Биир саас муус устар бүтүүтэ Дмитрий өрүс уҥуор Атырдьах диэн сири дойду оҥостон сытар Кынаачайга кустуу диэн ааттаан таҕыста. Өрүс мууһа көтөҕүллүбүт эрэ, уста илик буолан, улахан тыытын соһон туораата. Атырдьахха тиийбитэ, Кынаачайа үүтээнигэр баар, тайах холондоорбут этин буһарбытын сыта ыраахтан аҥылыйан олорор.
Кэнсиэрбэ курдук илдьи барбыт эти ньуосканан лабыйыы кытаанаҕа. Дмитрий, итинник аһы оҕо эрдэҕиттэн сөбүлээбэт буолан, киһитэ иннигэр уурбут сыттаах-амтаннаах аһын киэр аста. Кынаачай үөрэн ымах гыммытыгар аҕыйах тииһэ ырдьаһан көһүннэ. “Дьэ, буолан истэхпит. Аныгы дьон, маннык аһы сиэбэт буоллугут. Дьиҥэр, куртахха, оһоҕоско абыраллаах ас ээ. Бэрт сотору анды буһардахпытына, ол хоргунун таах чэйи иһэр курдук куллурҕатан кэбиһиэм. Эн, арааһа, түүн таһырдьа олорбутунан хонор буолуохтааххын”, – диэн үгэргиирдии саҥарда уонна “уокка бэрсэри” аҕалбытын-аҕалбатаҕын туоһуласта. Анарааҥҥыта, хайыай, аҕалбыт кэһиитин үрүсээгиттэн ылан остуолга уурда. Кынаачай ол “абыраллаах аһы” көрөн, үөрэн сэгэс гынна, аһа баттаан, уотун аһатта, куруускаларга куттаттаата уонна: “Чэ, нохоо, сарсын, били, бу кыһын туһахха иҥнибит тайах сытыганын эһэ буулаабытыгар сэп тэрийэ барыахпыт. Икки туһах баар”, – диэт, киһитин сөбүлэһэригэр-сөбүлэспитигэр адьас наадыйан да көрбөккө, иһэн кэбистэ уонна, били, амтаннаах, сыттаах аһын үрдүгэр түстэ.
Сарсыарда эрдэ туран туһах иитиэхтээх сирдэрин диэки туруннулар. Иһэ үллүбүтэ икки чаас кэриҥэ хааман тиийиэхтээхтэр этэ даҕаны, уулаах-хаардаах буолан, син балачча уһуннук айаннаатылар. Тайах сытар сиригэр чугаһаан баран, сааларын иитиннилэр, аны тыатааҕы көҥөөн, икки атаҕар туран да кэллэҕинэ көҥүлэ. “Бу түбэҕэ мин хаһаайыммын” диэн сылдьар сүдү кыыл буоллаҕа.
Чугаһаан көрбүттэрэ, тыатааҕы кэлэн барбыт, тайах иһэ кураанах – барытын сиэбит. Кынаачай кырдьаҕас суолун ундаардаан көрөн баран, “билигин аҕай биһиги иһэрбитин билэн дьаадьыйбыт эбит” диэн быһаарда. Ол сылдьан көрбүттэрэ, тыатааҕы тайах үрдүгэр үс андаатары аҕалан, ууран кэбиспит. Дьэ, олус интэриэһинэй. Ону Кынаачай: “Бу мин өлүүбүн уурбут. Кулун тутарга ыалдьан, балыыһаҕа сытан, кыайан туулаабатаҕым дии!” – диэн чаҕаараат, үһүөннэрин ылан үрүсээгэр хап-сабар уктан кэбистэ. Ону көрөн, Дмитрий олус диэн соһуйда, бэркиһээтэ. “Кыра да наада киһитэ ээ” дии санаата иһигэр.
Хайыахтара баарай, икки туһахтарын сиэҥ аттыгар иитэн кэбистилэр. Сарсыныгар кэлбиттэрэ – тыатааҕылара туһахха иҥнэн көрсүбүт. Кынаачай элбэх эһэни бултаабыта өтө көстүбүт, адьас куттаммат үһү. Суостаах кыылга ыкса киирэн туран: “Андаатаргын ылбыппар кыыһырбатыҥ ини”, – диэннээх үһү.
Бэлэмнээтэ
Александр ТАРАСОВ.
