Бастакы кылаас: оҕо биллэ аҕыйаата

Саҥа үөрэх дьыла саҕаланна. Урукку сылларга нэдиэлэ хайа күнүгэр сөп түбэһэрин аахсыбакка Билии күнүн бэлиэтиирбит. Оттон быйыл балаҕан ыйын 1 күнэ өрөбүлгэ түбэһэринэн, Үөрэх министиэристибэтин сүбэтинэн, үгүстэр балаҕан ыйын 2 күнүгэр маҥнайгы чуорааны чугдаартылар.

Быйылгы үөрэх дьылыгар дойду үрдүнэн 39,5 тыһ. оскуолаҕа 18,5 мөл. үөрэнээччи барда, ол иһигэр оскуола боруогун аан бастаан 1,8 мөл. үөрэнээччи атыллаата. Оттон Саха сиригэр балаһыанньа хайдаҕый? Тыа оскуолаларыгар оҕо ахсаана сылтан сыл тоҕо аҕыйыы турарый?

Саха сиригэр

Быйыл бастакы кылааска 15 тыһ. 220 оҕо киирбит, олортон 5 тыһ. тахса оҕо – Дьокуускай оскуолаларыгар. Тэҥнээтэххэ, былырыын маҥнайгы кылааска – 15 тыһ. 573 үөрэнээччи, 2022 сыллаахха 16,5 тыһ. тахса оҕо аан бастаан оскуола боруогун атыллаабыта. Ол эбэтэр, ыстатыыстыка көрдөрөрүнэн, кэнники үс сылга оскуолаҕа киирэр оҕо аҕыйыы турар.

Киин куораппытыгар 55 тыһ. тахса оҕо үөрэнэр, ити былырыыҥҥытааҕар 2 тыһ. элбэх. Бастакы кылааска 5,7 тыһ. тахса оҕо киирбит.

Өрөспүүбүлүкэ Үөрэҕин министиэристибэтэ иһитиннэрбитинэн, саҥа үөрэх дьылыгар 630 үөрэх кыһатыгар 153 тыһ. тахса оҕо үөрэниэҕэ.

Уларыйыы

Кэнники сылларга дойдуга үөрэх бырагырааматын уларытыы балай да ыытылынна. Оттон быйыл эбии саҥа биридимиэттэр баар буоллулар. Холобур, 1–9 кылаастарга “Труд (технология)” биридимиэтэ. Маны таһынан бэһис кылааска “Основы безопасности и защиты Родины”, оттон үрдүкү кылаастарга “Семьеведение” диэн эбилиннэ. Эбэн эттэххэ, быйылгыттан уруок кэмигэр мобильнай төлөпүөнү туһаныы бобулунна (ыксаллаах түгэҥҥэ эрэ көҥүллэниэҕэ).

Саҥа оскуолалар

Оҕо ахсаана төһө да аҕыйыы турдар (чуолаан тыа сиригэр), саҥа үөрэх кыһаларын тутуу тэтимнээхтик барар. Былырыын Дьокуускайга “Үөрэхтээһин” национальнай бырайыагынан “Прометей” түөлбэҕэ өрөспүүбүлүкэҕэ саамай улахан оскуола үлэҕэ киирбитэ. Оттон быйыл икки саҥа оскуола – Дьокуускайдааҕы кадеттар интэринээт-оскуолалара уонна Кэбээйи Мукучутугар 250 миэстэлээх, сорох биридимиэттэри дириҥэтэн үөрэтэр Танара оскуолата арылынна (манна 179 оҕо үөрэнэр).

Итии аһынан хааччыйыы

Дьокуускай оскуолаларыгар алын кылаастарга биир оҕону аһатыыга күҥҥэ 104, 86 солк. көрүллэр, итинтэн 93,33 солк. – федеральнай бүддьүөттэн, оттон хаалбыт 11,53 солк. куорат бүддьүөтэ уйунар. Оттон үрдүкү кылаастарга (5–11 кыл.) биир оҕоҕо көрүллэр нуорма 103,8 солк. быһыллыбыт.

Хотугу улуустарга биир оҕоҕо күҥҥэ 119,4 солк. көрүллүбүт.

Атын эрэгийиэннэргэ

Бастакы кылааска киирэр оҕолор ахсааннарыгар төннүөххэ. Сорох эрэгийиэҥҥэ төһө оҕо оскуола боруогун аан маҥнай атыллаабытын ылан көрдүбүт. Тохсунньу 1 күнүнээҕи туругунан Бүрээтийэҕэ 971 тыһ. 922 киһи олорор. Быйыл онно уопсайа 146 тыһ. 615 үөрэнээччи баар. Ити ааспыт сыллааҕар 4 тыһ. оҕонон аҕыйах. Бастакы кылааска 13 тыһ. 861 оҕо барбыт, уон биирис кылааска – 6878. Эрэгийиэннээҕи Үөрэх министиэристибэтэ суруйарынан, быйыл каадыр боппуруоһа хаһааҥҥытааҕар да сытыытык турбут, атырдьах ыйыгар өссө да 800 учуутал тиийбэтэ ыйыллыбыт (былырыын 431 учуутал тиийбэт эбит). Киин куораттарыгар – Улан-Удэҕа (нэһилиэнньэтэ – 435 тыһ. 751 киһи) – 69626 үөрэнээччи баар (былырыыҥҥытааҕар 1349 оҕонон элбээбит), олортон быйыл бастакы кылааска 6491 оҕо киирбит (былырыын 676 оҕонон элбэх эбит (7167)).

Аймахтыы Тыва Өрөспүүбүлүкэтигэр тохсунньу 1 күнүнээҕи туругунан 337 тыһ. 544 киһи олорор. Быйыл оскуола паартатыгар 72 тыһ. үөрэнээччи олордо, 7,5 тыһ. тахса оҕо бастакы кылааска киирдэ. Уһуйааҥҥа 5 тыһ. тахса оҕо сылдьар. Тываҕа оҕо төрөөһүнэ элбэх буолан, бастакы кылааска киирэр оҕо ахсаана улаханнык халбаҥнаабат, кэнники үс сылга, кыралаан да буоллар, эбиллибит. Киин куораттарыгар – Кызылга – 119 тыһ. 438 киһи олорор. Кызылга 17 оскуола баар, онно уопсайа 31 тыһ. оҕо үөрэнэр. Быйыл бастакы кылааска 3 тыһ. оҕо киирдэ. Билии күнүн көрсө Танды кожуунугар (улууска) Балгазын диэн 3,4 тыһ. киһи олорор сэлиэнньэтигэр (оройуон киинэ буолбатах, Бай-Хаак диэн оройуон киинигэр 3 тыһ. киһи олорор) 616 миэстэлээх баараҕай оскуоланы тутан киллэрдилэр.

Наар быыкаа хамнастааҕынан, үлэ суоҕунан, экэнэмиичэскэй көрдөрүүлэринэн атын эрэгийиэннэргэ холоотоххо, мэлдьи бүтэһик сылдьар Хотугу Кавказка оҕо төрөөһүнэ куруук улахан көрдөрүүлээх буолар. Ингушетияҕа тохсунньу 1 күнүнээҕи туругунан 527 тыһ. 242 киһи олорор (былырыыҥҥытааҕар 8290 киһинэн эбиллибиттэр). Быйыл бу быыкаа өрөспүүбүлүкэҕэ 149 оскуолаҕа уопсайа 88 тыһ. оҕо үөрэниэҕэ. Оттон бастакы кылааска 9 тыһ. оҕо киирбит. Уһуйааҥҥа 25 тыһ. оҕо киирбит.

Москубаттан чугас сытар Рязань уобалаһыгар 1 мөл. 82 тыһ. 81 киһи олорор (биһигиттэн 82 тыһ. элбэх нэһилиэнньэлээх). Уобалас үрдүнэн 412 оскуолаҕа 128,5 тыһ. оҕо үөрэниэҕэ. Оттон бастакы кылааска 12,7 тыһ. оҕо киирбит. Рязань куоракка 520 тыһ. 509 киһи олорор, онно бастакы кылааска 6,4 тыһ. оҕо киирбит (куоракка уопсайа 64 тыһ. үөрэнээччи).

Забайкалье кыраайыгар 984 тыһ. 395 киһи олорор. Былырыын кыраай оскуолаларыгар бастакы кылааска 15 тыһ. 383 кырачаан барбыт эбит буоллаҕына, быйыл нэһиилэ 12 тыһ. оҕо буолбут. Ис миграция улаатан, Читаҕа оҕо ахсаана биллэ улааппытын куорат дьаһалтата иһитиннэрэр. Быйыл Чита 52 оскуолатыгар (46 тыһ. үөрэнээччилээх) 4435 оҕо бастакы кылааска киирбит.

Санатар буоллахха, Саха сиригэр 1 мөл. 1664 киһи олорор диэн ааҕаллар.

Тыа сиригэр балаһыанньа хайдаҕый?

Быйыл Саха сирин улуустарыгар бастакы кылааска 9520 оҕо оскуола боруогун аан маҥнай атыллаабыт. Үөрэх министиэристибэтэ улуустарынан, нэһилиэктэринэн төһө оҕо киирбитигэр официальнай иһитиннэриини таһаарбата. Оннук ыстатыыстыканы оскуола, үөрэх управлениетын официальнай саайтарыгар да булан ылбаккын. Инньэ гынан, бэйэбит күүспүтүнэн информацияны хомуйа сатаатыбыт. Онтубут уопсай хартыынаны эрэ биэрэр, “бүтэһиктээх, чопчу, толору иһитиннэрии” диир сатаммат. Онон баалаабаккытыгар көрдөһөбүт.

Горнай

Горнай улууһугар 11 тыһ. 936 киһи олорор (7 сааһыгар диэри – 1 209, 8–18 саастаах 1433 оҕо). Быйыл улуус бары оскуолаларыгар 149 кырачаан бастакы кылааска киирдэ:

Күөрэлээх – 5

Атамай – 8

Дьиикимдэ – 7

Өрт – 6

Кэптин – 5

Кировскай – 5

Маҥаны – 7

Маҕарас – 8

Бэрдьигэстээх Семен Данилов аатынан оскуолата – 63

Бэрдьигэстээх Афанасий Осипов аатынан оскуолата – 35.

Мэҥэ Хаҥалас

Мэҥэ Хаҥаластааҕы үөрэх управлениетыгар иһитиннэрбиттэринэн, быйыл улууска 466 оҕо оскуола боруогун атыллаабыт. Улууска 32 тыһ. 932 киһи олорор, улуус киинигэр – Аллараа Бэстээххэ – 5139 киһи.

Төҥүлү – 24 (быйыл 371 оҕо үөрэнэр, былырыыҥҥытааҕар 23 оҕоннон аҕыйаабыт);

Хара – 31 (спортивнай хайысхалаах оскуолаҕа быйыл 20 оҕонон эбиллэн, уопсайа 279 үөрэнээччилэммит);

Бүтэйдээх – 8 (оскуолаҕа 114 оҕо баар);

Павловскай – 36 (былырыын 507 оҕолооҕо, быйыл 495 буолбут);

Сыымах – 2 (манна 54 оҕо үөрэнэр, былырыын 60 этэ. Быйыл ахсыс кылааска биир да оҕо суох);

Чүүйэ – 4 (былырыын 78 үөрэнээччилээх эбит буоллаҕына, быйыл 4 оҕонон эбиллибит) ;

Тиэлиги – 4 (4 оҕо эбиллэн, быйыл 65 үөрэнээччилэммит);

Табаҕа – 7 (784 нэһилиэнньэлээх сиргэ 98 оҕо үөрэнэр);

Тарат – 4 (бу тоҕус кылаастаах оскуолаҕа быйыл 3,7,8,9 кылааска биир да үөрэнээччи суох);

Дойду – 2 (112 нэһилиэнньэлээх, уһуйааннаах начаалынай оскуола-саадка уопсайа 6 оҕо үөрэнэр, кылааска иккилии оҕо, үһүс кылааска оҕо суох);

Лоомтука – 4 (былырыын 73 оҕолоох эбит буоллаҕына, быйыл 61 оҕо үөрэниэҕэ);

Хаптаҕай – 18 (156 үөрэнээччилээх);

Өлөчөй – 3+1 (Өлөчөйгө 31 үөрэнээччилээх коррекционнай интэринээт-оскуола баар, онно биир оҕо киирбит. Оттон орто оскуолаҕа 44 оҕо үөрэнэр);

Тумул – 12 (быйыл 8 оҕо эбиллэн, оскуола үөрэнээччитин уопсай ахсаана 130 буолбут);

Бырама – 4 (тоҕус кылаастаах оскуолаҕа 33 оҕо үөрэнэр, былырыын 39 этэ);

Мэлдьэхси – 7 (быйыл 11 оҕо эбиллэн, оскуола 97 үөрэнээччилэммит);

Балыктаах – 5 (былырыын 88 оҕолоох эбит буоллаҕына, быйыл 85 буолбут);

Хорообут – 4 (былырыын 118 үөрэнээччилээх оскуола быйыл оҕото аҕыйаан, 109 буолбут, былырыын бастакы кылааска 9 оҕо киирбит);

Ороссолуода – 4 (74 үөрэнээччилээх);

Нуораҕана – 5 (былырыын 58 оҕолоох этэ, быйыл 50 буолбут);

Бэдьимэ – 4 (былырыын 68 оҕолоох этэ, быйыл – 64);

Догдоҥо – 0 (тоҕус кылаастаах оскуолаҕа былырыын 40 оҕо үөрэммит эбит буоллаҕына, быйыл 32 буолбут);

Матта – 3 (80 үөрэнээччилээх, былырыын эмиэ бачча этэ);

Моорук – 0 (былырыын 49 оҕолоох этэ, быйыл 46 буолбут, бастакы уонна уон биирис кылааска биир да оҕо суох);

Наахара – 1 (быйыл 15 оҕонон аҕыйаабыттар – 63 үөрэнээччилээх);

Төхтүр – 8 (иккис кылааска 22 оҕо үөрэнэр, уопсайа 188 оҕолоох (былырыын 208 этэ).

Томтор – 2 (быйыл үөрэнээччи ахсаана 13 оҕонон түстэ, 63 буолла);

Хаатылыма – 1 (начаалынай оскуола-сад 4 оҕолоох (былырыын 5 этэ), 2,4-с кылаастарга оҕо суох);

Чыамайыкы – 6 (былырыын 1 оҕо киирбитэ, уопсайа 56 оҕолоох эбит буоллаҕына, быйыл 49 буолбут);

Майатааҕы В.П. Ларионов аат. оскуола – 69 (бу улуус биир улахан оскуолатыгар 918 оҕо үөрэнэр);

Майатааҕы Ф.Г. Охлопков аат. оскуола – 57 (594 үөрэнээччилээх);

Аллараа Бэстээх 1-кы №-дээх оскуолата – 74 (704 оҕолоох, 44 оҕонон эбиллибит);

Аллараа Бэстээх 2-с №-дээх оскуолата – 52 (432, 40 оҕонон эбиллибит).

Таарыйа эттэххэ, Мэҥэ Хаҥалас биир бөдөҥ нэһилиэгэр – Табаҕаҕа – быйыл оскуола саахалланар кутталлааҕынан сабыллыбыт. Инньэ гынан, 98 оҕо муусука оскуолатыгар симиллэн, икки симиэнэнэн үөрэниэхтээхтэр. Аҕыйах сыллааҕыта Табаҕа оскуолатыгар 3-түү кылаас арыллара.

Амма

Амма улууһугар 17 097 киһи олорор. Быйыл бастакы кылааска 237 оҕо киирбит. Улуус киинин оскуолаларыгар – 134, тыа оскуолаларыгар – 103.

Амма 1-кы №-дээх оскуолата – 47;

Амма 2-с №-дээх оскуолата – 42;

Амма лиссиэйэ – 36;

Чапчылҕан – 8;

Абаҕа – 10;

Алтан – 10;

Амма Наахара – 12;

Бөтүҥ – 17;

Болугур – 9;

Маай – 6;

Мээндиги – 5;

Сатаҕай – 3;

Соморсун – 8;

Сулҕаччы – 5;

Сэргэ Бэс – 9;

Чакыр – 7;

Эмис – 2.

Ньурба

Ньурба улууһугар 22761 киһи олорор. Уопсайа 354 оҕо оскуолаҕа саҥа киирдэ: улуус киинигэр – 230 оҕо, тыа оскуолаларыгар – 124.

Ньурбатааҕы элбэх хайысхалаах гимназия – 82;

Ньурбатааҕы 2-с №-дээх оскуола – 40;

Ньурбатааҕы 3-с №-дээх оскуола – 32;

Убайаан – 13;

Антоновка – 63;

Акана – 1;

Дьиикимдэ – 5;

Өҥөлдьө – 4;

Үөдэй – 1;

Дьаархан – 5;

Хаҥалас – 6;

Киров – 5;

Күндээдэ – 9;

Маар – 10;

Маалыкай – 21;

Ньурбачаан – 7;

Марха – 5;

Малдьаҕар – 5;

Сүлэ – 6;

Хатыы – 9;

Хорула – 12;

Чаппанда – 8;

Чуукаар – 5.

Чурапчы

Чурапчы улууһугар 22 тыһ. киһи олорор. Уопсайа 323 оҕо бастакы кылааска барда: улуус киинигэр – 180, тыа оскуолаларыгар – 143.

Одьулуун – 13;

Сылаҥ –10;

Кытаанах – 6;

Мугудай – 12;

Интэринээт оскуола – 19;

Болтоҥо – 11;

Хайахсыт – 4;

Мындаҕаайы – 13;

И.М. Павлов аат. Чурапчы оскуолата – 27;

Хадаар – 7;

Чакыр – 4;

Алаҕар –5;

Бахсы – 6;

Хатылы –15;

Мырыла – 5;

Улахан Күөл – 6.

Манна сорох оскуолалар дааннайдара киирбэтилэр.

Дьааҥы улууһа

Дьааҥы улууһугар 9998 тыһ. киһи олорор. Быйыл Барыласка уонна Мачах, Эһэ Хайа диэн учаастактарга (манна оскуола-садтар бааллар) бастакы кылааска биир да оҕо суох. Маны таһынан Үүттээх орто оскуолатыгар эмиэ үөрэнээччи көстүбэтэ.

Саамай элбэх оҕо улуус киинигэр – Баатаҕайга – 43 оҕо киирдэ. 11 уонна 10 оҕо Табалаахха уонна Верхоянскай куоракка киирдилэр. Уопсайа улуус үрдүнэн 117 оҕо оскуола боруогун аан бастаан атыллаата. Дьиҥэ, уһуйааны бүтэрбит 145 оҕону кэтэспиттэр да, “үгүс оҕо киин сирдэргэ көспүт” диэн үөрэх управлениета иһитиннэрдэ.

Өймөкөөн

Өймөкөөн улууһугар 7 тыһ. 566 киһи олорор. Быйыл улууска 64 оҕо бастакы кылааска барда:

Уус Ньаратааҕы гимназия – 26;

Уус Ньара орто оскуолата – 13;

Аартык орто оскуолата – 2;

Төрүт орто оскуолата –3;

Томтор орто оскуолата – 12;

Өймөкөөн орто оскуолата – 6;

Сордоҥноох орто оскуолата – 1:

Үчүгэй орто оскуолата – 1.

Үөһээ Бүлүү

Улууска 20 тыһ. 721 киһи олорор, быйыл бастакы кылааска 320 оҕо киирдэ. Улуус киинигэр 161 үөрэнээччи барда, тыа оскуолаларыгар – 159.

Үөһээ Бүлүү сэлиэнньэлэрин оскуолалара –161 (4 оскуолаҕа 73,47,23,18 үөрэнээччи)

Кэнтик – 27;

Нам – 23;

Дүллүкү – 14;

Хоро – 12;

Ороһу – 11;

Далыр – 10;

Харбалаах – 9;

Мэйик – 7;

Тамалакаан – 7;

Боотулуу – 6;

Оҥхой – 6;

Туобуйа – 6;

Балаҕаннаах – 5;

Сургуулук – 4;

Маҥаас – 4;

Быракаан – 2;

Өргүөт – 2;

Кырыкый – 2;

Куду – 1;

Хомустаах – 1.

Уус Алдан

Уус Алдан улууһугар 22 тыһ. 12 киһи олорор. Быйыл улуус үрдүнэн бастакы кылааска 264 оҕо киирдэ. Олортон улуус киинигэр – 110, тыа оскуолаларыгар – 154.

Өспөх – 0;

Тулуна – 6;

Танда – 3;

Тиит Арыы – 6;

Тумул – 8;

Чэриктэй – 0;

Бээрийэ – 2;

Түүлээх – 1;

Найахы – 5;

Майаҕас – 6;

Сыырдаах – 9;

Дүпсүн – 12;

Бээди – 2;

Баатаҕай – 6;

Өнөр – 6;

Суотту – 17;

Арыылаах – 4;

Бэйдиҥэ – 8;

Курбуhах – 18.

Таатта улууһа

Таатта улууһугар 16 тыһ. 750 киһи олорор. Манна маҥнайгы кылааска 242 оҕону ылбыттар. Улуус киинигэр 141 оҕо бастакы кылааска үктэммит, нэһилиэктэргэ – 101.

Тыараһа орто оскуолата – 10 оҕо;

Тыараһа интэринээт оскуолата – 4 оҕо;

Чөркөөх – 7;

Даайа Аммата – 3;

Боробул – 8;

Туора Күөл – 6;

Дэбдиргэ – 12;

Баайаҕа – 6;

Уус Таатта – 15;

Хара Алдан – 3;

Уолба – 0;

Чымнаайы – 6;

Чычымах – 4;

Харбалаах – 17;

ЫК лиссиэйэ – 40;

ЫК бастакы оскуолата – 66;

ЫК иккис оскуолата – 35.

Сунтаар улууһа

Сунтаар улууһугар 22 тыһ. 228 киһи олорор. Өскөтүн былырыын улуус үрдүнэн маҥнайгы кылааска 370 оҕо киирбит эбит буоллаҕына, быйыл лаппа аҕыйаата – 319. Улуус киинигэр 169 оҕо киирбит, нэһилиэктэргэ – 150.

Сунтаар 1-кы №-дээх оскуолата – 13 (былырыын – 30);

Сунтаар начаалынай оскуолата – 135 (123);

Сунтаар 2-с №-дээх оскуолата – 6 (14);

Сунтаар 3-с №-дээх оскуолата – 15 (16);

Сунтаар сонотуоруй оскуолата – 13 (13);

Сунтаар коррекционнай оскуолата – 1 (2);

Арыылаах – 7 (9);

Аллыҥа – 6 (7);

Бордоҥ – 14 (8);

Бүлүүчээн – 10 (10);

Кутана – 8 (13);

Күүкэй – 4 (12);

Куокуну – 4 (5);

Кириэстээх – 8 (14);

Күндэйэ – 14 (14);

Кэмпэндээйи – 3 (7);

Тойбохой – 16 (20);

Түбэй Дьаархан – 4 (3);

Түбэй – 3 (4);

Маар Күөл – 2 (2);

Хадан – 4 (4);

Хоро – 2 (2);

Дьаархан – 7 (7);

Устье – 8 (1);

Элгээйи – 12 (8);

Сиэйэ – 3 (6);

Илимниир – 1 (6);

Тэҥкэ – 1 (2);

Толоон – 0 (0);

Туойдаах – 1 (6);

Наахара – 0 (1).

Илимниир оскуолата тоҕус кылаастаах; Тэҥкэ, Толоон, Туойдаах, Наахара – 4 кылаастаахтар.

Хаҥалас улууһа

Хаҥалас улууһугар 34 тыһ. 331 киһи олорор. Быйыл манна 409 үөрэнээччи аан бастаан оскуолаҕа киирдэ. Покровскай куоратыгар 157 оҕо, тыа оскуолаларыгар – 252.

Покровскай 1-кы №-дээх оскуолата – 40;

Покровскай 2-с №-дээх оскуолата – 50;

Покровскай 3-с №-дээх оскуолата – 65;

Покровскай 4-с №-дээх оскуолата – 6;

Ой – 24;

Бэстээх – 7;

Мохсоҕоллоох – 65;

Өктөм орто оскуолата – 23;

Өктөмнөөҕү научнай-үөрэтэр киин – 11;

Төхтүр – 12;

Улахан Аан – 16;

Уулаах Аан – 14;

Булгунньахтаах – 22;

Тиит Эбэ – 8;

Күөрдэм – 11;

Хачыкаат – 8;

Тиит Арыы – 5;

Сиинэ – 6;

Кытыл Дьураа – 3;

Үөдэй – 5;

Иһит – 0;

Кыһыл Үрүйэ – 2;

Чкалов – 3;

Тумул – 2;

Хоточчу – 5.

Кэбээйи улууһа

Кэбээйи улууһугар 11 тыһ. 53 киһи олорор. Быйыл бастакы кылааска 136 оҕо киирдэ. Улуус киинигэр – Сангаарга – 34 оҕо.

Кэбээйи – 23;

Мукучу – 15;

Чагда – 11;

Куокуй – 8;

Арыктаах – 4;

Арыылаах – 1;

Сииттэ – 6;

Хаалбыс – 2;

Батамай – 3;

Сэбээн Күөл – 9;

Сиэгэн Күөл – 0;

Мастаах – 6;

Тыайа – 6;

Баҕадьа – 3;

Сангаар 1-кы №-дээх оскуолата – 22;

Сангаардааҕы гимназия – 12;

Лүксүгүн – 5.

Нам улууһа

Нам 1-кы №-дээх оскуолата – 56

Нам 2 №-дээх оскуолата – 55

Нам 3 №-дээх оскуолата – 13

Хатыҥ-Арыы – 34

2-с Хомустаах – 8

Хамаҕатта орто оскуолата – 17

Хамаҕатта саха-француз оскуолата – 10

Партизан – 8

Үөдэй – 5

1-кы Хомустаах – 23

Бөтүҥ – 5

Түбэ – 7

Хатырык – 16

Көбөкөн – 4

Модут – 10

Арбын – 0

Салбаҥ – 2

Таастаах – 6

Искра – 6

Затон – 3

Фрунзе - 0

Нам алын сүһүөх оскуолата – 44

Никольскай алын сүһүөх оскуолата – 2

Маймаҕа алын сүһүөх оскуолата – 3

Оҕо тоҕо аҕыйыырый?

Атырдьах ыйын 15 күнүгэр Өлөөн улууһун (4364 киһи олорор) баһылыга Лена Иванова телеграм-ханаалыгар быйыл 11-с кылааһы бүтэрбит выпускниктартан баара эрэ 3 оҕо үрдүк үөрэх кыһатыгар киирбитин иһитиннэрбитэ. Ити – выпускниктар уопсай ахсааннарын 10-ча бырыһыана.

“Улуус оскуолаларын быйыл 32 оҕо бүтэрбитэ, олортон 3 Өлөөн оскуолатын оҕото үрдүк үөрэх кыһатын устудьуона буолла. Икки выпускник ХИФУ-га киирдэ (алын кылаас учууталыгар уонна хотугу филологияҕа), биир выпускник – Владивосток куоракка адмирал Невельской аат. Муоратааҕы университекка “Инфокоммуникационные технологии и системы связи” диэн идэҕэ. Орто анал үөрэххэ киирбиттэр чопчу испииһэктэрэ атырдьах ыйын 25 күнүн кэннэ биллиэҕэ” диэн иһитиннэрбитэ.

Мантан көстөрүнэн, “аҕыйах оҕолоох да оскуолаҕа үөрэх хаачыстыбата, сымнатан эттэххэ, мөлтөх эбит” диэн санааҕа кэлэҕин. Баҕар, оҕолор үрдүк үөрэххэ дураһыйбаттара буолуо. СКЭ түмүгүн анаалыстаан, ону киэҥ эйгэҕэ таһааран, ырытыһан, үөрэх хаачыстыбатын дьиҥ таһымын сыаналыыр кыах суох. Дааннайы олох биэрбэттэр. Урукку сылларга Үөрэх министиэристибэтиттэн, Рособрнадзортан анаалыһы көрдүү сатыыр буоларбыт, мэлдьи аккаас, “отписка” кэлэрэ. Онтон ыла наадыйбат да буолан хаалбыппыт. Тыа оскуолатыттан киин сиргэ оҕолорун үөрэттэрэ көһөр төрүөттэрэ үөрэх хаачыстыбата мөлтөҕүттэн буолаарай?

Ис миграция күүскэ бара турар, ол, биллэн турар тыа оскуолаларыгар оҕо аҕыйыырыгар эмиэ улаханнык охсор. “Балык уу дириҥин былдьаһар, киһи күн сырдыгар талаһар” диэн мээнэҕэ эппэттэр.

Тыа сиригэр ыччаты олохсута сатаан араас дьаһалы ыла сатыыбыт, кэпсэтиһии, ырытыһыы, ол-бу мунньах, сугулаан, кэнгириэс бөҕө ыытыллар да, билиҥҥитэ ол туох да күттүөннээх түмүгэ көстүбэт курдук. Биирдэ Дьокуускайга олорор, биир нэһилиэктэн төрүттээхтэр бассаап бөлөхтөрүгэр “нэһилиэкпит өтөхсүйэрэ кэллэ, киһи барыта көстө, хайдах гынабыт?” диэн дириҥ ырытыһыы буолбутугар биир киһи “бары куоракка көһөн кэлэн олорон “тыаҕа дьон олохсуйбат буолла” диэн мөҕүттэбит дуо?” диэн улахан толкуйга түһэрбиттээх.

Билигин 90-с сылларга төрөөбүт көлүөнэ оҕолоро бастакы кылааска киирэллэр. Оттон ити сылларга билиҥҥи курдук демографияны өйүүр дьаһал дойдуга ыытыллыбатаҕа. Ол түмүгэр оҕо төрөөһүнэ биллэ аҕыйаабыта. Биир тыһыынчаны кыайар-кыайбат киһилээх нэһилиэккэ “быйыл 1 эрэ оҕо төрөөтө, аны сэттэ сылынан кими үөрэтэрбит буолла?” диэн мунаахсыйбыттарын өйдүү биэрэҕин. Чахчы, билигин урукку, кэлиҥҥи сылларга тутуллубут баараҕай оскуолаларга бэрт аҕыйах оҕо толугураһар. Онон кэлэр сылларга тыа сиригэр оптимизация боппуруоһа эмиэ күөрэйэн таҕыстаҕына, улаханнык соһуйбаппыт да буолуо. Сорох кыра оскуолаларга үлэһиттэр оҕолордооҕор элбэх буолаллара чугаһаата. Тыа сиригэр оскуоланы хайдах тутан хаалабыт? Оҕону хайдах элбэтэбит? Эһиги туох санаалааххыт?

Дмитрий ИВАНОВ бэлэмнээтэ.

Тарҕат:

Бастакы кылаас: оҕо биллэ аҕыйаата

Кыым.ру телеграм-ханаалыгар ыҥырабыт

Бүтэһик сонуннар

Челябинскэйгэ өтүйэлээх үөрэнээччи оҕолору эчэттэ

Уус Алдаҥҥа сүппүт кыысчаан өлүгүн буллулар

«Саха сирин саарыннарын кэс тыла» бырайыак

Петр Захаров Сидней марафонугар сүүрдэ

Харбалаахха Улуу Кыайыы 80 сылыгар бэлэмнэнии саҕаланна