Бэлиитикэ хобордооҕо дьэ сырылаан-сылыйан эрэр. Хандьыдааттар чуолкайданнылар, баартыйалар кими ханна туруоралларын иһитиннэрдилэр. Кэлии-барыы, сыбыытаһыы, мунньах-сүбэ – сотору кэминэн бу барыта биирдэ төлө тэбиэҕэ. Оттон биһиги, быыбардааччылар, бэлэммит дуо? Саатар, быыбар ис иирбэтин-таарбатын... Бүгүн биһиэхэ политолог Валерия Дьячковская ыалдьыттыыр.
– Валерия, биһиги тоҕо чопчу ханнык эрэ хандьыдааты талабытый?
– Дьон араас буоллаҕа. Сорох киһини тулалыыр дьоно-сэргэтэ ордук чугастык ылынар, сөбүлүүр, өрө тутар. Кини дьону кытта уопсай тылы түргэнник булар, дьон кинилиин алтыһыан, киниэхэ анаан тугу эрэ үчүгэйи оҥоруон, көмөлөһүөн баҕарар. Тугу эмэ алҕаһаатаҕына да ону киниэхэ бырастыы гынар, үчүгэй өрүтүн – күүркэтэр. Онон бу маннык дьон тугу эрэ ситиһэрэ дөбөҥ буолар.
Сорох дьон туох эрэ уратыларын иһин, кинилэри үтүктэллэр, батыһаллар, холобур оҥостоллор, бүк итэҕэйэллэр. Сорох дьон лиидэр хаачыстыбалаахтар, дьону ханнык эмэ идиэйэ тула түмэр уонна сирдиир кыахтаахтар. Төрдүстэр – дьону бэйэлэригэр тардар-угуйар күүстээхтэр. Бу ааҕыллыбыт дьоҥҥо барыларыгар биир уопсай баар – дьоҥҥо дьайар кыах, дьоҕур.
Чинчийиилэр көрдөрөллөрүнэн, ити сыаналаах хаачыстыба киһиэхэ төрүөҕүттэн бэриллэр. Ону таһынан, психология араас технологияларын көмөтүнэн киһи ол хаачыстыбалары баһылыан сөп. Бу ньыманы бэлиитикэ технологтара быыбарга хото туһанар буоллулар. Киһи эрэ барыта онно үөрэнэр кыаҕа суох, онон ити сорук сороҕор кыаллыбат буолуон сөп. Бэлиитикэҕэ саамай бастыҥнары буолбакка, «кэмигэр көстүбүт» эбэтэр «систиэмэҕэ табыгастаах» дьону таһаараллар. Оттон быыбардааччы саамай бастыҥнары уонна күүстээхтэри талыан баҕарар.
– Оччотугар, быыбарга «биһиги талабыт» диирбит уустуктардаах буоллаҕа...
– Быыбардааччыга анаан оннук «күүтүллэр уобараһы» оҥорон түһэрэллэр. Ол эбэтэр, ханалытан эттэххэ, «дьиҥнээх үчүгэй» дьону буолбакка, «үчүгэй буолан көстөр» дьону таһаараллар. Ол эбэтэр, бэлитиичэскэй «имидж» идиэйэтэ инники күөҥҥэ тахсар. Хандьыдаат бырагыраамата да буолбакка, лиичинэһэ, ол эбэтэр, наадалаах уобараһа болҕомто киинигэр турар. Арассыыйа бэлиитикэтигэр ити билиҥҥитэ саамай көдьүүстээх ньыма.
Онон, араас таһымнаах быыбардарга хандьыдаат дьону тардар имиджин, уобараһын оҥоруу – сүрүн үлэ. Быыбарга кыайыы имиджи таба оҥорууну кытта ыкса сибээстээх. Анал формула баар: хандьыдаат төһө биллэрэ + үчүгэй бэлитиичэскэй имидж = кыайыы. Ити икки усулуобуйа сөпкө оҥоһуллуон эрэ наада, оччоҕуна, кыайыы – хармааҥҥар.
– Харах баайыыта диэн сөпкө этэллэр эбит...
– АХШ биллиилээх имиджмейкерэ Прайс: «Быыбардааччы киһини буолбакка, уобараһы талар. Бу киһи хайдаҕа буолбакка, ону быыбардааччы «хайдах ылынара» быһаарар оруоллаах. Биһиги киһини буолбакка, кинини дьон хайдах ылынарын уларытыахтаахпыт», – диэбиттээх.
"Быыбардааччы 99 %-на хандьыдааты букатын да билбэт. Ол эбэтэр, быыбардааччыга хандьыдаат бэйэтэ буолбакка, кини уобараһа дьайар».
Имиджи оҥоруу – бэйэтэ улахан испэктээкил. Сүрүн дьоруой киниэхэ сценарий быһыытынан тугу бэлэмнээбиттэрин, режиссер тугу былааннаабытын уонна көҥүллээбитин эрэ этэр-тыынар. Сороҕор, ол кини дьиҥнээх лиичинэс быһыытынан сыаннастарын кытта олох да сөп түбэһимиэн сөп.
Ол да иһин былааска тугу да кэрэйбэккэ талаһар киһи «норуотун уонна дойдутун дьылҕатын иһин эппиэтинэһи сүгэр күүстээх уонна хорсун реформатор» курдук көстүөн сөп. Оттон биһиги ол уобараһы итэҕэйэммит үөрэ-үөрэ куоластыахпыт... Ньэгэй, түөкүн дьон былааска кэллэхтэрэ ол! Дьэ, ону араарыахха-билиэххэ наада.
Мөлтөх, куттас, быһаарыыта суох киһи «кыахтаах, өйдөөх уонна сэрэх бэлиитик» курдук уобарастаныа. Бэйэмсэх, бэйэтин эрэ иннин көрүнэр чычаас киһи «киэҥ көҕүстээх, сиэдэрэй норуот уолун» оруолун толоруо. Онон – оннук. Хандьыдааты уобарас быһыытынан эрэ буолбакка, бары өттүнэн дириҥник сыаналаан быыбардыахтаахпыт.
– «Имиджи оҥорооччулар» талааннара буоллаҕа, ол...
– Оннук. АХШ бэрэсидьиэннэрэ Д.Форду, Д.Картеры уонна Р.Рейганы кытта үлэлээбит Гэрген диэн имиджмейкер "...Дьон бэрэсидьиэни артыыс курдук ылынар – оруолун төһө кыайа-хото оонньууруй? Саҥата-иҥэтэ төһө үчүгэйий? Бу күн туох чаҕылхайы оҥордо? – диэн. Биһиги дьон олоҕор тугу эрэ уларытар оннугар, бэрэсидьиэн этиилэрин дьону уонна прессаны таарыйарын курдук, наадалаах хааҕа «суулуур» эрэ туһунан толкуйдуурбут. Бу маннык быһыыга-майгыга дьоҥҥо сэнэбил көстөр этэ», – диэн этэр. Онон бу оонньууга кыттыбытыттан, ол быраабылатын толкуйдаабытыттан бэйэтин буруйдаах курдук сананар эбит.
– Быыбар кэнниттэн сорох бэлиитиктэртэн кэлэйэн барабыт дии...
– Дьэ буот, ол биһиги «уобараһы» таларбыт содула. Үгүс бэлиитиктэр быыбар кэнниттэн «мааскаларын» усталлар, дьиҥ бэйэлэрин киэптэрин ылыналлар. Биллэн турар, бары оннук икки сирэй буолбаттар. Былааска бар дьоҥҥо чахчы кыһаллар, наадалаах идиэйэлэрдээх үтүө-кэрэ дьон эмиэ киирэр. Дьэ, ол эрээри, кинилэр бэйэлэрин имиджтэрин «күүркэтэргэ» дьулуспат буоланнар, үксүгэр кыайтарыылаах хаалаллар.
– Баҕар ол «имиджи оҥоруу» албаһын биллэххэ, дьон-сэргэ даҕаны сымыйаттан кырдьыгы, тылтан дьыаланы араара үөрэниэ этэ буоллаҕа...
– Имиджи оҥоруу быыбар хампаанньатын биир саамай уустук, эппиэттээх үлэтэ. Манна политологтар, психологтар, социологтар, экэнэмиистэр, юристар эрэ буолбакка, визажистар (сирэй-харах оҥорооччулар), модельердар (таҥаһы-сабы көрөөччүлэр), хандьыдаат саҥатын «оҥорооччулар» кыттыыны ылаллар. Биллэн турар, ити үрдүк таһымнаах, элбэх харчылаах быыбардарга. «Хандьыдаат үчүгэй, барсар өҥнөөх бинсээги кэттэ да бүттэ» диэн, тас көрүҥҥэ эрэ болҕомто ууруллара итэҕэс. Хоп курдук дьүһүннээх, оҥостубут хандьыдааты дьон бэлиэтии көрүө, ол эрээри, хаһан баҕарар хандьыдаат өйүн, билиитин, уопсай таһымын, майгытын, дьоҥҥо сыһыанын сыаналыахтара.
– Имиджи оҥоруу туох эрэ ураты технологиялаах дуо?
– Биһиги «имидж» диэни 90-с сылларга бастаан билбиппит. Арассыыйаҕа аһаҕастык арҕааҥҥы быыбардыыр технологиялары туттуу саҕаламмыта. "Имидж" диэн тыл тута дьон болҕомтотун тардыбыта. Араастаан өйдүүллэрэ. 1996 с. биир бэрэсидьиэҥҥэ хандьыдаат, бэл, «мин имиджим үчүгэй – доруобуйабар үҥсэргиирим суох” диэбиттээх.
Имиджи оҥоруу технологияларын кистииллэр, ол өйдөнөр, быыбар – имиджтэр «киирсиилэрэ». Олус улахан күүстэр интэриэстэрин таарыйар буоллаҕа. Ол эрээри, тэҥнээн, ырытан баран ону син анаалыстыахха сөп дии саныыбын.
– Оттон психология оруола онно баар дуо?
– Психология оруола улахан. Имиджи бэлиитикэ сыалыгар-соругар анаан оҥорбуттарын да иһин, ис хоһооно – психологияҕа сигэнэр. Онон «имидж» – бу анаан оҥоһуллубут киһи «психическэй уобараһа». Ханнык баҕарар биллиилээх уонна ситиһиилээх бэлиитик үлэтин-хамнаһын ырыттахха, кини имиджин оҥорууга ханнык ньымалары, сабыытыйалары туһаммытын, оччотооҕу күнү-дьылы хайдах учуоттаабытын син өйдүөххэ сөп.
– Дьон ханнык имиджтээх лиидэргэ ордук охторуй?
– Бэлитиичэскэй имидж туох эрэ сыалга-сорукка ананар. Холобур – быыбарга кыайыыга. Саамай сүрүнэ – «имидж» дьон ирдэбилигэр эппиэттиэхтээх. Саҥа салайааччыттан, бэлитиичэскэй лиидэртэн дьон тугу эрэ күүтэригэр. Ол сиэринэн, кини онно эппиэттиир имиджи оҥостуохтаах: “Норуоттан тахсыбыт бэйэ киһитэ”, “хоруупсуйаны утары охсуһааччы”, “дьиҥнээх, хорсун оппозиция”...
Итини барытын социология ыйытыктарын көмөтүнэн «кээмэйдиэххэ», билиэххэ сөп. Холобур, нэһилиэнньэ туохтан эрэ ытырыктатар-дьаарханар санаата баһыйар буоллаҕына, имиджмейкердэр киниэхэ «күүстээх, бэйэтигэр эрэллээх» бэлиитик уобараһын оҥорон биэриэхтэрэ. Кини кэмиттэн кэмигэр «барыгытын көмүскүөм, дойдуга бэрээдэги олохтуом» диэн эрэннэриэ (төһө да кыайбатаҕын иһин) уонна быыбарга кыайыа.
Маны тэҥҥэ дьоҥҥо өссө «стереотип» дьайар. Ол аата, информация тиийбэт усулуобуйатыгар үөскүүр боростуой (упрощенный, обобщенный) уобарас. Уопсайынан, имидж аһара уустук буолара наадата суох. Лиидэр имиджэ нэһилиэнньэ баһыйар өттүгэр өйдөнөр курдук боростуой, ылынымтыа буолуохтаах. Оччоҕо эрэ итэҕэйиэхтэрэ. Холобур «күүстээх», «дьулуурдаах», «өйдөөх» диэн...
– Оттон, арай, ол оҥоһуллубут имидж «үлэлээбэтин»?
– Оннук баар буолуон сөп. Ол иһин, мэлдьи мониторинг ыытан, дьон-сэргэ сыһыанын бэрэбиэркэлииллэр. Бэлиитик имиджигэр быыбардааччылар сыаналыыр хаачыстыбалара баар буолуохтаах, ол эбэтэр, хандьыдаакка ол хаачыстыбалар баалларын курдук көстүөхтээх. Сүрүнэ – ол. Хандьыдаат талыллыахтаах уокуругун интэриэстэрин, социальнай күүтүүлэрин, кутталларын, онно тарҕаммыт стереотиптары барытын ааҕа билиэхтээх..
– Өссө анал ирдэбиллэр баалларын ахтыбытыҥ...
– Бастатан туран, имиджкэ «кыайыылаах-хотуулаах киһи» уобараһа хайаан да баар буолуохтаах. Ол кини үлэтигэр-хамнаһыгар, туох баар ситиһиитигэр ааҕа көстүөхтээх. Ол барыта «бу киһи кэлэр өттүгэр эмиэ ситиһиилээхтик үлэлиэ» диэн өйдөбүлгэ тиэрдиэхтээх.
Иккиһинэн, бэлиитик имиджигэр «аҕа» оруола күүскэ көстүөхтээх. Улуу З.Фрейд этэринии, «дьиэ кэргэн аҕаҕа наадыйарын курдук, уопсастыба лиидэргэ наадыйар». «Аҕа» – туруктаах олох бэлиэтэ. Дьон «аҕабыт биһигини атаҕастатыа суоҕа, көмүскүө», «аҕа оҕолорун дьарыйар бырааптаах, ол эрээри кини, дьиҥинэн, үтүө санаалаах» диэн.
Аны, бэлиитик хас социальнай бөлөх аайы ханнык стереотиптар баалларын, баһыйалларын билиэхтээх уонна онно сөп түбэһиннэрэн имиджин оҥостон (уларытан, эбэн-сабан) биэриэхтээх.
Кини аһаҕас буолуохтаах. «Бу киһини кытта биһиги хаһан баҕарар көрсөр, киниэхэ үҥсэр-суланар кыахтаахпыт» диэн дьон билиэхтээх. Быыбардааччылар оннук киһиэхэ ордук итэҕэйэллэр. Быыбарга туруоруммут хандьыдаат барыларын истиэхтээх, кими эрэ аһыныахтаах, тугу эрэ сүбэлиэхтээх... Аһаҕас буолуу – норуоту кытта сибээс. Онон итиннэ улахан болҕомто ууруллар.
Дьэ уонна хандьыдаат онно-манна көстөрө, тэлэбиидэнньэҕэ элэҥниирэ, дебакка кыттара, интервью биэрэрэ, көрсүһүүлэри ыытара, араас боппуруостары туруорара, СМИгэ кини үлэтэ-хамнаһа киэҥник сырдатыллара – бу барыта кини уобараһыгар үлэлиир. Онон бэлиитик итиннэ кыттарга бэлэм буолуохтаах. Быыбардааччылар хандьыдаат бэйэтигэр төһө эрэллээҕин, холкутун, кини өйүн, үтүө санаатын сыаналыыллар. Уопуттаах бэлиитиктэр ону туһаналлар уонна мэлдьи кыайаллар.
«Хоруолу эргимтэтэ оҥорор». Онон быыбардыыр хампаанньа кэмигэр хандьыдааты биллиилээх, ытыктанар дьон тулалыыра киниэхэ итэҕэли күүһүрдэр. «Доҕоруҥ кимий, оччоҕо мин эн кимҥин этиэм» диэн бириинсип үлэлиир. Быыбарга ырыаһыттары, спортсменнары туһаналлара – онтон.
Биир ирдэбил – киһи бэйэтин киһилии хаачыстыбаларыгар. Сиэр-майгы өттүнэн үрдүк хаачыстыбалааҕа дьон итэҕэйэрин курдук, биллэр буолуохтаах. Дьоҥҥо аһаҕас буолуохтаах. Итиннэ киһи тас дьүһүнэ, «юмора», төһө үөрүнньэҥэ, дьоҥҥо болҕомтолооҕо эмиэ киирсэр. Ол барыта имиджи чаҕылхай гынарга көмөлөһөр.
– СМИ оруола тугунан даҕаны кээмэйдэммэт буоллаҕа.
– Сүрүн үлэ – кинилэргэ. Хандьыдаат туох баар үлэтэ-хамнаһа быыбардыыр хампаанньа кэмигэр сөпкө сырдатыллыахтаах. Өскөтүн СМИлэр куолаан, кини уобараһын алдьатарга соруннахтарына, ону туох даҕаны быыһыыр кыаҕа суох. Биһиэхэ ол эмиэ күөдьүйэн кэлэ-кэлэ көстөр.
Түмүккэ эттэххэ, хандьыдааты кыайыыга аҕалар үс сүрүн күүс баар: бу киһи бэйэтэ хайдаҕа, кинини СМИлэр хайдах көрдөрөллөрө уонна бу киһи олоҕор-үлэтигэр туох ыарахаттары ааспыта, ону төһө кыайыылаахтык туораабыта.
Онон, быыбар биир сүрүн «тиэмэтэ» – имидж – туһунан этэр буоллахха, итинник. Быыбары холкутук ылыныахтаахпыт. Манна биһигинэн «оонньуулларын» өйдүөхтээхпит эрээри, онно сиэрдээхтик сыһыаннаһан, бэйэбит туһабытыгар эргитиэхтээхпит. Онуоха ирдэһэр, туруорсар инструменнар бааллар.
– Кэпсээниҥ олус интэриэһинэй! Махтал!
Нина ГЕРАСИМОВА.
Былааска олорор лиидэр үлэтэ-хамнаһа мөлтөхтүк сыаналанар, дьон эрэйэр ирдэбилигэр эппиэттэспэт буоллаҕына, атын лиидэри туруорары ирдиэхтэрэ, оннук буолар даҕаны.
Имидж – англ. image – уобарас, көстүү.
Бу маассабай өйү-санааны күүскэ таарыйар көстүү диэххэ сөп.
