“Азия оҕолоро” успуорт оонньуулара өр сылларга биһиги дойдубутугар ыытыллыбакка туран баран, дьэ, силис-мутук тардыбыт, төрүттэммит сиригэр-уотугар тэрилиннилэр. Бу Оонньууларынан сиэттэрэн өрөспүүбүлүкэбитигэр үп-харчы көрүллэн тутуу өттүнэн биллэ сэргэхсийии таҕыста. Аҥаардас Дьокуускай куорат успуордун уораҕайдара, дыбарыастара, стадион, оскуолалар успуорт саалалара, кыттааччылар түһэр, аһыыр сирдэрэ барыта өрөмүөннэнэн саҥардылынна, биллэ тубуста. Ону ааһан, суол-иис кытары тутулунна.
Маныаха түүннэри-күнүстэри төһөлөөх үлэ ыытыллыбыта, үгүс үлэһит түбүгүрбүтэ буолуой?! Оонньуулар тэрээһиннэрин, эбийиэк барыта бэлэм буоларыгар Михаил Сивцевкэ эппиэтинэһи сүктэрбиттэрэ. Онон быйылгы Оонньуу төһө бэркэ ыытыллыбытын түмүктээн кэпсииригэр көрдөстүбүт.
– Быйылгы “Азия оҕолоро” оонньууларыгар хас дойдуттан, төһө оҕо кэлэн кытынна? Аккаастаммыт дойдулар бааллар дуу?
– Быйылгы «Азия оҕолоро» VIII оонньууларыгар уопсайа 24 дойду уонна эрэгийиэн кытынна. Олор истэригэр Арассыыйа үс эрэгийиэнэ, Москуба куорат уонна Саха сирин икки хамаандата. Уопсайа 2757 кыттааччы, олор истэригэр 1934 спортсмен. Кыттыбыт дойду ахсаанынан үһүс улахан Оонньуу буолан ааста. Узбекистан сүүмэрдэммит хамаандата 88 мэтээли ылан (36 кыһыл көмүс, 31 үрүҥ көмүс, 21 боруонса) I миэстэни ылла. Сибиир федеральнай уокуругун сүүмэрдэммит хамаандата 94 мэтээли ылан II миэстэҕэ таҕыста (31 кыһыл көмүс, 31 үрүҥ көмүс, 32 боруонса). Беларусь Өрөспүүбүлүкэтин сүүмэрдэммит хамаандата 78 мэтээли ылан III буолла (27 кыһыл көмүс, 21 үрүҥ көмүс, 30 боруонса).
– Сорох дойду олус элбэх буолан кэлбитэ, барытын бэйэлэрэ уйунан кэлэллэр дуу, федерация төлөөбүтэ дуу?
– Чахчы, Казахстан – 280, Узбекистан – 233, Беларусь Өрөспүүбүлүкэтэ – 187 киһилээх кэлбиттэрэ. Дойдулар ону барытын бэйэлэрэ уйуннулар.
– Урукку Оонньууларга суох ханнык көрүҥнэр быйыл эбиллэн биэрдилэр?
– Скалолазание – очуоска ыттыы диэн саҥа көрүҥ демонстрационнай бырагыраамаҕа (тосхолго) киллэриллибитэ. Онно Олимпиецтары өйүүр пуонда көмөтүнэн спортивнай комплекс иһигэр анал туспа скалодром тутуллубута. Онтон олимпийскай бырагыраамаҕа киирсибэт успуорт көрүҥнэрин туһунан этэр эбит буоллахха, сахалар национальнай ыстаҥабыт, мас тардыһыыта киирбиттэрэ. Азия норуоттарын тустуулара кураш, алыш диэннэр бааллар. Өй күрэхтэрин истэригэр саахыматтан ураты го оонньуу эмиэ баар.
– Аспытыттан, олорор сирдэриттэн, күрэхтэһииттэн астыммат буолуу баар этэ дуу? Казахстаннар дьыалалара силистэнэн-мутуктанан барбыта дуу эбэтэр эйэ дэмнээхтик өйдөспүккүт дуу? Кэнники ол туһунан туох да иһиллэ илик.
– Кыттааччылар уонна спортсменнар күҥҥэ үстэ сылаас аһынан хааччыллыбыттара. Хас биирдии дойду култуурунай уратытын учуоттаан меню оҥоһуллубута. Эдэр спортсменнар, үгэс курдук, ХИФУ уопсайдарыгар, “Спортсменнар дэриэбинэлэригэр” олорбуттара. Кыттааччыларга онно туспа бырагыраама тэриллибитэ. Астыммат буолуу түгэнэ бэлиэтэммэтэ.
Казахстан боксуорун туһунан этэр эбит буоллахха, ол ириингэ түмүгүн судьуйалар быһаарбыттара. Буокса быраабылатынан спортсменнар бааллара тэҥнэһэр түгэнигэр судьуйалар куоластааһыннара ыытыллар. Ол түмүгэр Саха сирин хамаандатын спортсменыгар кыайыы бэриллибитэ. Казахстан хамаандата уонна спортсмен бэйэтэ судьуйалар быһаарыыларын ылыммыттара.
– Оонньуу үөрүүлээх аһыллыытыгар, сабыллыытыгар оҕолору тоҕо босхо киллэрбэтилэр, саатар, чэпчэтии оҥорботулар? Оҕолорго анаммыт бырааһынньык буоллаҕа.
– Үөрүүлээх аһыллыы, сабыллыы стадиоҥҥа ыытыллар тэрээһин буоларынан, кэнсиэр эбэтэр тыйаатыр, киинэ тыйаатырын, түмэл тэрээһинин, быыстапка ахсааныгар киирсибэт. Пушкинскай каартанан оскуола оҕолоро, устудьуоннар сылдьар кыахтаналларын ситиһэ сатаабыппыт кыаллыбатаҕа. Ол эрээри успуорт бары көрүҥэр күрэхтэһиилэри көрүү чэпчэтиилээҕэ.
– Ыалдьыты барытын ыһыахха, атын да кэрэ-бэлиэ миэстэлэринэн сырытыннардаххыт буолуо, төһө астыннылар? Өлүөнэ очуостарыгар илдьэ сылдьыбыккыт дуо?
– Кэлбит ыалдьыттарга уонна кыттааччыларга анаан араас экскурсия тэриллибитэ. Ону таһынан ыалдьыттар “Туймаада” ыһыаҕар сылдьан биһиги төрүт култуурабытын, үгэстэрбитин билсиһэн дуоһуйан бардылар.
– Кэлиҥҥи кэмҥэ дойду үрдүнэн куттал суох буолуутун хааччыйыыга улахан болҕомто ууруллар. Бу Оонньуу, хата, этэҥҥэ ааста. Туох көмөлөстө дии саныыгын?
– Куттал суох буолуутун хааччыйыы тэхиниичэскэй өттө күүһүрдүллүбүтэ. Успуорт эбийиэктэрэ баһаары утары сигнализациялара, видео-кэтэбил саҥардыллыбыта. Ону сэргэ, биллэн турар, быраабы араҥаччылыыр уорганнар күүскэ үлэлээтилэр. Аккредитация, персональнай дааннайдары чинчийии, сибээскэ атаака оҥоһуллар ньымалары бопсуу тиһигэ эмиэ көдьүүстээхтик дьайда.
– Уопсайа төһө волонтёр оонньууга үлэлээтэ?
– Барыта холбоон 1900 волонтёр 19 хайысханан күүс-көмө буолла. Ол иһигэр аэропорка ыалдьыттары көрсүүттэн, атаарыыттан саҕалаан, тырааныспарга, аккредитация кииннэригэр, олорор, аһыыр сиргэ тиийэ арыаллааһын барыта киирсэр. Ону таһынан, наҕараада туттарар сулууспаҕа, сүүмэрдэммит хамаанданы арыаллыыр атташе быһыытынан эмиэ үлэлэстилэр. Быйыл волонтёр буолуон баҕалаах олус элбэх ыччат баар буолан биэрдэ. Ол курдук Арассыыйа араас куораттарыттан, Казахстантан, Кыргызстантан уонна оннооҕор Омантан барыта холбоон 5000 кэриҥэ сайаапка киирбитэ. Кинилэр айанныыр, кэлэр-барар ороскуоттара төлөммөтүн үрдүнэн. Уопсайынан, волонтёр буолар эмиэ спортсмен тэҥэ олус эппиэтинэстээх. Ону сэргэ култуурунай тосхолго эмиэ өрөспүүбүлүкэбит араас улууһуттан үгүс оҕо кытынна.
– Кэлэр Оонньуу аны хайа дойдуга ыытыллар буолла?
– Бу Оонньуу ыытыллара, бука, былдьаһык буолуо. Аныгыскы сайыҥҥы “Азия оҕолорун” оонньуута ханна ыытыллара билиҥҥитэ биллибэт, Норуоттар икки ардыларынааҕы кэмитиэт дойдулартан сайаапкалары тутар. Бу сыл бүтүүтэ быһаарыллан ханна ыытыллара биллиэ.
– Эн санааҕар, “Азия оҕолорун” Саха сиригэр ыытыы туох суолталааҕый? Бастакы Оонньуу 1996 сыллаахха ыытыллыбыта уонна быйыл эмиэ төрүттэммит сиригэр төннөн кэллэ. Ити барыта өрөспүүбүлүкэҕэ оҕо, ыччат успуорда уонна инфраструктура сайдыытыгар хайдах сабыдыаллыырый?
– 1996 с. эргиллэн көрдөххө, бастакы Оонньууга хас даҕаны успуорт эбийиэгэ тутуллубута. Хас Оонньуу ыытылыннаҕын аайы ол кэҥээн, тэнийэн испитэ. Бу сыллар тухары аныгы, аан дойду ирдэбиллэригэр хоруйдуур үгүс эбийиэк тутулунна. Быйыл Дьокуускайга элбэх хайысхалаах успуорт саалата уонна куорат чугаһыгар эрчиллэргэ аналлаах өссө биир успуорт саалата үлэҕэ киирдэ. Онон “Азия оҕолорун” сабыдыалынан инфраструктура сайдан иһэр. Ол эрээри Оонньууга аҥаардас успуорт эрэ өттүнэн буолбакка, куораппыт бары да хайысханан тупсар – суол-иис, саҥа морсуруут оҥоһуллар, хаарбах дьиэттэн көһөрүү тэтимнээхтик ыытыллар, саҥа дьиэ-уот тутуллар.
“Азия оҕолоро” успуорт оонньууларын тэрийэн ыытыы үгүс үтүө өрүттээх. Экэниэмикэ, инфраструктура сайдар, инбэстииссийэ, имидж өттүнэн кэрэхсэбилэ улаатар. Чөл олох киэҥник тарҕаныытын, дьон-сэргэ өйүгэр-санаатыгар олохсуйуутун хатылаабакка, оҕолорбутугар, ыччаппытыгар туох суолталааҕар тохтоон ааһыахпын баҕарабын. Оонньуу чуолаан быйыл, Оҕо саас уонна Дьиэ киэргэн сылыгар ыытыллыбыта мээнэҕэ буолбатах. Түгэни туһанан, өрөспүүбүлүкэбит салалтатыгар, Сахабыт сирин олохтоохторугар, оҕолорго, төрөппүттэргэ Оонньууну тэрийиини, ыытыыны бары өттүттэн күүскэ өйөөбүттэригэр ис сүрэхпиттэн махтанабын.
– Бу далааһыннаах тэрээһиҥҥэ кыттыы ыччаппытыгар дойдубут араас муннугуттан, атын дойдулартан кэлбит тэҥ саастыылаахтарын ортотугар талааннарын, дьоҕурдарын, сатабылларын көрдөрөр, билиһиннэрэр кыаҕы биэрдэҕэ?
– Ол аҥаардас успуорт эрэ көрүҥнэригэр буолбакка, бары хайысхаҕа сыһыаннаах. Оҕолорбут спортсмен быһыытынан сүүмэрдэммит хамаандаҕа киирсэн, төрөөбүт өрөспүүбүлүкэлэрин чиэһин дьоһуннук көмүскээтилэр, волонтёр буолан ыалдьыттары көрүстүлэр, арыаллаатылар, кинилэргэ кыһамньыларын туһаайдылар, ону сэргэ артыыс буолан, араас култуурунай тэрээһиҥҥэ кыттыннылар. Ити барыта, мин санаабар, түмсүүлээх буолалларыгар уонна ону өйдүүллэригэр дьоһун төрүөт буолла. Ол барыта сирбитигэр-уоппутугар хаһаайын курдук сананалларыгар көмөлөһүө диэн бүк эрэнэбин. Сүдү тэрээһиҥҥэ, ону ааһан олохпут сүрүн, суолталаах түгэннэригэр туораттан кэтээн көрөөччү, кириитикэлээччи буолбакка, дьиҥ чахчы, тэрийээччи, кыттааччы, ол аата эппиэтинэһи сүгээччи, олоҕу, бүгүҥҥүнү уһансааччы буолалларын туоһулуур. Оччотугар өрөспүүбүлүкэбит, дойдубут бүгүҥҥүтэ уонна инники кэскилэ бэйэбититтэн тутулуктааҕын ыччаппыт дьэҥкэтик өйдүүр уонна элбэххэ үөрэнэр, үүнэр-сайдар кыахтанар.
Улуу бөлүһүөк, суруйааччы Алексей Елисеевич Кулаковскай-Өксөкүлээх эппитинии, «сайдыылаах омуктар үтүө үөрэхпит диэн ааттыыр, сэттэ уон сэттэ дьиибэ дьибилгэттэрин испитигэр иҥэрэн, ийэ куппутун иитиэхтиэҕиҥ, аҕыс уон аҕыс араас албастарын ап гынан салгын куппутун алыптыаҕыҥ, тоҕус уон тоҕус кудай кубулҕаттарын куудьуйан ылан, буор куппутугар буҕатытыаҕыҥ”. Оччоҕуна самныбат саргылаах, сырдык кэскиллээх буолуохпут!
– Махтал буолуохтун.
Кэпсэттэ Туйаара СИККИЭР.
