Урукку биллэр 3 Куту сэргэ Төрдүс Аҕа Кут баар диэбиппит. Аҕа Кут баарын дьон үксэ билбэт, таайар эрэ быһыылаах. Билиҥҥи кэмҥэ Эр дьоммут куттара-сүрдэрэ мөлтөөбүтүн бары да өйдөөн эрэбит. Эр киһини үтэйэн олоххо-дьаһахха барытыгар баһылаан, Дьахтар инники күөҥҥэ таҕыста. Үөрэх, эмп-том эйгэтэ, наука, искусство, хонтуора үлэтэ барыта Дьахтар илиитигэр киирдэ. Тыа сиригэр Эр киһи Хотоҥҥо баайылынна. Эр дьон үксэ уопсай олоҕу, бэлиитикэни кэрэхсээбэт буолла. Аһары түһэн эттэххэ, сайдар суол муҥурданна...
Ити туохтан буолбутун ким да билбэт да буоллар, сыыһа быһыы тахсыбытын таайан, Эр дьону түмэр үлэ-хамнас баран эрэр. Эр дьон оһуохайдара үгэскэ кубулуйда. Онно-манна түмсэн аны Алгыстанар буоллулар. Ол гынан баран, ити сотору барыта уостуоҕа, урукку оннунан хаалыаҕа диибин. Баҕар өссө да оһуохайдыахтара, Алгыстаныахтара да буоллар, онтон Эр киһи өрө биэрэн тахсара, биллибэт. Ол төрүөтэ – Эр дьон туох сыаллаах-соруктаах мусталларын, тоҕо туспа оһуохайдыылларын бэл Тэрийээччилэрдиин кытта билбэттэр. Ол иһин тэрээһин бүттэ да уочараттаах көргө-нарга, көннөрү оһуохайга сыдьыбыт курдук тута кэриэтэ ити түгэн Эр дьон төбөтүттэн түһэн хаалар.
Дьиҥинэн Эр киһи мөлтөөһүнэ православие үлэһиттэрэ Аҕа Кут баарын умуннаран Эр киһи Кутун-сүрүн тоһутар үлэни бэрт сатабыллаахтык ыыппыттарын түмүгэ буолар. Кута-сүрэ тостубут Эр киһилээх омугу хайдах баҕарар дьаһайар, баттыыр чэпчэкитин кинилэр үчүгэйдик билэр этилэр. Онтон Сэбиэскэй быаас кэмигэр Дьахтар Эр киһини кытта тэҥ бырааптаах диэн умайа турар уокка арыыны эбии быраҕаллар. Эр киһи кута-сүрэ тостубута ордук чаҕылхайдык ааспыт үйэ 90-с сылларыгар ССРС ыһыллыбытыгар көстүбүтэ. Ол кэмҥэ саха Дьахтара барахсан муоһаны илиитигэр ылан дьонун-сэргэтин быыһаабыта.
Онон билигин Эр киһи уонна Дьахтар, хайалара даҕаны, олохторугар Айылҕа биэрбит тустаах миэстэлэрин булалларын туһугар Аҕа Куту уһугуннарар сорук турар. Аҕа Кут баарын куруук истэ-саныы сылдьыахтааххын (если явление не заявлено – его не существует), оччоҕо эрэ уһуктар.
Ол иһин биһиги Аҕа куту уһугуннарар, киһиэхэ Аҕа куттааҕын саната сылдьар бэлиэлэри оҥордубут уонна ону тарҕатабыт. Ити үчүгэйинэн үчүгэй буолан баран, өссө элбэх оҥоһук баар буолара, хаһыат, араадьыйа, тэлэбиидэнньийэ тиһигин быспакка Аҕа Кут баарын туһунан кэпсии-иһитиннэрэ тураллара наада этэ.
Манна даҕатан эттэххэ Аҕа Кут Эр да киһиэхэ да, Дьахтарга да иккиэннэригэр баар. Аҕа Кута уһуктубут Эр киһи барахсан күүһүгэр күүс, уоҕугар уох эбиллэр, булар-талар, бултуур-алтыыр талаана арыллар, кэргэнин, оҕолорун иитэр-аһатар, дьонтон итэҕэс буолбаттарын туһугар өрө-көтөҕүллэн туран, сүүрэр-көтөр, айымньылаахтык үлэлиир. Аны Эр киһи Дьахтартан уратыта диэн ырааҕы анааран кэскиллээхтик толкуйдуур дьоҕурдаах. Онон дьиэ кэргэн олоҕо олорор уопсастыбатыттан, норуотун дьылҕатыттан тутулуктааҕын өйдөөн, төһө кыалларынан нэһилиэгин, улууһун, Өрөспүүбүлүкэтин да олоҕун күннэҕи, ону ааһан тутаах да боппуруостарын быһаарар тэрээһиннэргэ көхтөөхтүк кыттар.
Дьахтар Аҕа кута уһугуннаҕына таптыыр-таптатар дьоҕура арыллар, дьахтар-дьахтар курдук нарын-намчы дьүһүннэнэр, намыын-наҕыл майгыннанар, Эр киһини абылыыр, угуйар күүһэ улаатар. Омуннаабакка эттэххэ, былыргы арамааннарга суруллар дьиҥнээх имэҥнээх тапталы билиҥҥи дьахтар үксэ билэ илик. Тоҕо оннугуй диэтэххитинэ уопсастыбаҕа да, дьиэҕэ-уокка да былааһы ылбыт Дьахтар тыйыс, эр киһилии майгыланна, Эрин хамаандалыы, үүрэ сылдьар идэлэннэ. Оннук Дьахтары Эр киһи бэйэтин күүстээх утарылаһааччытын, баттааччытын курдук көрөр, онон ис-иһиттэн аһыллан, иэйэн туран кыайан таптаабат.
Ааспыт кэмҥэ Түөрт Куппутуттан Үс Куппут үлэлээн үлүскэн стиһиилэннибит, Араас дойду дьонун-сэргэтин сөхтөрдүбүт. Быһайын Астана куоракка Тенгрианствоҕа анаммыт норуоттар ыккардыларынааҕы конференцияҕа сылдьыбытым. Онно хас да киһи ыйыппыта – Сахалар ахсааҥҥыт хас мөлүйүөн буолла? – диэн. Мөлүйүөн аҥарыгар да тиийэ иликпит диири итэҕэйбэттэр. Ханна бар да барытыгар сахалар бааллар, кыайаллар-хотоллор – дииллэр.
Онон аны Аҕа Куппут аһыллан Түөрт Куппут үлэлиир буоллаҕына, Эр дьоммут турунан сахалар өссө кимиилээхтик сайдыахпыт диэн хатылаан туран бэлиэтиибин.
Ойууларга:
Инь-Ян ойуутун үтүгүннэрэн сахалыы Үс Кут ойуута оҥоһуллубут. Түөрт Кут ойуута.
Киинэ 1. Арчы дьиэтигэр Эр дьон оһуохайа 2. Өрөсппүүбүлүкэ күнүгэр Ленин болуоссатыгар Эр дьон оһуохайа
Сэҥээриилэр