Атаһым кытаанах санаатын билиҥҥэ диэри сөҕөбүн. «Оҕо киһи доруобуйата күүстээх буолар», – дииллэр. «Атаһым барахсан санаата күүстээх буолан тулуспут», – диибин. Суол саахалыгар түбэспитин кэлэн этиммэтэҕэ кыһыылаах...
Сайын окко эрэ киириэх иннинээҕи кэм. Матасыыкылынан хатааһылыы сылдьан охтубуттар. Суол тоҕойуттан эмискэ ыт сүүрэн тахсыбытыттан соһуйан уруулун туора салайааччы буолбут. Инньэ гынаатын кытта суол кырыытыгар баҕана сорҕото быган турарыгар сааллыбыттар. Кэннигэр олорсон иһээччи табаарыспыт кини үрдүнэн эһиллэн хаалбыт. Суол кытыытыгар дириҥ ууга баран түһэн туох да буолбатах. Табаарыһым буоллаҕына, матасыыкылын уруулугар иһин олуйтарбыт. Аҥаар атаҕын баттата түспүт. Били табаарыһа ууттан тахсан, киһитин хостууругар кубарыйан хаалан баран сытар эбит. Иһин-үөһүн улаханнык доргуппутун билбэтэхтэр. Матасыыкылларын хостоон, ууга түһээччи ыытан, дьиэтигэр аҕалан биэрбит.
Киирэн хоһугар быһа сытынан кэбиспит буолуон сөп. Дьоно суох кэмнэрэ эбит. Соҕотох хаалан икки хоммут. Тугу аһаабыта, аһаабатаҕа биллибэт. Саатар бииргэ саахалламмыт атаспыт буолуохсут киирэн көрсүбэтэх. Ол күн куораттаан хаалбыт.
Үһүс күнүгэр дьоно кэлбиттэрэ уоллара оронугар сэниэтэ эстэн, кубарыйан хаалбытын булбуттар. Дьэ түрүлүөн түһэрэн санэриэйсэ ыҥырбыттар. Мин бу кэмҥэ куоракка туохха эрэ киирэн баран саҥа кэлбит кэмим. Оччолорго төлөпүөн эҥин диэн суох. Эрдэ кэпсэтэр суох. Атаспар ол матасыыкылыгар саппаас чаас сакаастаабытын илдьэ таҕыстым.
Киһим дьоно ытаан дарбайбыт харахтаах, саҥата-иҥэтэ суох көрүстүлэр. Соһуйан ыйытыыбар, «киирэн кэпсэт...» диэн буолла. Суку хоско аастым. Табаарыһым наар хаана ытыллан олорор бэйэтэ, ыраас лиис курдук кубарыйан, олох атын киһи буолан, хараҕын кытыыта көҕөрүмтүйэ харааран сытарын көрөр соһуччу да этэ. Тыыммын кыайан ылбаккабын, өй-мэй буолан, хараҕым ирим-дьирим оонньоон ылбытын биллэримээри табаарыспар тобуктуу түстүм. Киһим олох саҥарар да сэниэтэ суох. Харах эрэ иччитэ буолан сытар. Олох сылайбыт киһи хараҕыттан олох атын. Туох эрэ ырааҕы көрөр. Оччолорго ити курдук харахтары өссө көрө илик кэмим. Илиитин ылбытым: тыбыс-тымныы. Токуччу тардыбыт этилэр. Киһи этэ дьар гына түһэр тымныы этэ.
Ол да сыттар, атаһым барахсан күлбүтэ буолара. Кытаанах санаа буолбатах дуо? Олох бу илиитэ-атаҕа тымныйан эрэр киһи олоххо дьулуһара күүһүн, күлбүтэ буолан миигин уоскута сатыы сытарын... Туох сонуннаах куораттан кэлбиппин, ханнык саппаас чааһы туохха ылбыппын кэпсээбитим. Атаһым хараҕын эрэ барбах чыпчылыйара, биир хааппыла хараҕын уутун көрдөрбөтөҕө! «Хаалар киһи оҥостуоҥ...» диэх курдук көрүтэлээбитин кэлин өйдөөбүтүм.
Бэртилиэт тирилиир тыаһын кытта дьиэҕэ биэлсэри кытта ийэтэ киирэр саҥалара иһилиннэ. Атаспын сыппыт оронуттан наһыылкаҕа ууран дьиэттэн таһаарар сүпсүлгэнэ. Түргэн үлүгэрдик көтөҕөн ылан бөртөлүөт түспүт сиригэр сүүрдүбүт. Ол сүүрэн истэхпитинэ төбөтүн өндөттөрөн дьиэтин көрдөртөрбүтэ...
Бөртөлүөккэ таһаардыбыт. Бу сытан атаһым сутуругун күүһүн бүтүннүүтүн түмэн ыксары тутан өрө көтөҕөн иһэн сэниэтэ суоҕуттан сымыһаҕын эрэ ытырбыта быһыылааҕа. Аҕата барыста. Бөртөлүөт буору өрүкүтэр.
Атаһым муҥнаах куоракка киирэн оҥоһуллубута. Аҕыйах хонук өйүн тутан сыппыта. Онтон өйүн сүтэрбитэ. Устунан өйө суох сытан төннүбэт сиригэр барбыта... Киһи итэҕэйиэ суоҕун курдук. Атаспын кытта наар бииргэ оонньоон, бииргэ аармыйаҕа баран, бииргэ үөрэххэ туттарсыах буолбут ыра санаабыт бүттэҕэ ити.
Бииргэ олорсубут табаарыспытын буруйдууллара. Биир өттүнэн, эмиэ да сөп курдук. Иккис өттүнэн улаханнык олуйтарбытын оҕо киһи хантан билээхтиэй. Хаана-сиинэ баран, ыалдьан ыһыытаан-хаһыытаан сылдьыбат дьиппиэн атаспыттан мээнэ «эһинним-быһынным» диэн тыл тахсыбатах буолуохтаах. Күүһэ баарынан тулуйа сатаабыта чуолкай. Саатар, дьоно да сайылыкка сылдьар буолан суох буолан биэрбиттэр. Барыта быалаах курдук буолан биэрээхтээбит. Соруйан үөһэттэн көрөн туран табыллыбат өттүн сирдээн биэрбит курдук...
Арай... Наар «арай табаарыспыт куораттыан иннигэр киирэ сылдьыбыт буоллун, арай дьоно баар буоллуннар...» диэн санаан аһараҕын да... Дьылҕа Хаан ыйааҕа сороххо наһаа да кытаанах буолар. Чугас киһиҥ бардаҕына элбэҕи толкуйдуур буолар эбиккин. Атаспыт ситиспэтэҕин ситиһиэхпит, кини олорботох олоҕун, баҕарбыт баҕа санааларын толоруоҕум диэн испэр андаҕар тылын эппитим. Толорон били саппаас чааһын аҕалбыт, төһө да атаспын оһоллоон илдьэ барбытын иһин матасыыкылын оҥорбуппут. Уруһуйдуох буолан кырааска көрдөөччү, ону толорон кырааска ылан аҕалбытым. Хоһугар үчүгэй хартыына ыйаабыппыт...
Наар дьонун кытта «баара буоллар тугу гына сылдьар буолуох этэй?» диэн кэлин ахтан аһарабыт. Олох ити курдук биһигиттэн ыйыппат, хаһан кэлэрбитин-барарбытын...
Иһирик.
