Сахалар былыр-былыргыттан булчут омук буолабыт. Элбэх сүөһүтэ, аһа суох дьон, ыал аҕалара күөлгэ туулаан, илимнээн балыгы хото бултаан, ону хаһаанан дьылы тахсаллара. Аһылыктара диэн ол буолара.
Оччотооҕу оҕолор 2-с, 3-с кылаастан, өлөр-өлөрүмэ, бултаһар буолан барарбыт. Мин 1-кы кылаастан сааланар буолбутум. Саам 32-лээх субуйааҥкы этэ.
Күһүҥҥү куска хайаан да биир-икки табаарыһым көх-нэм буолан барсара. Саабыт уһуна бэйэбитинээҕэр үрдүгэ. Куспутун уларса сылдьан ытан мучумааннанарбыт. Үксүгэр сыыһарбыт, ол эрээри биирдэ эмэ, эр киһи хаана оонньоон, син табарбыт.
Биирдэ үһүө буолан кустуу сырыттыбыт. Хас да күөлгэ сырыттыбыт эрээри, биир да кус суоҕа. Күн дьааһыйыыта, бөһүөлэкпит аннынааҕы күөлгэ кэлэн, туох эмэ кэлээрэй диэн, манаһан олордубут.
Мин күөл кытыытыгар андаатар уйата хомус быыһыгар баарыгар олохпун булуннум. Уолаттарым арыый тэйиччи үөттэр быыстарыгар хааллылар. Сарсыныгар 3-с кылааска үөрэнэ барар киэһэбит этэ.
Оччолорго тас алаастарбытыгар билиҥҥи курдук уу суоҕа. Ол иһин кус олорорун көрөн түһэрэ. Бөһүөлэк дьоно бары даҕаны, киэһэ күөлбүтүн төгүрүччү олорон, биир чыркымай кэллэҕинэ элбэх буолан ытан күллүөйдүүрбүт.
Ол олордохпуна эмискэ арҕаа күөл диэкиттэн үс улахан кус кэлэн ааста. Саалар тыастара өрө түптэлэнэ түспүтэ. Биһиги “хаһан эрэ сууллан түһэллэр?” диэн көрөн олордубут. Ити курдук күөлү кэрийэ сылдьан ыттардылар эрээри, ончу таптарбакка, биһиги диэки кэллилэр.
Көтөн суһугураһан ааһан истэхтэринэ ойоҕоспор саа тыаһа өрө хабылла түстэ да, биир кус төбөтүн оройунан барбыта. Соһуйан, ыппакка хаалбытым. Табаарыһым Боруонньа хомус быыһыттан туран кэлбитэ. Үөрбүт сирэйиттэн-хараҕыттан көрдөххө, аан маҥнай күөрэппит быһыылааҕа.
Кустарбыт эргийэн кэлбиттэрэ. Бу сырыыга мин биири күөрэтэн түһэрбитим. Үөрүү-көтүү өссө үксээбитэ. Куспун кэһэн киирэн ылбытым, астык көтөр этэ. Төһө да кыра буолларбын, күһүҥҥү көҕөнү, сааскы көҕөнтөн тугунан ураты буоларын билэрим.
Күөх баттахтаах этэ. Уолаттарым кэлэн көрүү-истии бөҕө. Атаһым өлөрбүт көҕөнүттэн икки төгүл улахан буолан биэрбитэ. Бултуйбут дьон быһыытынан, эрдэ дьиэлээбиппит. Суол былаһын тухары куспутун солбуһа сылдьан тута-хаба, көрө-истэ айаннаабыппыт. Атаҕа кытаран, төбөтө көҕөрөн астыга сүр!
Дьиэбэр чугаһыырбар ыалым Ыстапаан оҕонньор хотонун таһыгар сылдьара. “Чуруускалар баара!” – диэбитинэн, тайаҕынан далбаатыы-далбаатыы утары кэллэҕинэ, оҕо аймах куппут куртахпытыгар түһэрэ. Улахана да бэрдэ, кылар хараҕынан кыҥаан көрдөҕүнэ, барар сириҥ баҕана үүтэ, кэлэр сириҥ кэлии үүтэ буолара.
Куттана-куттана чугаһаан истим, оҕонньорум оргууй утары кэлэн: “Хайа, Миисэ, бултуйбуккун дуу? Дьэ, сэдэхтик көстөр көҕөнү өлөрбүккүн, мантыҥ киһи аайы өлөртөрбөт кус, бэрт дэҥҥэ биир эмэ киһи өлөрөөччү. Соҕурууттан бу кус мээнэ кэлбэт. Бу улаханын көр, лыглыйа хаас саҕа. Чэ, сүүр, ийэҕэр илдьэн көрдөр!” – дии хаалбыта.
Билигин баар кырдьаҕастар, итинник көҕөн баарын истэр-билэр этилэр да, аатын умнубуттар. Онон сэдэх көҕөнү бултуйан турардаахпын.
Охчут Талыман, Арыы Толоон.
