Мин кинини аан бастаан Олоҥхо тыйаатырын туруоруутугар көрбүтүм: барыларыттан тута харахха быраҕыллар дьүһүннээх, “Хайа, бу туох нууччатын киллэрбиттэрэй” диэх айылаах... Оттон сахалыы ылбаҕай куолаһынан туойан дьиэрэһиппитигэр айахха бэрдэрбит курдук буолбутум. Быйыл Михаил Лукачевскай “Бөртөлүөт” диэн уус-уран киинэтигэр Гаврил Менкяровтыын сүрүн оруолу толорбутугар артыыс быһыытынан атыннык арыйбытым. Бүгүҥҥү ыалдьыппыт – Олоҥхо тыйаатырын артыыһа Инга Леонова.
– Инга, бэйэҥ тускунан кылгастык билиһиннэр эрэ...
– Мин Мииринэй оройуонун Сүлдьүкээригэр төрөөбүтүм. Аҕам эдэр сааһыгар күн сириттэн туораабыта, бииргэ төрөөбүт иккиэбит – эдьиийим уонна мин. Сүлдьүкээргэ 10-с №-дээх оскуоланы бүтэрбитим. Ийэм Василиса Васильевна – төрүт Сүлдьүкээр, эбэҥки. Кини Биробиджаҥҥа культпросвет училищетын режиссёр идэлээх бүтэрэн баран, Муома улууһугар тыйаатырга ананар. Онно аҕабын, Иркутскай уобалаһыттан төрүттээх, тоҥ нуучча Олег Геннадиевич Леоновы, көрсөн ыал буолар. Аҕабынан эбэм уп-уһун хоп-хойуу баттахтаах, эмиэ бэйэбэр дылы сирэйигэр мэҥнэрдээх, сүрдээх интэлигиэн Камелия Маркшеевна диэн татаар этэ. Тас дьүһүммүнэн үкчү эбэбэр майгынныыбын. Эбэм бастакы кэргэнэ быраҕан, баран хаалбыт. Онон, оҕолоох аҥаардас дьахтар пилот киһиэхэ иккистээн кэргэн тахсар. Кинини Муомаҕа ыыппыттарыгар ону батыһан, көһөн тиийэллэр. Аҕам ийэм үлэтиттэн – кулууптан арахпат эбит, онно сылдьан билсэн ыал буолаллар. Онон, тымырбынан татаар уонна эбэҥки хаана сүүрэр.
– Эбэҥкилии билэҕин дуу?
– Хомойуох иһин, билбэппин, арай “кэл-бар” таһымынан. Нерюнгрига “Арктика” диэн аҕыйах ахсааннаах хотугу омуктар оскуолаларыгар убайбын уонна миигин сүүмэрдээн ылбыттара. Мин онно 7-с уонна 8-с кылааска үөрэммитим. Наһаа үчүгэй оскуола этэ. Онно эбэҥки тылын үөрэппитим. Убайым оскуоланы бүтэрэригэр сайыһан, аны атаах, хайаан да көрүүгэ, батыһыннарыыга үөрэммит буоламмын, төннөн хаалбытым. Дьиҥэ, баҕар, онно оскуоланы бүтэрбитим буоллар, эбэҥкилии син иҥнибэккэ билиэх эбиппин. Аҕыйах ырыаны билэбин. Сүлдьүкээргэ олох кэлин биирдэ эбэҥки тылын үөрэтэр буолбуттара.
– Артыыс буолбут устуоруйаҕын кэпсээ эрэ...
– Оскуолабын бүтэрэн баран, култуура эйгэтигэр туттарсар санаалаах этим. Хата, дьолбор, Арктикатааҕы култуура уонна ускуустуба судаарыстыбаннай институтугар киинэ уонна дыраама артыыһын идэтигэр сүүмэрдииллэр үһү диэн алҕаска хантан эрэ иһиттим. Абитуриенныырбар ыал кыра оҕото буолан буолуо, эдьиийим сиэтэ сылдьар. АГИКИга туттарсарбар эмиэ кини сиэтэн илтэ. Докумуоннарбын туттаран баран, суругунан тургутуктары аастым. Сахалыы уонна эбэҥкилии үөрэммит буолан, тоҕо эрэ нуучча литэрэтиирэтигэр аахпыттан суруйууну кыайыам суоҕа дии санаатым. Уопсайынан, тоҕо эрэ эрэлим суох этэ, испэр “ылбаттара буолуо” дии саныыбын. Арай судургу баҕайытык ити тургутуктары ааһан хааллым. Аны саамай быһаарыылаах – дьоҕуру, талааны көрүү – түһүмэҕэ буолла. Саха тыйаатырын аччыгый саалатыгар 300-чэ оҕо мустубут. Мин көрдөхпүнэ, бары ох курдук оҥостубуттар, сахалыы таҥастара диибин диэн. Мин эрэ турар бэйэбинэн. Уон киһилээх хамыыһыйаҕа Степанида Ильинична, Андрей Саввич, Ефим Николаевич курдук тэлэбиисэринэн эрэ көрөр сүдү дьоммут олороллор. Долгуйуу, уҥуох халыр босхо барыар диэри салыбырааһын бөҕө. Докумуоннарбын биэрэрбэр эдьиийбин “Эн туттарса кэллиҥ дуо?” диэн ымсыыра көрдүлэр. Кини уҥуоҕунан уһун, тас дьүһүнүнэн миигиттэн таһыччы. Мин буоллаҕына атаахтаан, уп-уһун баттахпын кып-кылгас гына кырыйтардым, ону ааһан ап-араҕас гына быһа сиэттим.
– Дьэ уонна тугу гыннардылар?
– Тугу сатыыргын көрдөр диэтилэр. Онтон эмискэ “туой” диэн буолла. Үйэбэр хаһан да туойбатах киһи куолайым аһыллан “Дьээ-буо”диэн туойан барбыппын бэйэм да билбэккэ хааллым. Тоҕо эрэ онно олус табыллан туойбутум. Кэлин санаатахпына, оҕо сырыттахпына эбэм утуйа сытан киҥинэйэн туойар этэ, ону мин өссө “Эбэбит түөһэйбит быһыылаах, утуйа сытан үҥкүү тылын таһаарар, туойар” диирим. Бу санаатахпына, бэрт мааны куоластаах эбит. Ийэм “Төрдүбүтүгэр ойууннар бааллар, онон ырыаны-тойугу бэриһиннэрбит буолуохтаахтар” диирэ. Оскуолаҕа сылдьан үҥкүүлүүр этим, онтон обургу сааспар ситэ сайыннарбакка бырахпытым.
Аҕам, төһө да элиэктирик буоллар, айылҕаттан талааннаах ырыаһыт, бас-гитарист. Улууска биллэр бөлөхтөөхтөр этэ. Миигин куруук “Кинигэни ааҕар киһи сайдыылаах буолар” диэн, хоһугар баар бибилэтиэкэтигэр киллэрэр этэ. Кини саха кылаассыктарын ааҕар эбит этэ. Уопсайынан, саха култууратын, үгэһин, фольклорун бэркэ интэриэһиргиирэ, сахалыы өйдүүр этэ, ол эрээри ыраастык сахалыы саҥарбатаҕа. Ийэбиниин 20 сыл олорон баран, табах тарпат, арыгы испэт киһи баара-суоҕа 47 сааһыгар инсуллаан өлбүтэ.
Ростовцев Максим диэн биир кууруска үөрэммит уол баара. Хомойуох иһин, кини салгыы үөрэммэтэҕэ. Туттарсарбытыгар кинини кытары бааһынайдарбыт. “Төрүт үҥкүүгүн үҥкүүлээ” диэн буолла уонна Максимныын туруортаан баран үҥкүүлэттилэр. Мин кыбыстан өлө сыстым да, киһим сытыыта, харса суоҕа бэрдиттэн аһыллан үҥкүүлээтибит. Хоһоон аахтарбыттара, эбэҥкилии ыллаппыттара.
– Артыыс буолбатаҕыҥ буоллар, туох идэлээх буолуом дии саныыгыный?
– Артыыстан атын бэйэбин ханна да көрбөппүн ээ. Баҕар, билиҥҥи үйэ сиэринэн, дьону үтүктэн туорт эҥин астаан айахпын ииттиэм эбитэ буолуо.
– Олоҥхо тыйаатырын бастакы артыыстарыттан биирдэстэрэҕин дии?
– 2010 сыллаахха, үөрэхпитин бүтэрээт, сабыс-саҥа арыллыбыт, этэргэ дылы, кумааҕыга эрэ баар тыйаатырга Галина Тихонова, Наталья Слепцова-Корякина, Лена Оленова, Мария Седалищева-Тастыгина буоламмыт киирбиппит. Бастаан утаа муммут кус оҕолорун курдук сананарбыт, Саха тыйаатырыгар ымсыырарбыт. Кэлин, төттөрүтүн, олус да үчүгэй, кэскиллээх, ураты тыыннаах тыйаатырга кэлбиппит диэн айыах-тутуох санаабыт күүһүрэн иһэр.
Степанида Ильиничнаҕа устудьуоннуур сылларбар биэс сылы быһа уһуйуллубутум. Миигин уратытык, салыбыратан туойаҕын диэн биһирииллэр этэ. Онтубун бу үлэлиирим тухары өссө сайыннардым. Тойукка билигин Никандр Прокопьевич олус үчүгэйдик, бэйэтэ ураты ньыматынан уһуйар, онон өссө да сайдан барыам дии саныыбын. Саха тыйаатырыгар оонньото ыҥырааччылар. Биирдэ “Көмүөлгэ” Наталья Кандинская оруолун толорорго ыҥырбыттарыгар, диалогу толорорум дьикти баҕайы эбит дии санаабытым, туойарга үөрэнэн хаалбыппын быһыылаах: хайдах эрэ онтум ордук табыллар курдук. Син элбэх оруолга оонньообутум, устудьуоннуу сылдьан “Ромео и Джульеттаҕа” Джульеттаны оонньообутум.
– Тас дойдуларга сылдьаҕыт аҕай. Омук көрөөччүлэрэ олоҥхону хайдах ылыналларый?
– Саҥа үлэлии киирээппитин кытары “Кыыс Дэбилийэҕэ” кытыннаран Японияҕа, Францияҕа илдьэ барбыттара. Онно Елена Румянцеваҕа абааһы кыргыттарын Галялыын толорбуппут. Дьоппуоннар тыйаатыры олус уратытык, таҥара дьиэтин курдук туталларын сөхпүппүт. Сыанаҕа арыы, кир-хох сыстыбатын диэн, маҥан наскылаах үктэннэрэллэр. Син балай эмэ сиргэ сырыттыбыт. Тас дойдуларга ытаһа-ытаһа, ытыстарын тыаһа өрө хабыллан олорон көрсөллөрүн сөхпүтүм. Ол аата, олоҥхобутун өйдүүр, ылынар буоллахтара. Маннааҕы көрөөччүлэр “унньуктаах уһун, киһи сылайар туруоруута буолуо” диэн көрө кэлбэттэр, оттон сылдьыбыт киһи олус астынан, батыһа сылдьан көрөр буолар.
– Киинэҕэ эмиэ уһуллаҕын...
– Кыра эпизодтарга син балай да оонньообутум. Оттон биир улахан сүрэхтэниим, сүрүн оруолум диэн М. Лукачевскай “Бөртөлүөт” диэн дыраамата. 2015 сылтан устууну саҕалаабыппыт уонна быйыл премьералаатыбыт. Үп-харчы көстүбэккэ, аны мин оҕолонон олорбут буоламмын уһаабыта. Киинэҕэ уһуллар диэн олох ураты. Мин сыанаҕа оонньуурум быдан чугас. “Саха” НКИХ “Айуу-чэ” диэн ситч-комугар эмиэ уһуллубутум.
– Олоҥхо тыйаатырыгар сүрүн оруолуҥ?
– 2014 с. С.И. Борисова туруорбут, М.Ионова-Андросова “Күлкүл Бөҕө Силлэрикээн эмээхсин” олоҥхотунан “Таптал талыыта” испэктээххэ Айталыын Куону оонньообутум. Бу прототиптаах оруол, онон уобараһы арыйыыга бастаан утаа ыарырҕаппытым. Степанида Ильинична миигин бу оруолга олох атын, кистэнэ сылдьыбыт кыахпын хостоон таһааран оонньоппутугар улахан махталлаахпын. Саамай сүрүнэ – көрөөччү биһирээбитэ.
– Дьиэ кэргэниҥ туһунан кэпсээ эрэ...
– Кэргэним Сарыал Николаевич Сунтаар Кириэстээҕиттэн төрүттээх, тутуу тэрилтэтин бэрэстэбиитэлэ. МГГУну бүтэрбитэ. Саамай өйүүр, өйдүүр киһим кини. Артыыс куруук гостуруолларга сылдьар, түүҥҥэ диэри үлэлиир буолан, дьиэ кэргэн өйөбүлүгэр наадыйар. Онуоха кэргэним дьоно куруук күүс-көмө буолан абырыыллар, онон, махталым муҥура суох. Уолум Эрчим 11 саастаах, кыыспыт Сайыына 5-тээх.
– Инга, эйиэхэ айар үлэҕэр, тус бэйэҕэр уонна дьиэ кэргэҥҥэр ситиһиилэри баҕарабыт!
Дмитрий ИВАНОВ сэһэргэстэ.
