Ыам ыйын 21 күнүгэр Москубаҕа төрөөбүт тыл тула улахан төгүрүк остуол буолан ааста. Манна Арассыыйа национальнай эрэгийиэннэриттэн уопсастыбанньыктар, учуонайдар, интэлигиэнсийэ бэрэстэбиитэллэрэ, бэлиитиктэр кыттыыны ыллылар. Саха Өрөспүүбүлүкэтиттэн бу төгүрүк остуолга Ил Түмэн дьокутаата, Өрөспүүбүлүкэтээҕи лиссиэй дириэктэрэ, матымаатыка билимин дуоктара Уйбаан Самаайап кыттыыны ылла.
Мин өрдөөҕүттэн иитиэхтээбит биир ыра санаабын дьэ толордум: Арассыыйаҕа дьиҥ федерализмы туруулаһар уопсастыбаннай түмсүү дуу, хамсааһын дуу үөскүөхтээх диэн баҕа санаабын киэҥ аудиторияҕа толору этэр, ол дьыала саҕаланарыгар хардыылары оҥорор кыах үөскээбитин толору туһанным диэн үөрүүбүн үллэстэбин.
2010 сыллаахха Николай Лукианов диэн чуваш диэйэтэлэ Чебоксарыга төрүт тылга форум тэрийбитэ. Оччотооҕуга мин төрөөбүт тылы көмүскээһиҥҥэ, федерализмы туруулаһыыга тохтоло суох үлэлиир дойду таһымнаах түмсүү тэрийэр уолдьаспытын этэн көрбүппүн биһирээбит курдук буолбуттара эрээри, улаханнык ахсарбатахтара. Бэл биллиилээх татаар диэйэтэлэ Фандас Сафиуллин маннык мустарбыт, мунньахтыырбыт сөп, аһара барар сыыһа диэн сэмэлээбитэ. Мин сөбүлэспэтэҕим, мөккүспүтүм.
Ол сырыыга мин Казаҥҥа, Уфаҕа тиийэ сылдьыбытым. Казаҥҥа миигин букатын эдэркээн Руслан Айсин диэн уол көрсүбүтэ. Ол уолчаанныын бэрт элбэҕи кэпсэппиппит, быдан аҕа киһи быһыытынан элбэҕи сүбэлээбит-амалаабыт буолбутум. Фандастыын мөккүөрбүн эмиэ үҥсэргээбитим. Ити кэмтэн сэттэ сыл ааспытын кэннэ быһайын Путин Йошкар-Олаҕа кэлэн өрөспүүбүлүкэ судаарыстыбаннай тылын булгуччу үөрэтиини ирдиир сыыһа диэн киэҥ айдааны тарта, Генеральнай борокуратуура илэ сүүрдэ, аны ити "идиэйэни" сокуон гынаарылар Госдума дьокутаата Аршинованан (1985 с. Дрездеҥҥэ төрөөбүт) сокуон барылын киллэртэрдилэр.
Дьэ ол Айсин Русланым буутун этэ буһан, сиһин этэ ситэн бу Төгүрүк остуолу тэрийбит! Миигин төлөпүөммүнэн булан ылан ыҥырда, айан ороскуотун уйунабыт диэтэ. Мин Ил Түмэҥҥэ пленарнай мунньахтаахпын диэн көрдүм да уолум тылын-өһүн истэн баран мунньахха тиийэрим хайаан да наадалаах буолан хаалбытын, миигин силигин ситэрээри, састаабы толороору эрэ ыҥырар буолбатаҕын өйдөөтүм. Ордук: "Если вы не приедете, то будет очень печально", — диэбитэ миигин кыайда. Уолум Руслан үс дуу, түөрт дуу киһини сүрүн дакылаатчыт оҥорбут, миигин бастаппыт, түмсүү туһунан идиэйэҕин эт диэтэ.
Биһиги сахалар балаһыанньабыт хайдаҕын кэпсээтим, аҥардас кэпсэтэн баран тарҕаһар сыыһа буолуоҕа, биһиги Сибиир омуктара Аскиз Форума диэн дьиҥнээхтик үлэлиир түмсүүлээхпит, дьиҥнээх федерализмы туруулаһар, судаарыстыбаннай тыл ыстаатыһын көмүскүүр бүтүн Арассыыйатааҕы уопсастыбаннай хамсааһыны тэрийэр уолдьаста диэн эттим. Этиибин Аскиз Форумун луоһунунан түмүктээтим: “Сильные народы-сильная Россия!” Бу формуланы Павел Валерьевич-Ойуур Байбал Аскиз Форумун тэрийээччилэр өйдөрүгэр уган биэрбитин этэн ааһар тоҕоостоох.
Бу сырыыга тыл этээччилэр бары кэриэтэ түмсүү тэриллэрэ наадалааҕын өйөөтүлэр. Татаар парламенын дьокутаата этии киллэрдэ: "Комитет защиты российской Конституции диэххэ”, — диэн. Максим Шевченко “Конгресс народов России диэн ааттыахха” диэтэ. Бу ааты бары да сөбүлээтибит быһыылаах. Максим Шевченко дьэ сирэллэн-бураллан уол оҕото, нуучча бэрдэ эбит. Адам Шогунцеков диэн аатырбыт чэркиэс поэтын кыыһа Мадина үчүгэйдик тыл эттэ. Кини дьүөгэтэ черкешенка уоттаах-төлөннөөх тылы эппитин бары да уҥа-таала иһиттибит. Дьэ дьон этэр-тыынар да буолар эбит.
Николай Лукианов аны сайын бэс ыйын 20-тин эргин Чебоксарыга ыҥырда, онно сокуоҥҥа туох этиини киллэриэххэ сөбүн чочуйуохпут диэтэ. Мунньах бары иирбэтин-таарбатын суруйар кыах суох. Күүстээх эмоциялар охсуһуулара да баар, сорох сорохтор бурайсыах да курдуктар. Төрүкү икки ардыларыгар иирсээннээх омуктар эмиэ бааллар эбит. Ону уоскутар, сүрүннэһэр эмиэ наада буолар эбит. Бэҕэһээ саамай кырдьаҕас кыттааччы буоларым быһыытынан уолҕамчылары намырытарга күһэлинним. Бүппүппүт кэннэ хаалан Кэнгириэһи чопчулаһыахха диэтим. Уонча буолан ситэри кэпсэттибит, айдааннаах сокуон бырайыагын утарар ааксыйалары тэрийиэххэ диэн сүбэлэстибит. Хайдаҕын да иһин дьиҥнээх федерализмы туруулаһар улахан уопсастыбаннай-бэлитиичэскэй күүс үөскүөх курдук диэн эрэл үөскээтэ.
Саха эдэр да, эмэн да дьонугар туһаайан этиэм этэ – бу үлэҕэ күүһү харыстаабакка актыыбынайдык кыттыахха – төһөнөн элбэх үтүөнү оҥорон уопсай хоппоҕо угабыт да, ол үтүөбүт уон оччонон элбээн саха омугар эргиллэн кэлэ туруоҕа! Саха эдэр дьоно татаар чаҕылхай ыччаттара Руслан Айсинтан, Айрат Файзрахмановтан холобур ылыҥ! Кинилэр хайдахтаах улахан дьыаланы оҥордулар! Өссө маннык санаатым: бу дьыала сөптөөх сүнньүн буларыгар, атаҕар турарыгар саха кыттара хайаан да наада быһыылаах. Өбүгэлэрбит барахсаттар саҥа сылы ханнык ыйтан, күнтэн ааҕары талыылара эчи муударайын. Өбүгэлэрбит олохтообут Саҥа дьылларынан сахам үтүө-мааны дьонун барыгытын эҕэрдэлиибин!
Уйбаан Самаайап, 22.05.18, Москуба к.
Төгүрүк остуолу манна киирэн көрүөххэ сөп:
https://vk.com/ wall-165422661_725
