“Сааһыппын” дэнэр киһи саас, күһүн айылҕаҕа сылдьан, уулаах-хаардаах сирдэри кэрийбэтэҕинэ сатаммат. Билиҥҥи тиэхиньикэ үйэтигэр хастыы эмэ көстөөх сирдэринэн тэлэһийэн кэлэр-барар. Ол эрээри билигин саа-сэп арааһа уонна “сааһыппын” дэнээччи элбээбит кэмигэр тылбыйар кынаттаахпыт сылтан сыл аҕыйаан иһэрэ биллэр буолла. Бэл, сорох сааһыттар куһу көрбөккө даҕаны дьиэлэригэр төннөр түбэлтэлэрэ тахсыталыыр.
Оттон дьиэ таһыгар кус, хаас, куба арааһын көрүөххүн баҕарар буоллаххына Дьокуускай куоракка “Кубалаах күөлгэ” сырыт. Куорат хаартатыгар киирбит аата “Щорс күөлэ” диэн.
Сахабыт сиригэр 2002 c. И.К. Макаров көҕүлээһининэн булчуттарга уонна балыксыттарга аналлаах, «Байанай» диэн “Илгэ” кинигэ кыһатын (дириэктэр Ю.П. Борисов) иһинэн тахсыбыта. Булка сыһыаннаах дьон сурунаалы тута сөбүлээбиттэрэ, суруйтаран уонна атыылаһан бултуу баралларыгар бэйэлэрин кытта аргыс оҥостубуттара.
2016 с. «Байанай» сурунаал үлэһиттэрин көҕүлээһининэн Щорс күөлүгэр бастакы кустары ыыппыттара. Биллэн туран мээнэ күөлгэ кустары ыллы² даҕаны ыытан кэбиспэккин. “Байанайдар” аан бастаан күөл уутун, кытылын, кини тулатын ыраастаабыттара. Онтон сибэкки олордон, остуолба (пирс) туруоран, дьон олороругар ыскамыайкалары аҕаланнар, кустарга-хаастарга анаан, арыы курдук уста сылдьар дьиэлэри туруортаан куораппытыгар өссө биир киһи эрэ үөрэ-көтө сынньаныах сирин оҥордулар. Күөлгэ көннөрү кустар уста эрэ сылдьаллара буоллар баҕар дьон “элэс” эрэ көрөн аһарыа этэ.
Быйыл от ыйын 24 күнүгэр бу “Кубалаах күөлгэ» эбии 20 куһу уонна икки хара кубаны аҕалан ыыттылар. Бу үтүө тэрээһиҥҥэ Дьокуускай куорат дьаһалтатын баһылыга Сардаана Авксентьева, экология уонна айылҕа харыстабылын миниистирэ Сахамин Афанасьев кэлэн кытыннылар. “Туймаада-нефть” генеральнай дириэктэрэ С.М. Чепалов инники былааныгар бу “Кубалаах Күөл” ортотунан ааһар күрбэ тутуута, күөлү утары турар гаражтары киэргэтии баар. Аны сайыҥҥы кэмҥэ, эко-пааркаҕа оҕо аймах үгүстүк сылдьарынан, Боотуруускай аатынан уулусса күөл аттынааҕы кэрчигин саптарар буоллар бэрт буолуо эбит. Маны тэҥэ күөл урукку (Щорс күөлэ) аатын уларытан “Кубалаах күөл” диэн ааттаан, куорат хаартатыгар киллэрэн, сокуонунан бигэргэтэр сөп этэ. Билигин Дьокуускай куорат “Кубалаах күөлүгэр” 15 араас көрүҥнээх, 95 көтөрү дьон көрөн, хараҕа сымныыр, айылҕа кэрэтиттэн дуоһуйар. Мин, манна ханнык кустар, хаастар баалларын сырдата сатаабатым. Бэйэҕит кэлэҥҥит илэ хараххытынан көрөргүт ордук буолуо.
Хара кубалары дьон-сэргэ Лоокуут уонна Ньургуһун диэн ааттаабыта бэйэтэ эмиэ биир бэлиэ түгэни кытта сөп түбэстэ. Ол туһунан Юрий Петрович:
“Биллиилээх буойун суруйааччы Тимофей Сметанин төрөөбүтэ 100 сылыгар сөп түбэһиннэрэн, бу хара кубалар Лоокуут уонна Ньургуһун диэн ааттаммыттарыттан биһиги үөрэбит эрэ. Бу хара кубалар айылҕаҕа 10-15 cыл, оттон үчүгэйдик көрөр-истэр, аһатар буоллахха 30 сылга тиийэ олоруохтарын сөп. Онон Лоокууттаах Ньургуһун өр сылларга куорат олохтоохторун бэйэлэрин кэрэ көстүүлэринэн үөрдүөхтэрэ диэн эрэниэҕиҥ!.. – диэн кэпсиир.
Биллэрин курдук, маҥан куба (лебедь-кликун) элбэх норуокка, ол иһигэр биһиэхэ, сахаларга, ытык көтөр. Ол эрээри бу кубалар үөскүүр күөллэригэр атын көтөрдөрү чугаһаппаттар, олохсуйдахтарына даҕаны уйаларын алдьаталлар, сымыыттарын сииллэр. Бу күөлгэ хара кубалары ыыппыттарыгар эмиэ оннук көстүү буола сырытта. Эрдэ олохсуйбут маҥан кубалар хара кубалары кыйдаан, олор барахсаттар дьаахханан, хас да хонукка күөл соҕуруу өттүгэр сырыттылар. Билигин, дьэ, ыаллаһан, маҥан кубалар наһаа саба түспэт буоллулар. Лоокууттаах Ньургуһун күөл ортотугар аһатар сирдэригэр кэлэн, холкутук сылдьаллар.
Көтөрдөрү таптааччылар элбээн иһэллэрэ киһини үөрдэр. Кыһыҥҥы кэмҥэ бу көтөрдөрү “Орто дойду” зоопаркатыгар уонна бааһынай хаһаайыстыбалар дуогабардаһан, көрөллөр-харайаллар. Нам улууһугар Модут агро-оскуолатыгар эмиэ ылан көрө сылдьыбыттара. Онон кинилэргэ сүрдээх улахан эппиэтинэс сүктэриллэр. Мархаттан Ирина Рыбинкина 9 куһу аҕалан, “Кубалаах күөлгэ” ыытыыта эмиэ үөрүүлээх түгэн этэ. Маны тэҥэ айылҕаҕа сылдьар көтөр көҕөн оҕолорун киллэрбит, оттон хара төбөлөөх хоптолор күнүс үөрүнэн мустан кэлэн, бэлэм аһы былдьасыһа-тарасыһа аһыыллар.
“Кубалаах күөлгэ” собо уонна мунду балык баар. Собону элбэтэр сыалтан сотору-сотору «Байанай» сурунаал үлэһиттэрэ бэйэлэрэ күөлгэ ыыталыыллар. Ол иһин манна хаһыс да сылын, спортивнай балыктааһыны тэрийэллэр. Быйыл эмиэ эрэдээксийэ үлэһиттэрэ уонна Дьокуускайдааҕы булчуттар-балыксыттар сойуустара холбоһон, күөгүнэн балыгы бултааһыҥҥа күрэхтэһии оҥордулар. Хамаандаҕа үстүү балыксыт буолан барыта 40 киһи күрэхтэспитэ. Бу күрэхтэһиигэ эр дьону таһынан дьиэ хаһаайкалара, оҕолор эмиэ кыттыбыттара, балыктааһын эр дьон эрэ дьарыктара буолбатаҕын бигэргэттэ, балыксыттар бары дуоһуйа сынньаннылар.
“Кубалаах күөл” эко-паарка үлэһиттэрэ дьон-сэргэ сынньалаҥар чахчы кыһаллалларын туоһутунан, атырдьах ыйын 13 күнүгэр бу күөл урсунугар үс скульптураны киллэрэн туруорбуттара буолар. Ол курдук “Байанай” сурунаал көҕүлээһининэн скульптор Петр Эляков уонна дизайнер Александр Заболоцкай остуоруйа дьоруойдарын Урусаалканы, Баҕа сарыабынаны уонна Уу иччитин (водяной) оҥорон, көмүс кыраасканан дуйдаан, көрөөччүлэр, хаартыскаҕа түһээччилэр өссө элбээтилэр. Өссө сахаларга (холобур, Күөх Боллох тойону) уонна хотугу норуоттарбытыгар баар ууга сыһыаннаах остуоруйа дьоруойдарын оҥорор, күөл кытыытыгар тыа харамайдарын скульптураларын туруортуур киһи куһаҕана суох буолуо этэ. Манна, биллэн турар, барытыгар үп-харчы ирдэнэр. Ону куорат киэргэйэрин туһугар кыһаллар куорат салалтата өйдүө, өйүө диэн эрэниэҕиҥ!
“Кубалаах күөл” оҕо аймах таптаан сылдьар сирэ буолла. Бу эко-паарканы тапталлаахтар даҕаны быһа ааспаттар. Аны күөлү утары турар биэс этээстээх балыыһа дьиэтигэр эмтэнэ сытааччылар эмиэ харахтарын сымнаталлар, үгүстэр түннүгүнэн (тура сылдьааччылар тахсаннар көрөллөр, аһаталлар) да буоллар көрөн, тыыннаах айылҕаттан дуоһуйаллар, ыарыыларын чэпчэтэллэр. Онон “Кубалаах күөл” эргиччи туһалаах буолан эрэр. Бу эко-паарка Дьокуускай сынньалаҥ пааркатыттан чугас сытар, кэнэҕэһин кэнэҕэс холбоһон, өссө кэрэни саҕыахтара диэн эрэниэҕиҥ!
Дьокуускай куораппыт биир кэрэ көстүүтүн, эко-пааркаҕа баар тыынар тыыннааҕы харахпыт харатын курдук харыстыаҕыҥ! Айылҕабыт өрүү чөл туруктаах буоларыгар бары кыһаллыаҕыҥ!
Уйбаан Бахсылыырап, суруналыыс.
