Сунтаар улууһун Уһун Күөлүн олохтооҕо, “Сунтаар” позывнойдаах Арассыыйа уонна Донецкай норуодунай Өрөспүүбүлүкэ (ДНР) Дьоруойа үрдүк ааттары ылбыт, Анал байыаннай дьайыыга (АБДь) баран олохтон дьоруойдуу туораабыт Дмитрий Егоров аҕатын – тыа хаһаайыстыбатын үтүөлээх үлэһитэ, Сунтаар улууһун уонна Арыылаах нэһилиэгин бочуоттаах олохтооҕо Н.А. ЕГОРОВЫ – эрэдээксийэҕэ ыҥыран, атах тэпсэн олорон сэһэргэстибит.
– Николай Алексеевич, Арассыыйа Дьоруойа ааты ылбыт уолуҥ Дима туһунан ахтан-санаан ааһыахха эрэ...
– Дима – биһиги дьиэ кэргэҥҥэ орто уол оҕобут. 1975 сыл тохсунньу 27 күнүгэр Тойбохойго төрөөбүтэ. Оскуолаҕа 6 саастааҕар үөрэнэ киирбитэ. 1991 сыллаахха оскуоланы үөрэнэн бүтэрээт, пиэрмэҕэ ыанньыксыттыы тахсыбыта. Оскуоланы бүтэрэр сылыгар “тракторист-машинист сельского хозяйства” диэн идэҕэ уһуйуллан тахсыбыта. 1 сыл үлэлээн баран, Сунтаардааҕы 23-с №-дээх СПТУ-га үөрэнэн, сыбаарсык уонна суоппар идэлэрин ылбыта. СПТУ-ну бүтэрэн, аармыйаҕа Чита Борзя куоратыгар сулууспалаабыта, танкистаабыта. Онно сулууспалыы сырыттаҕына, пуолкатын хамандыырыттан Махтал сурук кэлбитэ.
Дойдутугар кэлэн баран, АЛРОСА хампаанньаҕа Мииринэйгэ 3-с №-дээх баабырыкаҕа 10 сыл суоппарынан, силиэсэринэн үлэлээбитэ. Онтон биһиги сүөһүлэнэн-сылгыланан, кэтэх хаһаайыстыба тэриммиппитигэр, 2000 сыллаахха дойдутугар төннөн кэлбитэ. Биһигини кытта олорон, ДьУоХХ ньиэбинэн оттуллар хочуолунайыгар машинист-эпэрээтэринэн үлэлээбитэ. Ыал буолбута, 4 оҕолоох. Улахан кыыһа Христина – устудьуон, Дьокуускай куоракка алын кылаас учуутала идэтигэр үөрэнэр. Иккис кыыһа – 10-с, уолаттара – 5-с уонна 2-с кылаас үөрэнээччилэрэ. Бары Сунтаарга үөрэнэллэр. АБДь барыан иннинэ бэйэ дьыалатын (“самозанятость”) тэринэн, тутуу маһын бэлэмниир буолбута. Димабыт сынньалаҥар балыктыырын, бултуурун олус сөбүлүүрэ. Табаарыстара дэлэҕэ “Ворошиловский стрелок” диэн ааттыахтара дуо!
– АБДь-га хаһан, хайдах барбытай?
– 2022 сыл ахсынньытыгар АБДь-га: “Эдэр ыччат ыҥырыллар буоллаҕына, мин тоҕо барыа суохтаахпыный? Украина нацистарын кыайыыга кылааппын киллэрдэхпинэ сатанар”, – диэн тылланан барбыта.
Бастаан Владивостокка тааҥка чааһыгар түбэспитэ. Уһун Күөлтэн Николай Егоровтыын уонна Сунтаартан биир уоллуун (аатын билбэппин) барбыттара. Онно үөрэҕи барыы кэмигэр үһүөн биир экипаж буолбуттар этэ. Дима – хамандыыр, Николай – мэхээнньик-ыытааччы, үһүстэрэ – наводчик-ытааччы. Онон үһүөн биир тааҥкаҕа сылдьыбыттар. Онно үчүгэйдэрин бэлиэтии көрөн, үөрэммиттэрэ 20-чэ хоммутун кэннэ үһүөннэрин саҥа тааҥкаҕа үөрэтэ Омскайга ыыппыттар. Онно 15 күн үөрэммиттэр. Онтон кэлэн баран, атын танкистары үөрэтэн, инструктор быһыытынан сылдьыбыттар. Олунньу бүтэһигэр кинилэр 155-с биригээдэлэрэ инники кирбиигэ (передовой) барбыт. Ол тааҥкабай пуолканы ыытыахтара аҕыйах хонук иннигэр Н.Егоров диэн уол дуустана туран, хоҥхочоҕун уҥуоҕун тоҕо түһэн кэбиһэн, госпитальга киирбит. Ол иһин толорута суох экипаж буолбутугар пехотаҕа ыыталаабыттар. Ону Дима “пехотаҕа түбэстим” диэн үөрбүт этэ.
– Ити аата, ханна “передовойга” барарый?
– 2023 сыл олунньутугар Донецкайга Новомайоровскай диэки хайысханан пехотаҕа “стрелогунан” барар. Кинилэр позицияны маныыллар.
Суох буолуон иннинэ эрэ, балаҕан ыйын 5 күнүгэр, уолбун кытта төлөпүөнүнэн кэпсэтэ сылдьыбытым. Онно кини: “Бөлүүн инники кирбииттэн таҕыстым. Улахан киирсии буола турар”, – диэбитэ. “Ийэҥ улаханнык ыалдьа сытар. Байаҥкамаатынан уоппускаҕа ыҥыртарабын дуо?” – диэн ыйыппыппар: “Суох. Билигин кытаанах киирсии буола турар, онно кыттыстахпына сатанар. Ол чуумпурдаҕына быһаарсыахпыт. Бу түүн инники кирбиигэ киирээри сылдьабыт”, – диэбитэ. Ол – бүтэһик кэпсэтиим буолбута.
Ол аата, балаҕан ыйын 7–8 күннэригэр хабыр киирсиигэ сылдьыбыт. Ронин диэн табаарыһа, “сиэрэй зонаҕа” бааһыран, суох буолбут. Ону көрдүү киирбит. Булан баран “Ронин – 200-й” – диэн араассыйанан биллэрбит. “Табаарыһым итиннэ сытара табыллыа суох. Онон таһаарыам эбэтэр “спальнай мөһөөччүккэ” уган, хаалларыам”, – диэн, спальнай мөһөөччүк ылан, сарсыарда киирэн тахсыбыт киһи аны иккиһин киирэр. Онно киирбитигэр дронунан көрө сытан ытыалаабыттар. Нууччалар сытар “Сиэрэй зона” диэн ааттанар сирдэрэ хохуоллар сытар сирдэриттэн муҥутаан 300–500 миэтэрэ кэриҥэ, саамай кылгаһа 200 м буолар эбит. Онон “сиэрэй зонаҕа” сытан хаалбыт. Өлүктэрин булалларыгар уолаттар көрбүттэрэ, Ронин пааспара хайа тардыллыбыт, аҥаарын булбатахтар этэ. Оттон мин уолум... төбөтө суох үһү. Онно кини харса суох киирсэн, икки опорнигы ылбыт эбит. Өлбүтэ иккис хонугар биир сиэним түүлүгэр киирэн: “Бу дойдуга олох аһаппаттар эбит. Дэлби аччыктаатым. Миэхэ сосисканы кытта ирииһи буһаран аҕал”, – диэбит. Ону куоракка олорор улахан уолум мангалга уот оттон буһарбытын, уматан ыыппыппыт.
– Ийэтиниин утуу-субуу бараахтаабыттар эбит...
– Ийэбит уолун кэнниттэн балаҕан ыйын 26 күнүгэр куоракка суох буолбутун дойдутугар илдьэн кистээбиппит. Иинин хаһа сылдьар уолаттарга үрдүлэринэн хотой көтөн кэлэн ааспыт этэ. Онтон көмөн бүтэн баран истэхпитинэ, суордар кэлэн арыаллаабыттара. Ийэбит суордары “ымыыларым” диэн ааттыыр буолара. Идэһэлэннэхпитинэ, мэлдьи хотон диэки “ас” уурааччы. 10-ча суор кэлэн барааччы.
Уолбут өлүгэ алтынньыга кэлбитэ. Сунтаарга уолбутун таһаарар күммүтүгэр бырастыылаһыыга кулууп үрдүнэн 20-чэ туруйа көтөн ааспыта. Көмө баран истэхпитинэ, суордар утары көтөн кэлэн, иинин үрдүнэн көтөн ааспыттара. Ону “ийэтин кута” кэлэн ааста быһыылаах дэспиппит. Онон “дууһалара холбосто” диэн, бэйэбитин уоскутунабыт. Ийэбит 9 хонугун ылан баран, Дьокуускайга аны уолбут өлүгүн көрсө кэлбиппит.
– Ол кэлиэн иннинэ Дьоруой аатын ыллаҕа?
– Оннук. Манна бырабыыталыстыба таһымынан чиэстээн-бочуоттаан, дойдутугар атаарбыттара. Онон дойдутугар, Уһун Күөлгэ, ийэтин аттыгар көмүс уҥуоҕа хараллыбыта. Бииргэ сылдьыбыт Сунтаар уонна Амма уолаттара уоппускаҕа 40 хонугар буолар тэрээһиҥҥэ кэлэн, сүгүрүйэн барбыттара.
“Осина” бөҕөргөтүүлээх пуун сүтүгэ суох ылыллыбыта
– Николай Алексеевич, кэпсииргэр, ахтан ааһаргар ыараханын билэбин. Ол да буоллар уолуҥ бүтэһик түгэнин ахтан ааһыахха дуу...
– 2023 сыл балаҕан ыйын 7-с күнүгэр Новомайоровскай нэһилиэнньэлээх пуунун “Осина” опорнай пуунун соҕотоҕун штурмалаабыта уонна эбии күүс кэлиэр диэри позициятын тутан сыппыта. Өстөөх баһыйар күүһүн аахсыбакка, сөптөөх позицияны тутуһан, толкуйдаах утарсыыны оҥорон, Украина 4 саллаатын аптамаат уотунан, 2 саллаатын кыранаатанан суох оҥорбута. Хаалбыт өстөөхтөр позицияларын быраҕан, куотарга күһэллибиттэрэ. Ол түмүгэр “Осина” бөҕөргөтүүлээх пуун сүтүгэ суох ылыллыбыта.
2023 сыл балаҕан ыйын 9 күнүгэр уолум Дмитрий Егоров, гвардия рядовойа, позициятын хаалларбакка, өстөөх кимэн киирбитин чугутан, улаханнык бааһыран дьоруойдуу охтубута, сырдык тыына быстыбыта.
Арассыыйа бэрэсидьиэнэ В.В. Путин биһиги Димабыт “Осина” позицияны ылар видеотын көрөн баран, РФ Оборуона миниистирэ С.Шойгуга: “Бу байыаһы Арассыыйа Дьоруойугар түһэриҥ”, – диэн дьаһал биэрбит. Ол туһунан Чуумпу далай флотун кылаабынай командующайын маҥнайгы солбуйааччыта, штаб начаалынньыга, вице-адмирал биһиэхэ уонна СӨ Ил Дархана А.С. Николаевка сирэй көрсүһүүтүгэр эппитэ.
– Эн билигин уолуҥ бойобуой быһыытын, киирсиитин туһунан бииргэ сылдьыбыт дьонтон истэн билэн эрдэҕиҥ?
– Миэхэ төлөпүөнүнэн улаханнык тугу даҕаны кэпсээччитэ суох. Нэдиэлэҕэ биирдэ бассаабынан сибээстэһээччибит уонна 2-с лииньийэҕэ таҕыстаҕына, видеонан кэпсэтээччи. Онно аҥаар илиитигэр – краковскай халбаһыны, аҥаарыгар суок тутан иһэ-иһэ, “үчүгэйдик хаачыллан сылдьабыт” диэн, үөрэн-көтөн олорон кэпсэтээччи. Инники кирбиигэ киирдэхтэринэ, “сухой паёгу” үссэнэллэр, онно блиндаж туттан, окуопа хаһан сылдьаллар. Уолум, барыга-бары маастар буолан, уустугу көрсүбэт эбит.
– Онно туох дуоһунаска сылдьыбытый?
– Ротанан, отделениенан сырытыннарбаттар. Муҥутаан 10 киһини биир сиргэ мунньаллар. Онно бөлөх хамандыырынан, “ыстаарсайынан” сылдьыбыта.
“Эр санаа” уруоктара – оскуолаҕа
– Ийэтэ эрэйдээх уола суох буолбутун истибитэ дуу?
– Биһиги эппэтэхпит эрээри, Дьокуускай балыыһатыгар сытан, бассааптан билбит этэ. Онтон да бэргээн, реанимацияҕа сытан суох буолбута.
– Уолаттара кыралара бэрт эбит дии.
– Мин ааппын ылбыт улахан уол Коля ыараханнык ылыммыта. Иккис уол Вова – 2-с эрэ кылаас үөрэнээччитэ. Бэйэм Саҥа дьыл инниттэн үксүгэр куоракка баарбын. Бүлүүчээҥҥэ бииргэ үөрэммит кыыһым З.М. Кириллина: “Аралдьыйа, сэргэхсийэ таарыйа, куорат оскуолаларыгар уолуҥ туһунан кэпсээ”, – диэн үтүө сүбэ биэрэн, АБДь уоппускаларыгар кэлэ сылдьар байыастары кытары бастаан АГАТУ устудьуоннарыгар, салгыы куорат 20-чэ оскуолатыгар “Эр санаа” уруоктарын ыыппыппыт. Маны сэргэ Сунтаарга уонна Бүлүүгэ эмиэ ыыталаабытым. Барыта 30-ча оскуолаҕа сырыттым.
Сиэннэриниин
Биирдэ куорат оскуолатыгар көрсүһүүгэ сырыттахпына, “Ронин быраатабын” диэн, биир уол ыйытык биэрдэ. “Биһиги убайбытын быыһаары эн уолуҥ өлбүт диэн билэбин. Ронины быыһыы киирбэтэҕэ буоллар, өлүө суох этэ диэн хом санаабаккын дуо?” – диэн ыйытта. Ону мин: “Сахаҕа өс хоһооно баар “Атас туһугар атах тостор” диэн уонна мин “Своих не бросаем” диэн суруктаах былааҕын эһиэхэ кэпсээн көрдөрдүм. Уолум Дима оҕо эрдэҕиттэн табаарыстарыгар бэриниилээх этэ”, – диэтим. Ону итэҕэйбэккэ “чахчы этэҕин дуо?” диэн хаста даҕаны төхтүрүйэн ыйытта. Ол кэнниттэн хас да уол, кыыс кэлэн “ыйытыктарбытыгар бэркэ эппиэттээтиҥ” диэн, кууһан, сыллаан ылан уйадыппыттара. Дьэ, ол долгутуулаах түгэн этэ...
Онон оскуолаҕа көрсүһүүнү бэркэ табан тэрийэллэр эбит диэн астыммытым.
– Урут да, билигин да табаарыстыы сыһыан баар буоллаҕа.
– Уолум кыра эрдэҕиттэн элбэх табаарыстааҕа-доҕоттордооҕо, кинилэргэ мэлдьи бэриниилээҕэ. Биири кэпсиим. Мин оччолорго 1750 ынах сүөһүлээх, 800-чэ сылгылаах, 190-ча үлэһиттээх, 20-чэ тыраахтардаах, 10-ча массыыналаах Уһун Күөл бөһүөлэгин “Арыылаах” отделениетыгар управляющайынан үлэлиирим. Уолум Дима 3-с кылааска үөрэнэрэ. Арай биирдэ миигин оскуола дириэктэрэ ыҥыран ылла. Ону: “Туохха ыҥырдаҕай? Тиэхиньикэҕэ наадыйдаҕа дуу?” – диэн саныы-саныы, оскуолаҕа тиийдим. Кэлбиппэр дириэктэр “уолуҥ оҕону кырбаабыт” диэтэ. Онно уолбун эмиэ ыҥырбыттар этэ. Быһаарсыы буолбутугар, уолум: “Сэмэн мин табаарыспын кырбаабыт. Ол иһин уруок кэнниттэн дьиэтигэр баран, ыҥыран таһаараммыт, ампаар кэннигэр “кыратык” үөрэтэ түһэн биэрбиппит”, – диэтэ. Ону: “Табаарыһыҥ туһугар сөпкө гыммыккын эрээри, сутурукка сокуон суох буолуохтаах”, – диэн уолбар хайгыыр кэриэтэ этэн турардаахпын. Онон кыратыттан “Атас туһугар атах тостор” диэн көрүүлээҕэ.
Аармыйаҕа барыар диэри уҥуоҕунан олох кырата – 1,56 см эрэ этэ. Онтон аармыйаттан кэлэригэр уһаан, эт тутан, 1,73 см буолан кэлбитэ. Кыраны-кыамматы мэлдьи көмүскэһэрэ. Хаайыылаахтар түһээн түһэрэллэригэр, олору утары туран, чугастааҕы нэһилиэктэр ыҥыран ылан көмүскэтэр киһилэрэ буолбута. Киниэхэ “Димедрол” диэн хос ааты биэрбиттэрэ.
– Ол тоҕо “димедрол” буолла?
– Оҕустаҕына “утутан” кэбиһэр диэннэр.
– Пааматынньык туруораары былаанныыллар диэн истибитим.
– Дьокуускай куорат баһылыга Е.Н. Григорьев ыҥыран: “Уолгун үйэтитэн, куоракка пааматынньык оҥорор былааннаахпыт. Пааматынньыгы оҥоруохтаах, ылсыахтаах дьон бааллар”, – диэн кэпсэтэ сылдьыбыта. Ол дьону кытта көрсөн кэпсэппиппэр: “Пааматынньыгы табаарыһа Ронины кытта сибээстиэхпитин баҕарабыт. Эдэр дьон, пааралар мустар, бэйэ-бэйэҕэ мэктиэ биэрэр сирдэрэ буолуон баҕарабыт. Композициятын барытын бэйэбит оҥоробут”, – диэн санааларын эппиттэригэр үөрүүнэн сөбүлэспитим. Николай Романов (Ронин) кэргэнэ Ньургуйаана Романова эмиэ сөбүлэҥин биэрбитэ. Маны тэҥэ Владивосток куоракка уолум бюһун туруораары бэлэмнии сылдьаллар.
Хаҥастан уҥа Николай Романов (Ронин) уонна Дмитрий Егоров
– Уолаттаргын бэйэ холобургунан ииттэҕиҥ.
– Уолаттарбын кыра эрдэхтэриттэн тиэхиньикэҕэ сыстаҕас буола улааталларыгар үөрэтэрим. Массыынаны, тыраахтары, матасыыкылы көҥүл ыыталлара. Дима тиэхиньикэни өрөмүөннүүрэ, сыбааркалыыра. Уолаттарым мин сатыырбынааҕар элбэҕи сатыыллар. Билигин сиэннэрбин, хос сиэннэрбин тиэхиньикэҕэ сыһыаран иитэбин.
– Уолуҥ эдэр сааһыгар бараахтаата. Кини туһунан үтүө өйдөбүл эрэ хааллаҕа.
– Өссө да олоруохтааҕа... оҕолоро кыралара бэрт. Икки киһини утуу-субуу сүтэрии туһугар эмиэ ыарахан этэ.
Билигин арыый кэҥээн эрэбин... Кыанан көрүөм суох диэммин, сүөһүлэрбин ааспыт күһүн эспитим.
Уолаттара Дмитрийдыын уонна Алексейдыын
Эһэм дохуот үллэстиитигэр 1000-тан тахса үлэ күннээх буолара
– Бэйэҥ төрүт Сунтааргын дуо?
– 1945 сыллаахха тохсунньу 31 күнүгэр Үөһээ Мэйик нэһилиэгэр Ойууһут диэн бөһүөлэккэ холкуостаах ыалга төрөөбүтүм. Аҕабыт сэриигэ 1941 сыллаахха ыҥырыллыбыта, 1942 сыллаахха ыалдьан, төннөн кэлбитэ. Сэриигэ ылбыт бааһыттан 1946 сыллаахха өлбүтэ. Инньэ гынан, ийэбит Фекла Антоновна 7 оҕотун бэйэтэ иитэр. Үөһээ Мэйик нэһилиэгэ оччолорго Бүлүүчээн нэһилиэгэр холбоспут. Онно ийэбит Сэбиэт дьокутаата буолан, мэлдьи мунньахтарга барарын өйдүүбүн. Үксүн ыанньыксыттыыра. Ол быыһыгар бултуура, муҥхаҕа эмиэ сылдьара. Эһэбит Батаакап Антон Николаевич, 2 миэтэрэлээх, сахаҕа үрдүк уҥуохтаах киһи, маҥнайгы стахановецтартан биирдэстэрэ этэ. Киниэхэ “Кыһыл обуостаах Онтуон” диэн ааты иҥэрбиттэр.
Дохуот үллэстэл-лэригэр 1000-тан тахса үлэ күннээх буолан, 3 ат сыарҕата дохуоту ылара эбитэ үһү. Сылга 365 үлэ күнэ баар буоллаҕына, кини 3 киһи нуорматын үлэлиир кыахтаах оҕонньор эбит. Онон ийэбиниин биһигини иитэн, киһи-хара оҥорон таһаардахтара. Эһэм 93 сааһын туолан баран өлбүтэ. Эһэбин аһара үчүгэйдик өйдүүбүн. Миигин балыкка илдьэ сылдьара, от-мас-үлэтигэр батыһыннарар буолара.
6-с кылааска үөрэнэрбэр Бүлүүчээн интэринээтигэр олорбутум. Онно кыра быраатым Өлүөскэ 4-с кылааһы үөрэнэн бүтэрэн, Бүлүүчээн лааҕырыгар кэлэ сылдьан, ууга түһэн өлбүтэ. Ийэбит онтон соллурҕаан, ол күһүнүгэр өлбүтэ. Инньэ гынан, 6 оҕо тулаайах хаалан, интэринээтинэн олорон үөрэммиппит. Мин интэринээккэ 11-с кылааһы бүтэриэхпэр диэри олорон, үөрэнэн бүтэрбитим.
МГУ-га үөрэнэ сылдьыбыттааҕым...
– Оскуоланы 1965 сыллаахха 13 буолан бүтэрбиппит. “Оскуола – производство – үрдүк үөрэх” диэн, бары тутуспутунан пиэрмэҕэ ыанньыксыттыы тахсыбыппыт. Ол күһүнүгэр аармыйаҕа барбытым уонна 3 сыл Новосибирскай куорат Толмачевоҕа баар аракыата-хиимийэ чааһыгар сулууспалаабытым. Ыстаарсай сержант этим, онтон взвод хамандыырын солбуйааччыта буолбутум. Биһигинэн аармыйа 3 сыллаах кэмэ бүппүтэ. Сулууспалыы сырыттахпына, мин дьолбор, Сергей Таволжанин диэн Ленинградка университеты үөрэнэн бүтэрбит, инженер идэлээх уол сулууспалыы кэлбитэ. Кини миигин нуучча тылыгар, математикаҕа уонна физикаҕа дьарыктаабыта, уустук садаачалары суоттуурбут. Мин взвод хамандыырын солбуйааччытынан сылдьар буоламмын, кини чэпчэкитик сулууспалаабыта.
1968 сыл атырдьах ыйыгар аармыйаттан Дьокуускайга кэлбитим. МГУ физика факультетыгар 1 миэстэҕэ 10-тан тахса буолан куонкуруһу ааспыппыт. Онно үрдүк баалы ыламмын, “физик-электроник” идэтигэр үөрэнэ барбытым. Аармыйаҕа радиотехническай чааска сулууспалаабытым туһалаабыта. Москубаҕа бараммын, куһаҕана суохтук үөрэнэн, 1-кы кууруһу бүтэрбитим. Онтон Саҥа дьыл диэки мэдиссиинэ көрүүтэ буолла. Онно тыҥам ыалдьыбытын булан, профилакторийга уктулар. Эмтэнэ-эмтэнэ, “вольнослушатель” курдук сылдьан, 2-с кууруспун үөрэнэн бүтэрбитим. Бырааһым сайын Москуба анныгар сонотуоруйга ыыппыта. Күһүн кэлэн бэрэбиэркэни ааспытым, эмиэ ыалдьан хаалбыппын. Ону эмтиир бырааһым: “Сатаныаҥ суох. Килиимэттиир эбиккин. Дойдугар бар. Ол иннинэ Хотугу Кавказ Теберда куруордугар ыытабын”, – диэтэ. Онно баран эмтэммитим.
– Дьокуускайга салгыы үөрэннэҕиҥ дии.
– Дьокуускайга кэлэн СГУ-га математика учууталын идэтигэр докумуоннарбын туттаран, кэтэхтэн 3-с куурустан үөрэммитим. Үлэлии сылдьан, 1970 сыллаахха Евдокия Гуляева диэн Бүлүүчээҥҥэ бэтэринээр бырааһынан үлэлии сылдьар кыыһы кэргэн ылан, ыал буолбуппут. Кинилиин 53 сыл бииргэ олордубут. 3 оҕону төрөтөн, 2 оҕону иитэн таһааран, билигин 15 сиэннээхпин, 16 хос сиэннээхпин уонна биир хос-хос сиэннээхпин. Онон баай оҕонньорбун. Кэргэним Евдокия Гуляева – Уһун Күөл бочуоттаах олохтооҕо, СӨ үөрэҕириитин туйгуна, тыа хаһаайыстыбатын бэтэрээнэ. Икки үрдүк үөрэхтээх. Маҥнайгыта – бэтэринээр, иккиһэ – биология идэлээх учуутал. Улахан уолум Алексей Дьокуускай куоракка олорор. Билигин ДНР-га волонтёрдуур.
“Арыылаах” отделениета 1750 сүөһүлэнэ сылдьыбыта
– Бэйэҥ тугу үлэлээбиккиний?
– Оскуолаҕа учууталтан саҕалаан дириэктэрдээбитим. Кэлин 1982 сыл балаҕан ыйыгар хаһаайыстыбаннай үлэҕэ дьоҕурдаахпын көрөннөр, баартыйа райкома, райсовет исполкома отделение управляющайынан анаабыттара. Управляющайынан ананан баран, хотоҥҥо үлэлии тиийбитим, ынахтар тобуктарыгар диэри ууга тураллара. Хотоннор эргэ баҕайылар, үстүү хос муосталаахтар. Саҥа хотон туппакка эрэ, үрүт-үрдүгэр муостатын саҥардан иһэллэр эбит. Үлэһиттэр кыһын эрэһиинэ саппыкынан сылдьан үлэлииллэр.
Онон Саҥа дьыл кэнниттэн “хотон туттарыыһыбын” диэммин, саҥа кэлбит тыраахтарынан биригээдэ тэрийэбин. Оннук гынан, нөҥүө сылыгар 2 хотону 100-түү төбөҕө тутан киллэрэбин. Бу – 1983 сыллаахха. Онон үлэлиирим тухары 1993 сылга диэри 7 хотону, маны сэргэ 10-тан тахса уопсай дьиэни туттарбытым. Аны 5 сайылыкка сабыс-саҥа маһынан дьиэлээн-уоттаан, сайылык уонна ньирэй турар титиигэ туттарбытым. Бу – барыта “Арыылаах” отделениетыгар ыыппыт үлэм-хамнаһым. Муҥутаан 1750 сүөһүлэнэ сылдьыбыппыт. Хас биирдии хотоҥҥо 100 сүөһү турара. Онон сыл аайы биирдии хотону туттаран, үлэҕэ киллэрэрбит.
1991 сыллаахха Саха сирин үрдүнэн нэһилиэк Сэбиэтин – Сэбиэт бэрэссэдээтэлэ уонна исполком бэрэссэдээтэлэ диэн икки аҥыы хайыталлар. Оскуолаҕа үлэлиэхпиттэн мэлдьи дьокутааппын. Нэһилиэк дьокутааттара миигин исполком бэрэссэдээтэлинэн талаллар. Сыл аҥаара үлэлээбиппит кэннэ, сэбиэскэй тутул эстэн, Сэбиэт бэрэссэдээтэлэ сарбыйыыга түбэһэн хаалар. Онон исполком бэрэссэдээтэлин баһылык оҥорон кэбиһэллэр. Бу – 1992 сыллаахха. Инньэ гынан, баһылык буолан хаалабын. Сопхуостар эстэ илик буоланнар, син биир управляющайдыы сылдьабын. Ону талларбыттарыгар “иккиэннэригэр сылдьабын” диэн сөбүлэһэн, салгыы үлэлиибин. Ол саҕана нэһилиэк тэрилтэлэрэ бары Сэбиэккэ бас бэринэллэрэ. Онтон 1993 сыллаахха сопхуостары эһии барар.
Оччолортон Сунтаар улууһугар соҕотох “Кириэстээх” сопхуос эрэ ыһыллыбакка, билиҥҥэ диэри үлэлии олорор.
1993 сыллаахха Сунтаарга СПТУ дириэктэринэн үлэлээн барабын. Дьиэм-уотум Уһун Күөлгэ баар буолан, уунан үлэлиибин. Дьоммор өрөбүллэргэ эрэ тахсабын. Оннук икки сыл үлэлии сатаан баран, төттөрү дойдубар, Уһун Күөлгэ, тахсаммын, оскуолаҕа дириэктэри хаһаайыстыбаннай чааска солбуйааччынан үлэлээбитим. 1995 сыллаахха биэнсийэҕэ барбытым уонна дьиэнэн бааһынай хаһаайыстыба тэринэн үлэлээбиппит. Кэлин 2000 сылтан 2008 сыл бүтүөр диэри нэһилиэкпэр баһылыктаабытым.
– Николай Алексеевич, бириэмэ булан, кэлэн кэпсэппиккэр махтал.
