– Хайы-ы, бу кыыс букатын кырасаабысса буолбут дии! – кэннигэр эмискэ кэһиэҕирэн хаалбыт саҥа иһиллибитигэр Уля, “кими этэр буоллахтарай?” диэн, бэйэтэ да билбэтинэн, тулатын көрүннэ.
– Тыый, бу кыыс куоратымсыйан, билимээри гынна дуу?! Сыл иһигэр мөлтөөбүтүм оччо дуу, хатыай? – диир.
Ульянка ыйааһыннаах суумкатын төттөрү-таары соһортон сылаарҕаатар да, кырдьаҕастарыгар төннөн:
– Баабыскаа, кими эрэ кытта бутуйаҕын быһыылаах.
Эмээхсин:
– Аньыы. Аана кыыһаҕын буолбат дуо.
– Аһа, ийэм Анна Максимовна, ол эрээри эн миигин билэр кыаҕыҥ суох. Саҥа киһибин манна. Биир да билэр киһим суох. Хата, этиҥ эрэ, оо-л ол – дьаһалта дьиэтэ дуо?
Онуоха иккис эмээхсин буолан-хаалан турбат дуо:
– Бу кыыс, хайдах буоларый?! Төһө да кырыйдарбыт, харахпыт баҕас үчүгэй! Кырдьаҕастары күлүү-элэк гынан, тоҕо сүрэй! Кырааскаланным, тубустум да, балайдар билиэхтэрэ суоҕа диэтэҕиҥ дуу?!
Кэһиэхтээх куолас, хата, холку:
– Чэ-чэ, Маарыйа, хабыахайданан түһэн. Оҕо дьээбэлэнэр буоллаҕа. Уу-чукучук! Олох айбытын хаана баһыйан иһэр эбит ээ... Үөрэх той хайдаҕый? Куорат олоҕуттан сылайдаҕыҥ буолаахтыа. Ийэҥ собо бөҕөтүн ыһааран эрдэҕэ, – күлэн манньыйбытыгар бэйэтэ да кыараҕас хараҕа, мырчыстаҕас халтаһа иһигэр сүтэн ылла. “Аттыбар кэл, олор” диэбиттии, олорор сириттэн миэстэ биэрэн халбарыс гынна...
* * *
Дьэ, ити курдук, омос көрүүгэ судургу бутуйуу Ульяна дьиэ кэргэнин уу нуурал олоҕун тосту уларыппыта.
Син өр балкыһан, өйдөспүттэрэ – бу бөһүөлэккэ үүт-үкчү кини курдук кыыс баар эбит. Саамай дьиктитэ, анаабыт курдук, ийэлэрин, убайдарын аата үүт-үкчү. Бу аат элбэҕэр булан ааттаннахтара диэх айылаах. Хата, кыргыттар киэннэрэ атылыы буолбатаҕар махталлаах курдук. Анараа кыыс Сардаана диэн эбит. Таах да, киһи үкчүтэ баар буолааччы диэххит. Ол гынан баран бу сырыыга ол төрүөттээх буолан тахсыбыта. Аҕатын эдэр эрдэҕинээҕи биир көҥүл сырыыта оҕо буолан хаалбыта, соһуччу биллэн хаалбыта. Ульяна соһуйбутуон, хомойбутуон! Тапталлаах аҕата киниэхэ аанньал тэҥэ эбээт. Балтын көрөн баран, бэйэтэ да олус киниэхэ маарынныырыттан соһуйбута. Дэлэҕэ, эмээхситтэр бутуйуохтара дуо.
Быһата, аҕалара Арсентий, билигин көрдөххө, күөх оту тосту үктээбэт, холобурга сылдьар ыал аҕа баһылыга, бэрээдэк бөҕөлөөх тойон киһи, биир ыһыахха күрэхтэһэн абыраары, Сардаана ийэтигэр оҕо оҥорбут. Оччолорго спорт күрэҕэр хас да мүһэҕэ тиксибит кырасыабай эр бэрдин, бэл, ити саастаах эмээхситтэр өйдөөн хаалбыттар. Уля аҕата – билигин да киһи сирбэт киһитэ. Эдэригэр сахаҕа төрөлкөй уҥуохтаах, быыппастыгас быччыҥнаах, кыһаан хааннаах уолан хаан буоллаҕа эбээт. Хантан билиэхтэрэ баарай, кытыы бөһүөлэк кэнэн дьоно кэлии киһи сокуоннай ойохтооҕун. “Хата, кыыспыт, төһө да “состороонньолоннор” (уһун тыллаах дьахталлар улахан уолун Ванюшаны этэллэр), кимнээҕэр олус барсар киһини таба тайанна, барсаллара да бэрт”, – диэн, өссө үөрүү бөҕө үһү. Ол курдук, эдэрдэр дьон-сэргэ баар диэн толлубакка, аһаҕастык ол ыһыах күннэригэр куустуһуоҕунан куустуһан, аны хаһан да арахсыа суох курдук үлүгэр буолбуттарын элбэх киһи кэпсиир. Биир хампаанньаҕа сылдьыспыт дьон, бэл, оннук өйдөөбүттэр. Пахай, ол кэнниттэн “күтүөттэрэ” ууга тааһы бырахпыттыы сүппүт. Анналара да киһитин күүтэр сибикитэ биллибэт үһү. Кини билэр буоллаҕа дии: бу күлүм көрсүһүү – уоруйах дьол буоларын. Арсентий, киһи эрэ буоллар, ойохтооҕун киниэхэ тута эппит. Инньэ гынан Анна хат буолбутун биллэр да, киһитигэр биллэрбэтэх. Көрөөт да таптаабыта оччо буолан, түһэртэрэ барбатах. Манна диэн эттэххэ, Арсентий аадырыс да хаалларбыта саарбах.
Ол күннүүллэригэр сокуоннай кэргэнэ Аана оҕолорун кытта дьонугар хоту сынньана сылдьыбыт эбит. Онон барахсаныҥ кэргэнэ арамаанныырын сэрэйэн да көрбөтөх. Киһитэ ахтан аҥаара буолбутун, кинилэри эрэ санаан тахсарын урут да, аны да төһөлөөх эппитэ-тыыммыта буолла. Онон дьахтар санаатыгар, кини эрин курдук эрэллээх, кинини өйдүүр киһи бу сиргэ суох курдук санаабыта...
* * *
Ульяна, эдэр киһи, айаҕын кыана туттубатаҕа, ийэтин төһө да аһыннар, аҕатын аньыытын ыраас мууска ууран биэрбитэ. Өһөспүт санаатыгар, бастаан утаа олох да Арсентийы таҥнарыахсыттан атыннык ааттаабата. Аҕам да диэхпин баҕарбаппын” диэн турбута. Оттон аан дойду үрдүгэр саамай абааһы көрөр киһитэ – биир Аана буолбута.
Арсентийга туһунан биир охсуу этэ. Эмискэ кыыстааҕын билии киниэхэ да соһуччу этэ. Оҕобун билинэбин диэн бигэ санааламмыта...
Баҕар, атын дьахтар эбитэ буоллар, улаханнык аахайыа суох этэ. Оттон Анна Максимовна оннук дьахтар буолбатах. Кытаанах. Эрэммитэ оччо этэ буоллаҕа. Кыра кэмҥэ тэйсэ сылдьыбыттара гынан баран букатыннаахтык арахсыбатахтара. Ол эрээри хаарыан эйэлээх дьиэ кэргэн ыккардыгар сүтэн быстыбат тымныы сүүрээн олохсуйбута. Кыра аайы кыыһырсыы, эрэммэт буолуу үөскээбитэ.
Кыргыттар ыккардыларыгар өс санаа, биллэн турар, суоҕа. Хайалара да буруйа суоҕун өйдөөтөхтөрө, хааннарын тардыыта күүстээҕэ эбитэ дуу, чугаһаспыттара. Эбиитин интэриэстэрэ биир, талбыт идэлэрэ да маарынныыр этэ. Ити бөһүөлэккэ Ульяна экэнэмиис идэлэнэн тиийбит эбит буоллаҕына, балта буҕаалтыр үөрэҕэр үөрэнэр.
Бэтэрээ Аана арамаан кэнниттэн төһө да сүүрбэччэҕэ чугаһыыр сыл аастар, Арсентийга таптала сөҕүрүйбэтэҕин, билигин да киниэхэ тардыһыыта күүстээҕин иһин, онтун кимиэхэ да биллэрбэтэҕэ. Кымаардаан да көрбөт курдуга. Ол тоҕото эмиэ өйдөнөр. Дьахтар таайыгас сүрэҕэ урут да, аны да билэрэ – киһитигэр баара эрэ кылгас кэмнээх саатал эбитин. Өйдөөбүтэ – эппиэтинэстээх эрэ буолан, өрдөөҥҥү сырыы кэнниттэн иккистээн кини аанын арыйарга күһэллибитин. Бу иннинэ, акаары санаатыгар, арыт күөдьүйэн кэлэр “арай Арсентийга кыыстаахпын эппит буолуум, баҕар...” диэн дууһатын түгэҕэр сөҥмүт эрэлин кыыма букатыннаахтык сүппүтэ.
