа да ахтыбыт эбиппит” диэни истэр олус да долгутуулаах буолбута. Онон артыыстар көрөөччүлэрдээхпит тухары айабыт-тутабыт, үлэлиибит, сайдабыт, талааммытын чочуйабыт, оруолларбытын итэҕэтиилээхтик толорорго дьулуһабыт.
Тус бэйэм омуннаабакка этэбин, айар-тутар дьоҕурбун, артыыс быһыытынан сатабылбын өссө сайыннаран иһиэхпин баҕарабын. Киһи олоҕор сөптөөх идэтин талан үлэлээтэҕинэ, кини дьоллоох дииллэрэ чахчы эбит. “Бэйэм миэстэбэр, бэйэм эйгэбэр сылдьабын” диэн санаа сүрэхпин сылааһынан угуттуур.
– Анисья, наһаа айар куттаах, чахчы, артыыс буолуон баҕалаах киһи эбиккин диэн өйдөбүл үөскээтэ. Кытаат, үүнэн-сайдан ис! Түмүккэ маннык ыйытыылаахпын: артыыстар олус элбэҕи ааҕар дьон буоллаххыт. Саамай сөбүлээн аахпыт айымньыҥ ханныгый?
– Оннук ээ. Мин ааҕарбын олус сөбүлүүбүн. Бу дьиэҕэ олоруу кэмигэр бэйэбин сайыннаран араас айымньыны аахпытым. Төһө кыалларынан саха, нуучча кылаассык суруйааччыларын айымньыларын ааҕа сатыыбын. Холобур, саамай сөбүлээн аахпыт айымньыларбынан “Хара кыталык” уонна “Дьикти саас” буолаллар.
Биир саастыылаахтарбар үлэни, үөрэҕи таптааҥ диэн этиэм этэ. Билиҥҥи кэмҥэ үөрэхтээх эрэ киһи өлөн-охтон биэрбэт. Онон олох тэтимин кытта бииргэ сайдан иһиэххэ наада. Киһи биирдэ кэлбит олоҕор дьоллоох буолуохтаах. Онтон сөптөөх үлэҕэ күн ахсын үөрэ-көтө сылдьар киһи дьоллоох. Салгыы эдэр дьоҥҥо үлэ-хамнас, тус олох да табыллан, сатанан иһиэ диэн этиэхпин баҕарабын.
– Өссө төгүл тыйаатыр кэрэ эйгэтин арыйбыккар махтал! Ситиһиини!
Сэһэргэстэ
Екатерина АФАНАСЬЕВА.
