Сотору сааскы кустааһын саҕаланыа турдаҕа. Быйыл кустаһар кыах мэлийбитинэн, баҕарар баҕам сарбыллыбытынан, уруккуну-хойуккуну эрэ ахтыынан муҥурданным.
Биир саас Индигииргэ улахан уу кэлэн, бөһүөлэк анныгар — биэрэккэ турар тутууларын: кыладыапкаларын, бадыбаалларын — барытын ылбыта. Эр дьон үгүстэрэ ол бадыбаалга киирбит ууну баһар бириэмэ суоҕун курдук туттан-хаптан, анды болдьоҕун биллэрээттэрин кытта, ыраас ууну былдьаһа мотуоркаларынан тэптэрэн хаалбыттара.
Мин табаарыспыныын баһаарынай носуоһу уларсаммыт, илиибитинэн хачайдаан, алта миэтэрэ дириҥнээх кыттыгас бадыбаалбыт уутун оборторбуппут. Онтубут да силииндир курдук моһуоннанан, иһэ барыта муус эркин буолан хаалбыта. Кустан кэлэн баран, налыччы мууһун көйүөхпүт диэн буолла. Булпутун угарбытыгар үөһэ соҕус турар, уу ылбатах өссө биир бадыбаалбытын суоттанныбыт.
Барыахтаах күммүтүгэр муус бөҕө тоҕо анньан кэллэ: ханна эрэ харыы буолла быһыылаах. Күүтэ сатаан баран, киэһэлик айаммытыгар туруннубут. Киһим оҥочо кэннигэр уруулга олорор, мин, тыы тумсугар быа баайар тутаахтан тутуһан олорон, икки атахпынан муустары анньыалыыбын, эрдиинэн да тэйитэн биэрэбин. Ол курдук, муустар быыстарынан бытааннык устан иһэн, көһөҥө муус кэллэҕинэ, ойон тахсаммыт тыыбытын икки өттүттэн тардан мууска таһаарабыт уонна соһон күккүрэтэн ыраас ууга «бар» гына анньабыт. Бэйэбит нэһиилэ оҥочо иһигэр ыстанан иһэбит. Билигин санаатахха, эдэрбит, кыанарбыт бэрт буолан, оннук сырыттахпыт.
Өрүс тымныы уорааннаах салгына, хап-хара далай уу, тыыны хабырыйар көһөҥө муустар, борук-сорук ыаһырбыт хараҥа халлаан — барыта саас аан бастаан өрүскэ киирбит киһи кутун-сүрүн баттыыр да этилэрэ. Онтон айаннаан истэхпит аайы, үөрэнэн, куттал туһунан санаабакка, буолуохтаах буолуоҕун курдук ылынан, бирилэтэн истибит.
Итинник син уһуннук айаннаан, сороҕор муус ыыппакка кытылга тахсан сынньанан, биир сиргэ балааккабытын туруорунан утуйан, сарсыҥҥытыгар боротуокаҕа киирдибит. Муус ыытыа суох буолан бэтэрээ кытылга, өрүс кумахтаах туонатыгар, мончууктарбытын түһэрэн маныырга быһаардыбыт.
Харыалларбытын эрэһиинэ тыынан киирэн түһэрдибит эрээри, күөл курдук буолуо дуо — сүүрүктээх буолан мончууктарбыт саллаат устуруойун курдук кэчигирээн кэбистилэр. Хата, дьаакырбыт ыарахан буолан, устан хаалбатылар. Атыннык түһэрэр хайдах да табыллыбата. Хайыахпытый, тыыбытыгар киирэн олордубут, хаҥас өттүбүтүгэр дьиэ саҕа улахан муус кумахха анньыллан баран, устубакка үллэн аҕай турар. Бытархай муустар харыалларбытын таарыйан, кыдьырыйан аастахтарына, тыыннаах курдук «умсаллар», эргичийэн да ылаллар. Хам-хаадьаа халлаан уонна уу ыпсыытынан көрдөххө, үөр кустар быалыы субуллан ааһаллар.
Эмискэ, били, кумахха багдаллан турар муус кэнниттэн алта анды чыҥырҕаабытынан субу баар буола түстүлэр да, харыаллары үрдүнэн сиирэ-халты таһыйан аастылар. Биһиги ыппакка да хааллыбыт. Кыһыйан да хайыахпытый, бардахтара дии.
Урут өрүскэ андылаабатах дьон билэрбит аҕыйах, онон албаспытын уларытан, табаарыһым эрэһиинэ тыытын ылан ити үллүбүт муус хаҥас өттүгэр олордо. Сотору соҕус иһиирдэ, ол аата, кустары көрбүт, «бэлэмнэн» диэтэ. Өр-өтөр буолбата, хас да анды боротуоканы кыйа көтөн иһэн биһиги мончууктарбытыгар халыс гыннылар. Көрүөх бэтэрээ өттүгэр муустан былтас гына түһүүлэригэр, бэлэмнэнэн олорбут киһи быһыытынан, бастакы анды (тыһыта хайаан да бастааччы) иннин көрөн баран ытан саай! Өс киирбэх, андым, төбөтүн ыһыктаат, ууга «бар» гына түстэ уонна түргэнин омунугар ууттан хаста да тэйэн ылла. Атыттара үөһэ сырылаан таҕыстылар, ааһа көттүлэр, мүнүүтэ да ааспата — кэннибититтэн атыыр анды куугунатан кэлэн ааспытын кэнниттэн эрэ көрөн хааллыбыт.
Өлбүт андыбыт ити икки ардыгар сүүрүккэ оҕустаран ырааппыт, мотуорбутун собуоттаан, эккирэтэн тиийэн ыллыбыт. Маннык бултаан өнүйүө суохпут диэн, аһаан баран харыалларбытын эстибит, хомунан боротуоха устун сыыйылыннаран, биир сэҥдэҥэ сир баарыгар, күөл баар быһыылаах диэн, онно таҕыстыбыт. Кырдьык, соҕуруу ырбыыта ырааһырбыт, илин диэкитэ уһун уонна кэҥэс алыылаах орто соҕус күөл буолан биэрдэ. Манна сытан, ытыы күүһүнэн балай эмэ андыны бултаатыбыт. Бу кэмҥэ биир дьикти түбэлтэ буолбутун кэпсиир наада курдук.
Эппитим курдук, күөлбүт алыылаах, биһиги дурдабыт ол алыыны кырыыбалыы, күөл соҕуруу өттүгэр, тыаттан балачча тэйиччи турара. Хабдьы саҥарарын чуҥнуу тыаҕа тахса сылдьан көрдөххө, талахтары кыйа холлорооҥҥо майгынныыр ыллык барар эбит, үрдүк соҕус синньигэс титириктэрдээх субуу хордоҕос икки кытыыта хойуу лабыктанан бүрүллүбүт.
Бүтэн барыахпыт биир күн иннинэ, киэһээҥҥи аһылыгы бэлэмнии тахсаары өндөҥнөөн эрдэхпитинэ, тыа иһигэр мутук тосторо, туох эрэ хардырҕас тыас, ыараханнык тыыныы иһилиннэ. Биһиги хаптас гынан көрдөхпүтүнэ, сэппэрээк уонна титириктэр быыстарынан кыыл табалар үтүрүйсэн-хабырыйсан, сорохтор төбөлөрүн үөһэ хантатан, муостара лабаалары силэйэн, элэҥнэһэн эрэллэр эбит! Аахпыппыт — уон иккилэр. Биһиги ону көрөн-истэн өгдөҥөлөһө олордохпутуна, аны, табалар кэннилэриттэн биир бөрө батыһан иһэрэ көһүннэ! Тугу даҕаны өйдөөбөккө, соһуйан-өмүрэн хаалан олордохпутуна, табалар сиэлии, хаамыы аҥаардаах, бөрө арыалдьыттаах алыыны туораан, өрүс диэки түһүнэ турдулар.
Кэлин дьонтон истибиппит — итинник түбэлтэ син балачча тахсар эбит. Кырдьан тииһэ-уоһа бүппүт бөрө, үөр табаны булан баран, батыһа сылдьар буолара үһү. Биир эмэ сыыһа-халты харбатан эчэйдэҕинэ, эбэтэр быстан хааллаҕына, ити батыһа сылдьар адьырҕа аһылыга буолар диэбиттэрэ.
Хоту дойдуга, тыытыллыбатах айылҕаҕа сылдьан киһи арааһы көрөөччү да, бэйэтэ түбэһээччи да.
Николай ПЕТРОВ.
