Соһуччу үөрүү
Сотору Саҥа дьыл...
Дуора оҕолоругар бэлэх оҥорор харчыта суох. Хамнаһын сыыһа куортамыгар барыахтаах. Хаһаайкалара “дьиэҥ төлөбүрүн бырааһынньыкка диэри олоччу биэрэҕин” диэн, мас-таас курдук кытаанахтык этэн кэбиспитэ. Оттон уонна кыра хаалбыт харчытын тобоҕор бырааһынньыктарыгар кыракый ас дуома ылыа этэ буоллаҕа.
Кыра кыыһын дьыссаатыгар бэлэх оҥорор харчыларын кыайан биэрбэтэҕэ. Ол иһин, хайыай, утренникка ыыппат санаалаах сылдьар. Уола Рева, бэйэтэ да уончалаах эрэ киһи, ийэтин өйдүүр, харчы суоҕун билэр буолан:
– Ийээ, биһиги харчы биэримиэх. Бэйэбит харчыбытыгар атыылаһан ылбыт бэлэхпит буолан тахсар дии... Ол иһин биэриэхпин олох баҕарбаппын. Уонна дириэктэрбит бэйэтэ Тымныы Оҕонньор буолар үһү дии, – диэхтээтэ.
Уола итинник эппитин истэн, Дуора хараҕын уутун көрдөрүмээри сирэйин кистии-кистии, уолугар эттэ:
– Оҕом сыыһа, барахсаным, улахан киһи буоллаҕыҥ... Саатар, ити балтыгар туох эмэ бэлэх оҥоруо этибит буоллаҕа дии. Мин хамнаһым кэллэҕинэ, бу дьиэбит төлөбүрүгэр барыахтаах. Уонна кыра туорт, суок эҥин ылан, хайдах эмэ син көрсөр инибит...
– Мин балтыбар кумааҕынан кырыйан бэлэх оҥоруом, сөөп?
– Чэ, оннук гынаар дуу, чыычааҕым барахсан, – диэн баран, Дуора хараҕын уутун кыаммакка, хос диэки ойдо.
***
Оскуола дириэктэрэ Геннадий Петрович Саҥа дьыл бырааһынньыгын куруук кэтэһэр. Туох эрэ дьиктини, уратыны күүтэрэ, бэл, билигин да ааспат курдук. Кини оҕо эрдэҕиттэн тулаайах иитиллибит буолан, Тымныы Оҕонньортон куруук ийэлээх аҕа көрдөһөр этэ. Олох кыра да сылдьан, оскуолаҕа да үөрэнэр кэмигэр. Баҕар, Тымныы Оҕонньор, кырдьык, баара эбитэ буоллар, оҕо көрдөһүүтүн толорон абырыа эбитэ буолуо.
Үрдүк үөрэҕин бүтэ-риэҕиттэн үс сыл математика учууталынан үлэлээн баран, бу оскуолаҕа дириэктэринэн анаммыта. Балаҕан ыйыттан бу саҥа үлэлээн эрэр.
Кэллэ-кэлээт, кыаммат, элбэх оҕолоох ыаллар тустарынан учууталлартан, оҕолортон ыйыталаһан, бэйэтин блокнотугар бэлиэтэнэр буолбута. Оҕо эрдэҕинээҕи ыратын олоххо хайдах киллэрэрин өр толкуйдаабыта. Хайдах эрэ, санаатыгар, улахан дьон өйүө суох курдуктара. Саатар, уопуттаах учууталларга холоотоххо, эдэрэ да бэрт. Тылын сатаан ылыннарыа дуо? Ол да буоллар, туох баар күүстээх санаатын мунньунан, биирдэ педсэбиэккэ этии киллэрбитэ:
– Дьэ, доҕоттоор, күндү учууталлар... Хм, хм... Биһиги оскуолабытыгар кыаммат, элбэх оҕолоох ыаллар уонна соҕотох ийэлэр элбэхтэр эбит дии. Кинилэр бары да араас кыһалҕаҕа ылларан сылдьалларын бары бэркэ билэргит буолуо. Ол иһин мин эһиэхэ биир толкуйбун иһитиннэриэхпин баҕарабын. Мин онно эһигини күүспүнэн сөбүлэһиҥ диэбэппин. Ким сөбүлэһэр – сөбүлэһиэ... Чэ, ол маннык. Кыаммат эҥээргэ көмө диэн пуонда тэрийээри гынабын. Онно ким кыахтааҕынан харчы хомуйан көрүллүө этэ. Ону эһиги туох дии саныыгыт?
Геннадий Петрович, кырдьык, долгуйбута. Ити көрдөһөрдүү дуу, эрэнэ кэтэһэрдии дуу тылларын, үөрүөн быатыгар, бары өйөөбүттэрэ, үөрүүнү кытта ылыммыттара.
***
Саҥа дьыл киэһэтэ. Дуора оҕолорун кытта остуолларын тэрийэ сылдьаллар. Туорт, суок... уонна туох баар буолуой.
Арай ким эрэ ааннарын тоҥсуйар тыаһа иһилиннэ. “Бай, бачча бырааһынньык кэмигэр хайалара сырыттаҕай?” дии саныы-саныы, Дуора тиийэн:
– Кими-иэй? – диэн сэрэммитии ыйытта. Соһуйуон быатыгар, аан нөҥүөттэн:
– Тымныы Оҕонньор уонна Хаарчаана кэллибит! – диэн хоруйдаатылар.
Ону истэн, кыра кыыс барахсан ытыһын таһына-таһына, үөрэн эккирээтэ. Барыта кырыа буолбут бытыктаах Тымныы Оҕонньор Хаарчаанатын батыһыннарбытынан киирэн кэллилэр.
– Ханна баалларый оҕолор?
– Бу баарбыт! – дии-дии, кыракый кыыс ойуоккалыы сырытта.
– Ээ, оҕо эбит дуу! Мин куобах сылдьар дии санаатым ээ, – диэн, Тымныы Оҕонньор тэҥҥэ үөрсэн күө-дьаа буолла.
– Мин куобахпын, куобахпын!!!
– Чэ, оччоҕуна ырыа ыллыаҥ дуу, хоһоон ааҕыаҥ дуу?
– Ырыа ыллыам!
– Ылаа, ыллаа, куобахчаан...
Кыысчаан ыллаан бүппүтүн кэннэ, Тымныы Оҕонньор куулун иһиттэн улахан баҕайы куобах оонньууру кытта мөһөөччүгү ойутан таһааран, туттаран кэбистэ.
– Уонна ким баарый бу дьиэҕэ? – диэн тулатын көрүөлээтэ.
– Убайым Рева баар, – диэн баран, кыысчаан хос түгэҕиттэн убайын сиэтэн аҕалла.
– Хайа, тоойуом, тоҕо саһа сылдьаҕын? Эн тугу сатыыгыный?
– Мин... Мин ийэм туһунан хоһоон ааҕыам этэ, син дуо?
– Ааҕар бөҕө буоллаҕыҥ дии! Ийэ баар буолан, олох баар.
Рева олус долгуйан, бэл, кыратык кэлэҕэйдээн ыла-ыла хоһоонун аахта. Тымныы Оҕонньор мөһөөччүгүттэн аны кыра хопполоох төлөпүөнү кытары сакалааттаах мөһөөччүк таһаарда!
Дуора ону көрөн, хараҕа ууланан киирэн барда.
– Хайа бу, балтым, тоҕо ытаатыҥ? Эйиэхэ эмиэ баар ээ бэлэх, – диэт, фрукталаах, астаах-үөллээх бакыаты туттаран кэбистэ.
– Үчүгэйдик Саҥа дьыллааҥ! Үөрүҥ-көтүҥ! Дьоллоох буолуҥ! Чэ, биһиги бардыбыт. Атын оҕолор эмиэ күүтэллэр. Көрсүөххэ диэри! – диэн баран, соһуччу ыалдьыттар тахсан бардылар.
– Ийээ, ити дьиҥнээх Тымныы Оҕонньор быһыылаах! Мин суотабай төлөпүөн баҕарар этим ээ, – Рева хараҕа уоттаммыта сүр.
– Дьиҥнээх. Дьиҥнээх Тымныы Оҕонньор ити. Дьиҥнээх. Кырдьык, дьиҥнээх...
Оҕо махтаммыт хараҕа
Алик сантехниктыыр. ДьУоХХ-гар. Үлэлээбитэ хаһыс да сыла буолла. Кини илиитигэр – элбэх киһи дьылҕата. Сэттэ дьиэ сантехникатын көрөр эбээһинэстээх. Ким эрэ кыраана тоҕо барар, кимнээх эрэ батарыайалара тоҥор, туалеттара бүөлэнэр. Барыта кини илиитинэн ааһар. Төһө кыалларынан оҥорор, онон дьон махтала да элбэх.
Ол сылдьан ким хайдах олорорун барытын билэр. Хайа ыал кыахтааҕын, ким кыамматын. Сорохтор үлэлээбитин иһин харчы биэрэллэр. Атыттар “эбээһинэһиҥ” диэн, батан ыыталлар. Дьикти ээ, үксүгэр кыаммат-түгэммэт өттө төлүү сатыыр курдук. Киирбит харчытын Алик мунньар идэлээх. Ол, арааһа, мантан сылтаан буолуо.
Алик төрөппүттэрэ боростуой үлэһит дьон этилэр. Ийэтэ кулууп сууйара, аҕата – хотон харабынайа. Оҕолор үһүөлэр. Улаханнара – Алик. Уонна икки балыстаах. Астара-таҥастара куруук тиийбэт буолара.
Оскуолатын бүтэрээт, Алик СПТУга сантехник идэтигэр үөрэнэ киирбитэ. Ол кэннэ бу куоракка кэлэн үлэлээбитэ хаһыс да сыла. Балтыларыгар көмөлөһөн, иккиэннэрин үрдүк үөрэхтээх дьон оҥортообута. Билигин үөрэ-көтө үлэлии сылдьаллар. Өссө улахан балта ыал буолуох курдук тыллаһар буолла дии быйыл...
Кыра сылдьан, атын ыал оҕолоро элбэх да бэлэх ылбыттарын туһунан каникул кэннэ киһиргээн кэпсииллэрин истэрэ. Кинилэр муҥнаахтар барыларыгар биир суос-соҕотох да бэлэх ыллахтарына, улахан үөрүү буолара. Ол иһин Алик, саҥа улаатан эрэр уол оҕо, кытаанах санаа ылыммыта: улаатан, үлэһит буолан баран, кыаммат ыал оҕолорун Саҥа дьылга бэлэх оҥорон үөрдэр буолуом диэн.
Ити санаатын олоххо киллэрбитэ. “Холтууралаабыт” харчытын мунньар идэлэммитэ. Уонна сыл түгэҕэр кэлэн ол харчытынан оонньуур-той ылар этэ. Кини ол дьыалатыгар балтыларын эмиэ киллэрбитэ:
– Балтыкааннарыам, өйдүүр инигит, сорох Саҥа дьылы бэлэх ылбакка көрсөрбүтүн? Ол иһин, бу кыаммат оҕолорго кыракый да үөрүү буоллун диэн, маннык сананным, – диэн эппитэ. Кыргыттар үөрүүнэн ылыммыттара.
Ол курдук, хас Саҥа дьылы куруук ыаллары кэрийэн көрсөр буолбуттара. Биир эмэ балта Хаарчаана буолан сылдьыһар этэ. Алик буоллаҕына бэйэтэ Тымныы Оҕонньор таҥаһын кэтэрэ.
Ыалларга бэлэх түҥэтэн, оҕолор барахсаттар үөрбүт-көппүт, дьиктигэ итэҕэйбит сирэйдэрин көрөн, Алик дууһата чэпчээбит курдук буолара. Ама, бу Орто дойдуга оҕо махтаммыт хараҕыттан ордук туох үчүгэй кэлиэй?!
Суор УОЛА.
