Түүн үөһэ. Дьокуускай киинигэр аҕыйах сыллааҕыта тутуллубут аҕыс мэндиэмэннээх таас дьиэ биэс-алта эрэ түннүгэ уоттаах турар. Олортон биирдэстэрэ – Сэмэнэптэр куукуналарын уота. Ийэлэрэ уонна үстээх уол оҕо, үлэлииртэн-оонньууртан сылайбыт дьон быһыытынан, утуйа сыталлар. Аҕалара Тимур баччаларга өрүү сэргэх сылдьааччы, билигин даҕаны хойуу соҕус чэй өрүнэн баран, түннүгүн сэгэтэн табах тарда турар. Аҕыйах сыллааҕыта «дьиэлэнэн-уоттанан, оҕо-уруу тэринэн киһилии олоруоҥ» диэбиттэрэ буоллар, күлэн эрэ кэбиһиэ эбит. Күлүмүнэ, оччолорго маннык олоҕу түһээн да көрбөт этэ. Мин даҕаны, уруккуттан билсэр киһи быһыытынан, хаста да этэн көрбүппүн улахаҥҥа уурбат курдук туттан кэбиспиттээх. Билигин уруккуну-хойуккуну холкутук саныыбыт, оттон ол саҕана...
Барыта оҕо эрдэҕинэ саҕаламмыта. Ийэлээх аҕата ханна кэлэрин-барарын соччо манаабат этилэр, онтон сылтаан бэйэтин курдук доҕотторунуун көрү-нары, аҥаардас күүлэйи эрэ батыһан, хастыы да хонукка сүтэн хаалара үксээн испитэ. Тыа сиригэр туох күүлэйэ кэлиэй – дьиэттэн-дьиэҕэ көһө сылдьан арыгыны амсайаллара, «буруо үрэллэрэ», күнүстэри-түүннэри «хамсаныыны» дьарык оҥостоллоро. «Хамсаныылара» диэн маннык этэ: аҕа саастаах уолаттар мэйиилэрэ хойдо илик ыччатынан «уопсайга» диэн ааттаан бэйэлэрин кыайан көмүскэммэт оҕолортон харчы хомуйтараллара, киһиргэтэ-киһиргэтэ ол-бу араас охсуһууга, буолар-буолбат айдааҥҥа батыһыннаран илдьэ сылдьаллара. Ол тухары Тимурбут барытыгар баар, инники күөҥҥэ сылдьа сатыыр. Улам-улам «уулусса үөрэҕин туйгуна» буолан испитэ, сылтан сыл «аатыран» иһэр курдуга. Эдэр акаары уолчааҥҥа онтон ордук суоҕун кэриэтэ – бииргэ үөрэнэр оҕолоро киниттэн куттана тутталлар, «убайдар» наар хайҕаан тахсаллар, ханна да тиийдэҕинэ кинини бары билэллэр, саастыылаахтарыгар «тойоммун» диэн тыл бырахтаҕына, тоҥхоҥноон да барыах айылаахтар. Учууталлара Тимур сырыыларын көрө-көрө буойартан бокуой булбаттара, мөҕөн-этэн да оннук айылаах туһа тахсыбата.
Оннук сылдьан уолбут оскуоланы аат эрэ харата бүтэрбитэ. Үөрэххэ киирэр диэн өйгө да суоҕа, аймах дьоно ол туһунан сураһа сатыылларын «иллэҥим суох» диэн кэбиһэр идэлэммитэ. Чахчы да, «солото суох» буоллаҕа: куорат сиригэр «хамсана» кэлбит киһи быһыытынан киирэр-тахсар сирэ элбээтэҕэ, ыыра кэҥээтэҕэ. Хаста да аҕыйахтыы хонукка хаалла сылдьыбытын ситиһиитин курдук кэпсээн, «тутум үрдээтим» диэн соһутааччы.
Биирдэ алҕас көрсө түстүбүт. Саҥата-иҥэтэ оттомурбут курдук, уон тоҕустаах оҕо диэбэккин, көрөрө-истэрэ сытыырхайбыт. Күннээҕини ырытыһан ыллыбыт, онтон киһим «улахан сонунун» киһиргээбит курдук, кэпсээн киирэн барда:
- Арассыыйаны кэрийэ баран эрэбин. Москуба, Питер, Новосибирскай куораттарыгар хааллан олорор убайдарга «грев» тиксэриэхтээхпин. Табылыннаҕына, Читаттан улахан соҕус партия тиэйэн кэлиэхтээхпин.
- Тугу тиэйэн аҕалаары гынныҥ ол? – диэн билбэтэҕэ буолан ыйыттым.
- Оттон айылҕа бэлэҕин, уолаттардыын «үрэ» түһүллүө этэ буоллаҕа.
- Сэрэхтээх соҕус буолаарай, «от» аайы түбэһэн олорботох киһи.
- Былырыын күһүн туох да ньаҕайа суох тиэйэн аҕалбытым, быйыл да «фартани» гынар ини.
- Уол оҕото, бэйэҥ билэн эрдэҕиҥ, санныгар төбөлөөх курдуккун.
- Сылдьыбыт сырыым буоллаҕа! – диэн баран, күлэн эрэ кэбиспитэ.
Ол курдук тарҕаспыппыт. Ханнык атын толкуйдарынан сиэттэрэн сылдьар киһи эбитэ буолла? Дьиҥэр, туохха барытыгар сыстаҕас, ылсыбытын тиһэҕэр тиэрдэр, майгытынан да мөкү диэбэккин. Төрөппүттэрэ бэйэтин кэмигэр болҕомто уурбатахтарыттан сылтаан, атын эйгэҕэ баран ситэ ылбатах болҕомтотун көрдөөн ылара буолуо дуо? «Сатыырбынан сылдьабын, киһи барыта бэйэтэ туспа ыырдаах буолар, миэнэ маннык», – диэн бэрт судургутук быһаарааччы.
Ол күһүн Тимур сырыыта «сатаммыт», «ситиһиилээх» түмүктэммит. Маҥнай дойдубут киин куораттарын кэрийтэлээбит, көрсүөхтээх дьонун көрсүбүт, «аатырбыт» хаайыылары өҥөйтөлөөн ааспыт. Олохтоох «хамсанааччылар» ыраах сиртэн кэлбит ыалдьыттарын ытыс үрдүгэр түһэрэн илдьэ сылдьыбыттар. Көҥүл босхо барбыт олохтоох уол ханна да тиийдин – балык ууга холкутук устарын кэриэтэ, холкутук туттан-хаптан сылдьар, ол иннигэр «бэйэтин эйгэтин» дьонун көрсүөн эрэ наада. Мааны остуоллар, «истиҥ» дьүөгэлэр, «үйэлээх» доҕоттор...
Биллэн турар, чуумпутук устар өрүс маҥнайгы күүстээх тыалга эрэ диэри чуумпу. Үлэ диэни үлэлээбэт, тугунан да түптээн дьарыктаммат, ол эрэн өрүү бастыҥтан бастыҥҥа, босхоҕо, бэлэмҥэ эрэ сылдьыбыт уолу олох обургу үөйбэтэх өттүттэн охсубута, оҕо эрдэҕиттэн бэриниилээхтик сүүрбүт-көппүт эйгэтэ ис дьиҥин көрдөрөр кэмэ тиийэн кэлбитэ.
Соругун барытын ситиспит Тимур дойдулуур күнэ үүммүт. Чита куоратын олохтоох «братвата» «саха саарына төрүт сиригэр этэҥҥэ тиийэрин туһугар» диэн атаарыы түүнүн тэрийбитин түмүгэр төбөтө сибилигин хайа барыах курдук ыалдьар. Ыарыйдар да хайыай, «уопсайдар» анаабыт массыыналарыгар били «отун» тиэммит, аа-дьуо айаҥҥа туруммут. Сарсыныгар Нерюнгри куоракка киирэн истэҕинэ, ДПС-тар тохтотон бэрэбиэркэлээччи буолбуттар. Өр гыныахтара дуо, киһибит эргэ иномаркатын багааһынньыгыттан улахан соҕус суумкаҕа толору симиллибит «буруону» ороон таһаарбыттар. «Бу туоххунуй?» диэн ыйыта соруммакка да Тимуру сиргэ умса бырахпыттар. «Миэнэ буолбатах» диэн мэлдьэһэн көрбөккө, ити курдук саанан тирэнэн өр соҕус сыппыт. Ол кэнниттэн соччото суох күн-түүн саҕаламмыт: күн аайы доппуруос, «хантан, кимтэн уонна кимиэхэ» диэн билээри сорун сордообуттар. Куоракка «таһаҕас» күүтэн олорор дьоно, тутуллубутун билэн, сибээскэ тахсыбаттара чуолкай. Тимур Нерюнгри СИЗО-туттан миэхэ биирдэ эрийэ сылдьыбыта, «албакаат булан сууту кэтэһэ сытабын, дьыалам хаахтыйбат ини, син табыллыах курдук» диэбитэ.
Ол кэпсэтии кэнниттэн сыл аҥаара курдук буолан баран Дьокуускайга көрсүбүппүт. Ис-иһигэр киирэн сураһа барбатаҕым, усулуобунай ылбыт курдук кэпсээбитэ. Ый курдук хаалла сытан, олус элбэҕи ырытан көрбүт. Толкуйдуур төбөлөөх киһи ырытара элбэх буоллаҕа. Маҥнай санаатын барытын кыһыйыы-абарыы толорбут, аан дойду барыта кинини утары турбукка дылы үһү, онтон чугас дьонун, саҥа билсэ сылдьар кыыһын санаан кэлэ-кэлэ өссө муҥатыйар, кыбыстар курдук буолбут. СИЗО-ҕа сытар күннэригэр «аны хас да сыл маннык сиргэ бүгэн сытар соччото суох буолсу» диэн толкуй төбөтүгэр күүскэ олорбутун билигин даҕаны өйдүүр. Сөпкө дуу, алҕаска дуу, Таҥара дуу, ким дуу – ол биллибэт – Тимурга олоҕун саҥаттан саҕалыырыгар кыах бэриллибит. Барытыгар сыстаҕас, көнө майгылаах, эдэр сылдьан көрүүтэ суох хаалан, өйүн сүүйтэрэн суорума суоллана сыспыт уол ол кыаҕын мүччү туппатах – билигин мин эрэ буолбакка, элбэх киһи Тимуру билэр, хайгыы көрөр буолуохтаах. Кини ону барытын хас киэһэ ахсын куукунатыгар олорон хойуу соҕус чэй өрүнэн баран, түннүгүн сэгэтэн табаах тарда-тарда эргитэ саныыр. Кини түннүгүн уота өрүүтүн бүтэһик умуллар.
Амыкча.
