Көмүс күһүммүт номнуо чугаһаата. Өтөр саҥа үөрэх дьыла саҕаланыаҕа, ким уһуйааҥҥа, ким оскуолаҕа, ким үрдүк эбэтэр орто үөрэх кыһаларыгар билии-көрүү аартыгын арыйа барыахтара.
Биһиги бүгүҥҥү ыалдьыппыт Айталина Алексеева АХШ Бостон куоратыгар колледжка үөрэнэр. Киэҥ сирдэринэн тэлэһийэ сылдьар кыыс тас дойду олоҕун-дьаһаҕын, үөрэҕин туһунан кэпсээнин сэҥээрэн ааҕаргытыгар ыҥырабын.
Айталинаны «бэйэҕин харса суох билиһиннэрэн бар» диэбиппэр, кэпсээнин бу курдук саҕалаата:
– Мин Дьокуускайга күн сирин көрбүтүм, балаҕан ыйыгар 21 сааспын туолуохтаахпын. Оскуоланы манна куоракка бүтэрбитим. Бастакы кылааска Татьяна Березина чааһынай оскуолатыгар үөрэммитим, онтон 4-c кылааска Дьокуускай куорат 33-с №-дээх оскуолатыгар көспүтүм.
– Ханна үөрэнэҕиний, туох идэтигэр?
– “Fisher College” диэн Эмиэрикэ Бостон куоратыгар баар колледжка үһүс кууруска атыы-эргиэн хайысхатыгар үөрэнэбин. Идэм толору аата – биисинэс-менеджмент. Инникитин аҕам туйаҕын хатаран, урбаан эйгэтигэр үлэлиэхпин баҕарабын. Идэбин эрдэттэн талан талбытым. Бэлиэтээн эттэххэ, төрөппүттэрим үлэлииллэрин батыһа сылдьан көрөн, “улааттахпына, кинилэр курдук урбаанньыт буолуом” диир этим.
– Бостоҥҥа хайдах үөрэххэ киирбиккиний?
– Аан бастаан тыл үөрэҕин ааспытым, аангылыйа тылын үөрэппитим. Атырдьах ыйыттан тохсунньуга диэри этэ. Эмиэрикэҕэ үөрэххэ киириигэ аттарыллыбыт икки кэм баар. Ол курдук, күһүҥҥү уонна кыһыҥҥы диэннэр. Күһүҥҥүлэргэ – балаҕан ыйыттан, кыһыҥҥыларга үөрэх тохсунньуттан саҕаланар. Онон мин тылы үөрэтэн баран, салгыы колледжка үөрэхпин салҕаабытым. Үчүгэйэ диэн омук тылын үөрэппит оскуолам, бу билигин үөрэнэ сылдьар колледжпын кытта бииргэ үлэлэһэллэр. Ол иһин, үөрэххэ киирэрбэр быдан табыгастаах этэ. Аан дойдутааҕы (международнай) эксээмэннэри туттарбатаҕым гынан баран, колледжка киирэргэ анал эксээмэннэри туттарбытым. Онно эссе суруйбутум уонна математикаҕа эксээмэн туттарбытым.
– Дьэ, ыарыы тура илигинэ үчүгэй баҕайытык анараа үөрэнэ сырыттаҕыҥ дии? Билигин Дьокуускайга баар эбиккин.
– Наһаа үчүгэйдик үөрэнэ сылдьыбытым. Нэдиэлэҕэ үс күн өрүүр этим. Эмиэрикэҕэ субуотаҕа уонна баскыһыанньаҕа оскуолалар уонна колледжтар үлэлээбэттэр. Онтон бээтинсэҕэ устудьуоҥҥа табыгастаах гына араспысаанньаны туруоран биэрии көҥүллэнэр. Холобур, устудьуон бу күн хас чааска үөрэнэ кэлэрин бэйэтин баҕатынан суруттарар. Мин паараларбын бэнидиэнньиктэн чэппиэргэ диэри былааннаан баран, бээтинсэ күнүн өрөбүл оҥостубутум. Ол оннугар эбии үөрэхтэргэ сылдьар этим, бэйэбин сайыннаран элбэҕи ааҕар буолбутум.
– Үөрэх төһө ыараханый?
– Тус санаабар, наһаа ыарахан буолбатах. Устудьуоннарга үөрэтэр преподавателлэрбит олус истиҥник сыһыаннаһаллар. Ол гынан баран, ирдэбиллээхтэр. Туох баар кыһалҕаны бииргэ быһаарабыт, ураты доҕордуу сыһыаннаахпыт. Биллэн турар, сорох биридимиэт ыарахан, күүстээх сыраны эрэйэр. Онно эбии куурустары ылан үөрэниэххэ сөп. Биһиэхэ колледжпыт төлөбүрүгэр эбии эрэпэтиитэргэ дьарыктаныы киирэ сылдьар, ол иһин билбэккин-көрбөккүн нэдиэлэҕэ үстэ эбии уруокка сылдьан эбиниэххин сөп.
– Оттон олорор усулуобуйа хайдаҕый? Уопсайга олороҕун дуо?
– Мин Эмиэрикэ ыалыгар олоробун. Ол эбэтэр, ыаллар дьиэлэригэр биир хоһу куортамнаһабын. Кинилэр миигин аһынан хааччыйаллар, көрөллөр-истэллэр. Кинилэри «Эмиэрикэҕэ баар төрөппүттэрим» диэн таптаан ааттыыбын. Үөрэҕим кыһатыгар чаас аҥаара метронан айаннаан тиийэбин. Иккис төрөппүттэрим сыһыаннара олус үчүгэй, бэйэлэрин оҕолоругар курдук истиҥник сыһыаннаһаллар. Киэһэ ханна эмэ тардыллан хааллахпына, хайаан да сураһаллар, ханна баарбын ыйыталаһан долгуйуу бөҕө буолаллар. Дьиҥэр, уопсайга олоруохха сөп эрээри, сыаната ыарахан. Аны туран, эдэр ыччаттар куһаҕан дьаллыкка тардыһыылара, буруйу оҥоруулара тахса турар буолан, көҥүллүк олорор сэрэхтээх. Мин дьиэ оҕото буоламмын, ыалга олорон үөрэнэри быдан сөбүлээбитим.
– Бииргэ үөрэнэр оҕолоруҥ хантан сылдьалларый? Араас омук буоллахтара?
– Аан дойдуттан барытыттан бааллар. Билигин доҕордоһон наар алтыһар дьонум Тайваньтан, Индияттан, Сингапуртан, Гонконтан, Кытайтан, Францияттан, о.д.а. дойдулартан сылдьаллар. Бииргэ үөрэнэр оҕолорбун кытта бэркэ алтыһабын.
– Дьиэттэн олоруу форматыгар хаһан көспүккүтүй?
– Биһиги 2020 сыл кулун тутарыттан тэйиччи олорон үөрэнии форматыгар көспүппүт. Колледж салалтата, ыарыы турбутунан сибээстээн, барыбытыгар сурук ыыппыта. Бастаан «муус устар ортотугар диэри хааччахтааһын» диэн этэ. Аны туран, «атын дойдулартан сылдьар оҕолор кыраныысса аһаҕас эрдэҕинэ дьиэлиир буоллаххытына, дьиэлээҥ» диэн эппиттэрэ. Мин дьоммун кытта кэпсэтэн баран, дойдубар төннөн кэлэргэ быһаарыммытым. Үөрэхпин дьиэттэн олорон салгыам диэн буолбута. Тас дойдуттан көтөн кэлэн баран, икки нэдиэлэ соҕотоҕун харантыыҥҥа олорбуппун күн бүгүҥҥэ диэри өйдүүбүн.
– Тэйиччи олорон үөрэнэр хайдаҕый? Үөрэххэр ситиһэҕин дуо?
– Ыраах олорон үөрэнэр уустук да буоллар, киһи ханнык баҕарар усулуобуйаҕа үөрэнэр эбит. Бириэмэбит атын буолан, ыарахаттар бааллар. Манна сарсыарда буоллаҕына, антах – киэһэ. Ол иһин мин түүннэри үөрэнэбин, күнүһүн утуйабын. Эбэн эттэххэ, ааспыт күһүн тэҥинэн үлэлиир уонна үөрэнэр этим. Түүнүн үөрэнэн баран, күнүһүн үлэлиир ыараханын өйдөөн тохтообутум. Доруобуйабар охсууну ылаары гынным диэн, үлэбин хаалларарга күһэллибитим. Төрөппүттэрбиттэн тутулуктаах буолумаары, үлэлээн харчыласпытым.
– Дьиэттэн олорн үөрэнии үөрэх хаачыстыбатыгар дьайар эбит дуо?
– Куйаар ситиминэн үөрэнэр үөрэх хаачыстыбатыгар дьайбат эбит. Биһиги преподавателлэрбит олус ирдэбиллээхтэр, үөрэҕи, сорудах толоруутун булгуччу ирдииллэр. Ыйыллыбыт кэмҥэ сорудаҕы хайаан да толорон ыытыахтааххын. Аны, хаамыранан сирэй-сирэйгэ көрсөн олорон эксээмэн туттарабыт, лиэксийэҕэ үөрэнэбит. Онон суолталаах уларыйыы суох, пааралартан элбэҕи билэбит, эбии дьарыктанабыт.
– Олорор куоратыҥ Бостон туһунан кэпсээ эрэ. Хайдах куоратый?
– Бостон – устудьуоннар куораттара. Аан дойду саамай элбэх устудьуоннара бука бары сомоҕолоһоллор, түмсэллэр, билсиһэллэр, көрсүһэллэр. Биллиилээх Гарвард эҥин колледжтара онно баар буоланнар, ыччат үмүөрүһэр, элбэх эдэр дьонноох сэргэх куорат диэн ааттыахха сөп. Уопсайынан, Эмиэрикэ туһунан эттэххэ, олохтоохтор кэлии омуктарга эйэҕэстик сыһыаннаһаллар. Билбэт дьоҥҥун кытта маҕаһыыҥҥа кытта кэпсэтэн ааһыаххын сөп. Дьон наһаа боростуой. Эн тугу таҥна сылдьарыҥ, хайдах көрүҥнээҕиҥ улахан оруолу оонньообот курдук, ким даҕаны онно наадыйбат. Холобур, биһиэхэ куһаҕаннык таҥна сылдьар киһини кырыы харахтарынан көрүөхтэрин сөп буоллаҕына, анараа оннук буолбатах. Өссө Эмиэрикэ дьонун өйүгэр-санаатыгар «кыаллыбат, табыллыбат» диэн санаа ырааҕынан сылдьар. Кинилэр билиигэ тардыһыылаахтара, аһаҕастара сөхтөрөр, наар үтүө түмүк иһин үөрэнэллэр, үлэлииллэр, олоххо чэпчэкитик сыһыаннаһаллар. Харса суох буолан, элбэҕи ситиһэллэр.
– Киһи дойдутуттан тэлэһийэ сырыттаҕына, туох санааҕа кэлэр эбитий?
– Мин анараа сылдьан өрүү сахалыы ырыалары истээччибин, оттон Дьокуускайга омуктуу ырыалары быдан сэргиибин. Тас дойдуга олохсуйа барыахпыттан айылҕаҕа, дьиэ кэргэммэр чугас буоллум. Урут айылҕаны соччо улахаҥҥа уурбат буоллахпына, билигин сыһыаным букатын атын. Анараатах туох эмэ дьиктини, уратыны көрдөхпүнэ, билигин чугас дьонум аттыбар бааллара буоллар, эмиэ бу кэрэ көстүүнү биһириэхтэрэ этэ диэн, элбэхтик санаан ылааччыбын. Маны таһынан маннык сайдыылаах дойдуга элбэх саха оҕото кэлэн үөрэнэн, сайдан барара буоллар, өрөспүүбүлүкэбит төһөлөөх сайдыа этэй диэн толкуйдуурум күүһүрэр. Чахчы, олус сайдыылаах дойду.
– Эн билигин омук тылынан холкутук алтыһар буоллаҕыҥ?
– Үчүгэйдик билэбин. Кинигэ ааҕыахпын, эссе суруйуохпун, наадабын быһаарсан кэпсэтиэхпин, киинэ көрүөхпүн сөп. Билигин манна күннээҕи олохпор нууччалыы уонна сахалыы тулалыыр дьоммун кытта алтыһабын.
– Иллэҥ кэмҥэр туох дьарыктааххыный?
– Үөрэхтэн ураты ас астыырбын сөбүлүүбүн. Кыра эрдэхпинэ эбэм остолобуой сэбиэдиссэйэ этэ. Кинилиин хара сарсыардаттан үлэтигэр сылдьыһар этим. Улаатан баран туорт астыы үөрэммитим. Иэйиим киирдэҕинэ, туорт астыыбын. Дьоммун араас бүлүүдэнэн, бурдук аһынан күндүлүүрбүн сөбүлүүбүн. Өссө успуордунан дьарыктана сылдьыбытым, 2012-2016 сылларга оҕунан ытар этим. Бастакы эрэсэрээттээхпин, КМСка тиийбэтэҕим. Салгыы эксээмэннэр саҕаланан, бириэмэбин үөрэххэ аныыр буолбутум. Өссө биир дьарыгым – куйаар ситимигэр инстаграм былаһааккатыгар көхтөөх буола сатыыбын, билбиппин-көрбүппүн ааҕааччыларбын кытта үллэстэбин, доҕотторбун кытта алтыһабын.
– Сайын төһө бэркэ сынньанныҥ?
– Эбэлээх эһэбэр Тааттаҕа тахсан оттоон, сир аһын астаан, сөтүөлээн, сибиэһэй сүөгэй сиэн, бириэмэни туһалаахтык атааран, дуоһуйа сынньанан кэлбитим. Өссө Өлүөнэ очуостарыгар доҕотторбун кытта икки күн сынньанан кэлбиппит. Аммаҕа, Кэҥкэмэҕэ сынньаммытым. Атырдьах ыйын бүтүүтэ үөрэнэ барабын, ол иһин бу күннэри төһө кыалларынан туһалаахтык атаарабын. Тапталлаах дойдум кэрэ айылҕатыттан күүс-сэниэ иҥэринэбин. Былааммар Буотаманан эбэтэр Амманан устуохпун, Хаандыга хайаларын илэ харахпынан көрүөхпүн баҕарабын. Сахабыт сирин кэрэ айылҕатын суохтуом, ахтыам да буоллаҕа.
– Оччотугар балаҕан ыйыттан үөрэҕиҥ саҕаланар буоллаҕа?
– Оннук. Билигин визабын ылаары сүүрэ-көтө сылдьабын. Саҥа үөрэх дьылын Бостоҥҥа көрсүөхтээхпин.
– Бэйэҥ саастыылаахтаргар тугу этиэҥ этэй?
– Эдэр дьон, туохтан да толлубакка, иннигит диэки эрэллээхтик хардыылыыргытыгар баҕарабын. Бу олоххо кыаллыбат, сатаммат диэн суох. Киһи баҕалаах, олоххо тардыһыылаах, үлэһит майгылаах буоллаҕына, элбэҕи ситиһэр кыахтаах. Мин Эмиэрикэҕэ үөрэнэ барарым туһунан эрдэттэн толкуйдаммытым уонна бэлэмнэммитим. Күүстээх санааны ылынан, собус-соҕотоҕун, 17 саастаах сылдьан, төрөөбүт дьиэбиттэн тэлэһийэн, тас дойду устудьуона буолбутум. Онон барыта табыллар эбит, кытаатыҥ!
– Айталина, үөрэххэр ситиһиини, бары кэрэни баҕарабын!
Сэһэргэстэ
Екатерина АФАНАСЬЕВА.
