Соппуруон бэркэ табылынна: аймаҕа Мөрүөн уол куоракка илдьэ барыах буолла. Дьокуускайтан балачча ыраах учаастактан, мантан, киһи ылбычча барбат-кэлбэт. Саатар, туох эмэ тиэхиньикэлээх буоллаҕа үһү дуу – туга да суох. Иккистээн да төрөөтөҕүнэ, массыыналаныа, матасыыкылланыа саадьаҕай. Тимир көлөҕө ол курдук көһүүн урааҥхай. Хата, ол кэриэтэ хас эмэ көстөөх сиргэ туос сатыы төһө баҕарар түһүнүө. Оннук сылдьар даҕаны.
Ханна да муннун быктарар санаата суох сырыттаҕына, мурун бүөтэ сиэнэ Лаана кыыс ыалдьан хаалаахтаата. Сэниэ-мэрик суох, наар көтөххө сылдьар буолла. Ол да буоллар чоҕулуччу көрө сытан «эһээ, дьаабылыка сиэхпин баҕардым» диэн, чугас эргин ханна да суох аһы көрдөөн кыһайда. Соппуруон ыксаан, эмээхсинин учаастак уһугар маҕаһыыннаах Макаараптарга ыыта сылдьыбыта да, онто мэлийэн кэлээхтээбитэ. Дьаабылыканы ким сиэҕэй, онон көҥдөй ороскуот диэн, куораттан аҕалбат эбиттэр, хата, буокка эбитэ буоллар, кистии-саба син добуочча сыанаҕа биэриэхтэрэ хаалбыт.
Дьэ, ол иһин оҕонньордоох эмээхсин хайдах эмэ гынан куораттан дьаабылыка ситтэрбит киһи диэн санааҕа түспүттэрэ. Хата, соторутааҕыта биэнсийэлэрин сыыһын ылан, кимнээҕэр баай курдук сананан сылдьар кэмнэрэ. Оттон аймахтара Мөрүөн котоку үтүө санаата киирэн, биэс эрэ мөһөөххө илдьиэх буолан тылын биэрдэ. Бу үөрүүнү!
* * *
Дьаабылыка диэбиккэ дылы, Соппуруон былыр алтыс кылааска үөрэнэ сылдьан оройуон киинигэр саахымакка күрэхтэһэ киирбиттээҕин санаата. Ийэлээх аҕата «балтыларгар туох эмэ кэһиитэ аҕалаар» диэн үс солкуобайы туттарбыттара. Дьэ, онтун аны уоран ылыахтара диэн, бэрт ыраах сиргэ – кистэлэҥ сиэп тиктэрбит баккытыгар – уктубута.
Оройуон киинигэр кинигэ маҕаһыыныгар тиийэн бэрэдэбиэстэн «Хоттабыч оҕонньор», «Билбэтчэй мүччүргэннээх сырыылара», «Барон Мюнхгаузен» диэн кинигэлэри ыйыппытын «хайыы үйэҕэ бүппүттэрэ» диэн хомоппута. Хата, универмагтан чугас биир лааппыга таарыйбыта – дьаабылыка көҥүл атыыланар! Уол обургу дьон көрүө диэн, таһырдьа орҕочуйан тахсан, били, ыраах кистээбит сириттэн үс солкуобайдаах кумааҕы харчытын нэһииччэ хостоон таһаарбыта. Дьэ уонна киирэн «манна барытыгар дьаабылыката!» диэбитэ. Бэрэдэбиэс кумааҕыга суулаан биэрбитин түөһүгэр ыга тутан таһырдьа тахсыбыта уонна биир дьаабылыканы үтүлүгүнэн аалбахтыы түһэн баран, ыстаан курдурҕаппыта. Минньигэһиин! «Чэ, мантан ордук сиэм суоҕа, дьоммор, балтыларбар бэртээхэй кэһиилэнним» диэн саныы-саныы, түспүт ыалын диэки хоочугурайан истэҕинэ кэнниттэн кимнээх эрэ кэлэн хатыйан түһэрбиттэрэ. Соппуруон бэргэтэ, дьаабылыката – туспа, бэйэтэ эмиэ биир оннук эһиллэн хаалбыттара. Бэйэтинээҕэр улахан икки уол били суулаах дьаабылыканы харбаан ылаат, көрүөх бэтэрээ өттүгэр олбуор быыһынан күлүгүлдьүһэн хаалбыттара. Оо, онно хомойбутуон!
* * *
Дьокуускай тупсубута сүрдээх. Биир кэм килэйии-халайыы! Мөрүөн обургу уоптабай базаҕа чуо элээрдэн аҕалла. Хайа эрэ самнархай тутуулаах маҕаһыыҥҥа киирбиттэрэ – фрукта арааһа дьэ манна! Кубаҕай дьүһүннээх, акыҥнаабыт, сирэйэ бүтүннүү бар түү атыыһыт килэп-халап көрүтэлээтэ. Соппуруон сутурук саҕа лоппоруспут дьаабылыкаларга хараҕа хатанна. Кытаран-наҕаран тугун баҕас үчүгэйдэрэй! «Икки киилэтэ» диэн баран, ол дьаабылыкалары ыйбытыгар атыыһыт үөн курдук куоҕас-иэҕэс хамсанан, түгэх хоско киирэн хаалла, онтон чочумча буолаат, кумааҕы суулаах фруктаны туппутунан таҕыста. Олуттаҕас соҕустук нууччалаан «двести двадцать рублей» диэбитин «двести тридцать» диэн истэн, Соппуруон икки мөһөөх отуту ууммутун киһитэ саҥата суох сиэбигэр уктан кэбистэ. Кэннигэр турбут Мөрүөнэ «уон солкуобайы ордук биэрдиҥ дии» диэбитигэр кырдьаҕас:
– Чэ, кыраны аахсан да диэн. Бачча ыраах дойдуга кэлэн абырыы сылдьар барахсаны хомотумуох, – диэн саба саҥаран кэбистэ.
Соппуруон арыый удамыр сыанаҕа мас арыытын, саахары, куруппаны атыылаһан уонна Мөрүөн кууһунан бородууктаны ыларыгар куруусчут буолан, күнүн билбэккэ аһарда. Аймаҕа уол буор босхо куруусчуттанан, түргэн соҕустук бүтэн, дойдуларын диэки сыыйылыннара турдулар. Аара кэпсээн-ипсээн ыраатта: бэртээхэй атыылаһыы санааларын кынаттаата.
* * *
Лаана барахсан эбэтиниин эһэлэрин кэтэһэн кэтэхтэрэ көһүйбүт: сөп буола-буола таҥнан тахсан куораттан ааһар массыыналары кэтииллэр-маныыллар. Таһырдьа өссө да өр туруох киһини эбэтэ «ычча, тоҥуоҥ» диэн, сиэнин күүһүнэн кэриэтэ дьиэҕэ киллэрэр. «Үчүгэйиин! Эһээм дьаабылыка аҕалыаҕа-аа», – дии-дии, Лаана биир кэм ырыа-тойук буолан сырытта.
Кэмниэ кэнэҕэс куоратчыттара субу тигинэтэн кэллэ. Үөрүү-көтүү сүрдээх. Дьиэҕэ киирээтин кытта сыгынньахтанар да бокуой биэрбэккэ Лааната сүүрэн тиийэн хатааста түстэ. Эбэлэрэ күө-дьаа буолан, суулаах дьаабылыканы таһааран остуолга сүөкээтэ... Көрбүттэрэ – олоччу сытыйан хаалбыт дьаабылыкалар... Бэл, биир хараара өспүт дьаабылыка иһиттэн куп-кубаҕай дьүһүннээх, төбөтө хап-хара үөн кыймаҥнаан таҕыста...
