Кэлиҥҥи үс сылга ипэтиэкэ усулуобуйата уларыйа-тэлэрийэ турар: бырыһыана да үрдүүр, маҥнайгы усунуос кээмэйэ да улаатар. Аны онно дьиэ, кыбартыыра сыаната күн-түүн үллэ-балла үрдүү турарын эбэн кэбиһиҥ. Ол эрээри чэпчэтиилээх ипэтиэкэлэр олоччу тохтоон хаалбаттар этэ, син тулуктаһан үлэлээбиттэрин курдук үлэлии турбуттара. Олорбуппут сыччах: 2024 сыл от ыйын 1 күнүттэн чэпчэтиилээх ипэтиэкэни тохтоттулар...
Былырыын, 2023 сылга, ипэтиэкэҕэ уларыйыы сорҕото – тохсунньуттан, сороҕо олунньу 1 күнүттэн олоххо киирбитэ. Ол уларыйыы, биир өттүнэн, үчүгэй өрүттээҕэ, иккис өттүнэн, нэһилиэнньэҕэ охсуулаах эмиэ баара. Холобур, айдааны тарпыт чэпчэтиилээх ипэтиэкэ %-нын үрдэппиттэрэ – 8 % буолбута. 2022 сыл ахсынньы 31 күнүгэр диэри 7 %-ҥа ылыахха сөбө. Атыылаһар былааннаах дьон 1 % үрдээбититтэн иҥнибэтэхтэрэ, ыал бөҕөтө саҥа дьиэлэммитэ. Дьиэ кэргэн ипэтиэкэтин усулуобуйата, төттөрүтүн, чэпчээн биэрбитэ. Сокуоннай сааһын сиппит икки оҕолоох ыал көҥүл ылыан сөбө.
2024 сыл от ыйыттан балачча уларыйыы киирдэ. Туох уларыйда?
Чэпчэтиилээх ипэтиэкэ
Бу сыл от ыйын 1 күнүгэр диэри 8 %-наах чэпчэтиилээх ипэтиэкэни туһанан “новостройкаҕа” кыбартыыраны атыылаһыахха сөп этэ. 8 %-наах ипэтиэкэ тохтоото, аны 16 %-ҥа атыылаһар буоллубут. Ити төлөбүргэ үлүгэрдээх сууманы охсон таһаарар...
Дьиэ кэргэн ипэтиэкэтэ
Чэпчэтиилээх 6 % оннунан хаалла итиэннэ болдьоҕо 2030 сылга диэри уһаата. Усулуобуйата уларыйда.
- Ыстаапката: 6 %.
- Суумата: Москубаҕа, Санкт-Петербурга – 12 мөл. солк., эрэгийиэннэргэ – 6 мөл. солк.
- Туохха көрүллэрэ: “новостройкаларга”, ИЖС-ка.
- Үлэлиир кэмэ: 2030 сыл бүтүөр диэри.
- Маҥнайгы усунуоһа: 20 %-тан үөһэ (Ийэ хапытаалын туһаныахха сөп).
- Кимнээх туһаналлара: 6-гар диэри саастаах оҕолоох эбэтэр сокуоннай саастарын ситэ илик икки оҕолоох (“новостройкаҕа” кыбартыыра атыылаһарга, кэккэ ирдэбиллээх) дьиэ кэргэн. Инбэлиит оҕолоох ыал эмиэ туһанар бырааптаах.
Тыа сирин ипэтиэкэтэ (“сельскэй”)
- Ыстаапката: 3 %-тан үрдээбэт (оннунан хаалла).
- Суумата: Москубаҕа, Санкт-Петербурга көрүллүбэт, атын эрэгийиэннэргэ – 6 мөл. солк.
- Туохха көрүллэрэ: тыа сиригэр бэлэм дьиэни атыылаһарга эбэтэр туттарга.
- Кимнээх туһаналлара: 30 тыһыынчаттан элбэҕэ суох нэһилиэнньэлээх пууннар олохтоохторо. Бу ипэтиэкэни туһанан дьиэни атыыласпыт эбэтэр туттубут дьон сыл аҥаарын иһигэр регистрацияланыахтаахтар уонна аччаабыта 5 сыл олоруохтаахтар. Ити – булгуччулаах ирдэбил.
Уһук Илин ипэтиэкэтэ
- Ыстаапката: 2 %-тан үрдээбэт (оннунан хаалла). 2025 сылтан 1 %-нан үрдэтиэхтэрин сөп диэн сабаҕалыыллар.
- Суумата: 9 мөл. солк. диэри.
- Туохха көрүллэрэ: Уһук Илин сирин олохтоохторо “новостройкаларга” кыбартыыраны атыылаһыахтарын эбэтэр 30 тыһ. кыра нэһилиэнньэлээх сиргэ дьиэ туттуохтарын, “вторичкаҕа” дьиэ атыылаһыахтарын сөп.
- Үлэлиир кэмэ: 2030 сыл бүтүөр диэри.
- Кимнээх туһаналлара: 36-гар диэри саастаах, оҕолоох эдэр ыаллар, медиктэр, учууталлар.
Ааспыт сылга Саха сиригэр 2 %-наах Уһук Илин ипэтиэкэтин туһанан 8880 ыал дьиэ атыыласпыт, туттубут. Уопсай суумата 47,3 млрд солк. тэҥнэспит. Ол иһигэр чааһынай дьиэни туттууга бу бырагырааманан 19,1 млрд солкуобай суумаҕа 3449 кирэдьиит бэриллибит.
АйТи испэсэлиистэрин
ипэтиэкэтэ
- Ыстаапката: 5 %-ҥа диэри.
- Маҥнайгы усунуоһа: 20 %.
- Суумата: миллионник-куораттарга – 18 мөл. солк., эрэгийиэннэргэ – 9 мөл. солк.
- Сааска хааччах: акредитациялаах АйТи тэрилтэҕэ үлэлиир 35-гэр диэри саастаах исписэлиистэр. 36-тан үөһэ саастаахтарга туһунан ирдэбиллээх.
- Ирдэнэр дохуот: миллионник-куораттарга ыйга 120 тыһ. солк., эрэгийиэннэргэ 70 тыһ. солк. үөһэ дохуот ирдэнэр.
- Үлэлиир кэмэ: 2024 сыл бүтүөр диэри.
Ипэтиэкэни сабарга –
судаарыстыба көмөтө
(болдьоҕо 7 сыл уһаата)
Үстэн элбэх оҕолоох ыал ипэтиэкэтин сабарыгар судаарыстыба көмө харчыны көрөрө. Ол болдьоҕун өссө 7 сыл уһаттылар. Көмө төлөбүр суумата – 450 тыһ. солк., оннунан хаалла. Былырыын, 2023 сылга, дойду үрдүнэн 190 тыһ. кэриҥэ көмө төлөбүр оҥоһуллубут.
Анал байыаннай дьайыы кыттыылаахтарыгар
Бу сыл от ыйын 1 күнүттэн Уһук Илин ипэтиэкэтин Анал байыаннай дьайыыга кыттыбыт эбэтэр кытта сылдьар байыаннайдар саастарыттан, ыал буолалларыттан-буолбаттарыттан тутулуга суох туһаныахтарын сөп буолла. Бу чэпчэтиилээх ипэтиэкэни Анал байыаннай дьайыыга кытта сылдьан суох буолбут байыаннайдар дьиэ кэргэннэрин чилиэннэрэ туһанар кыахтаннылар.
* * *
Суһал уларыйыы киирбэтэр эрэ, чугастааҕы 4–5 сылга ипэтиэкэ балаһыанньата итинник.
Диана КЛЕПАНДИНА.
