Абааһы, сибиэн туһунан

 

 

   Интэлигиэн, идэтинэн учуу­тал Егор биллибэт күү­һү үрдүттэн саба быраҕан «абаа­һы!» диир сыыһа диир. Абааһы диэн – киһини «сиир», куһаҕа­ны аҕалар, быһата, бөрүкүтэ суохха көстөр баҕайы, оттон үөр диэн – бэйэтэ бэйэтигэр сылдьар, ардыгар мээнэ, ар­дыгар кинини көрөөччүгэ сэрэтии биэрэр «табаарыс» үһү. «Оттон иччи диэн – дьиэ, тутуу, сир иччитэ, киниэхэ саха буоларбыт быһыытынан сүгүрүйэ, уокка ас кээһэн аһата, күндүлүү сылдьарбыт ордук», – диир кини. Оттон ол көс­түбэт эйгэ ыалдьыттарын биирдэ эмэ элэҥэскэ көрөн аһарбытыҥ дуу диэн, ээр-сэмээр сэрэнэ ыйытабын. Онуоха бэрт холкутук олорон эрэ: «Туох диэм эбитэ буолла? Илэ көрбөтөҕүм гынан баран, дьэ, биирдэ ити Сэргэлээх 14-с куорпуһугар, күрүлүүр күнүс (!), хас да буолан хоско олордубут. Арай иһиттэхпитинэ, көрүдүөргэ ким эрэ тыастаахтык үктэтэлээн кэлэн, ааны аһан, субу аттыбытыгар тиийэн кэлэргэ дылы. Биһиги соһуйан хаалбыппытын өйдүүбүн. Бары истибит этибит. Итини мин туох да диэн сатаан быһаарар кыаҕым суох. Оттон туох эрэ, атын эйгэ баара биллэн ааспыта.

 

 

   Настя – элбэх саҥалаах-иҥэлээх, орто сааһыгар сылдьар саха дьахтара. Кини урут ону-маны айан, оҥорон көрө-көрө абааһыны, сибиэни арааһыттан көрбүт курдук, истэр киһи баар буолла да кэтэмэҕэйдии барбакка кэпсээн кэҕийэн, ойуулаан дьүһүйэн биэрэрэ үһү. Оттон бэйэтэ букатын итэҕэйбэтэ үһү дииллэр. Ол да иһин ол «айар-тутар» буоллаҕа. Кырдьык, биир чугас дьүөгэтэ бигэргэппитинэн, оскуолаҕа сылдьар кэмнэриттэн субу хараххар көстө олорор гына, уус-ураннык кэпсээн да биэрэрэ үһү. Тоҕо диэтэххэ, билигин киниттэн «өлөрүөм» да диэн куттаан, тугу эмэ ыһыгыннарыам диэн саараама. Ол дьүөгэтэ, хата, кэпсээтэ.

   Арай биир сайын дьонун кытта оттоһо ыраах үрэххэ тахсыбыт. Биир үтүө күн бугуллуур ото суох буолан, таах олоруохтааҕар сир аһа көрө, чугас баар арыы тыа диэки барбыт. Урут онон кыралаан да буоллар, хаптаҕас, моонньоҕон үүнэрэ диир. Ол сылдьан иннигэр маҥан былааттаах, кини көрдөҕүнэ, дэриэбинэтигэр олохтоох биир билэр дьахтара уктар быыстарынан элэгэлдьийэн ойуур иһин диэки киирбит. «Ээйии, бу дьахтар сирин аһыттан көҥөнөрө итиччэ дуу?! Саатар, тыл аҥаара бырахсан кэпсэтиэ да эбит», – диэн иһигэр мөҕүттэ-мөҕүттэ, батыһааччы буолбут. Субу ситтэриэхчэ буола-буола, хатыҥ мастары силэйэ-силэйэ анарааҥҥыта барар да барар үһү. Тиһэҕэр кыһыйан, хаһыытаан тохтото сатаабыт. Истэн да, тохтоон да бэрт диир. Оннук батыһан иһэн биирдэ өйдөөбүтэ, төбөтө дэлби ыараан хаалбыт, хараҕа ирим-дьирим барбыт бадахтаах. Онтон сууллан түспүт. Устунан ханна сытарын, ханна тиийбитин билбэтэх. Букатын да мунан хаалбытын өйдөөн, куттаныы бөҕө буолар. Син киһи эрэ буоллар, атын күтүрү эккирэппитин өйдөөтөҕө дии. Саатар, ханан кэлбитин, хайа диэки барыахтааҕын букатын өйдөөбөт туруктаммыт. Балачча иннин хоту барбахтаабыт да, били, арыы курдук тыата, бүттэр бүппэт, сыһыыта кэллэр кэлбэт эбит...

   Хата, букатын да мунан өлүөҕүн абаҕата ол сири биэс тарбаҕын курдук билэр буолан, оттоммотох сир тэпсиллибит сиринэн сирдэтэн, ол күн түүнүгэр булбуттар.

 

 

   Оттон Маша абааһы туһу­нан ыйыталаһан барбыппар, букатын да түүл дьикти эйгэтигэр тиэрдэн кэбистэ. Ол эбэтэр сорох дьикти түүлү, баттатыыны да көстүбэт эйгэ биир туһунан көстүүтүн, хайысхатын быһыытынан билинэр чинчилээх. Аны, дьиктитэ, ардыгар олус сылайбыт кэмигэр сөп түбэһиннэрэ, баттатар туруктааҕын өйдөө­тө­ҕүнэ, киһиҥ өссө баттатарга «көмөлөһөр» үһү. «Сотору уһуктуом буоллаҕа» диэн, бэйэтин «ностуруойкаланан» туран. Тыый, тоҕо ол оннук гынаҕын диэбиппэр:

   – Оттон наһаа интэриэ­һи­нэй дии, итинник турукка кии­рэр. Бэйэбин билээри. Уопсайынан, түүл диэн наһаа дьикти. Сорох түүл хаста да хатыланар. Сорох биирдэ эрэ. Ити абааһы диэбиккэр биир түүлбүн санаатым. Онтум эмиэ да илэ, эмиэ да түүл курдук. Ол да буоллар түүл буолуо (Күлэр). Биһиги мас дьиэ­лээхпит. Арай биирдэ тү­һээтэх­пинэ, куукунабар биир уол чэй өрүнэ турар эбит. Мин хантан кэлэн хаалбытын ыйытабын. Ону кини: «Ээ, манна олорбутум бэлиэр 11 сыл буолла. Өлбүттэр ханна да атын сиргэ барбаттар, барбаппыт ээ. Ырай да, аад да диэн өйдөбүл суох. Эһиги аттыгытыгар баарбыт. Маннык, сөбүлээбит дьиэ­битигэр киирэн олохсуйабыт. Булгуччу өлбүт сиргэр олороҕун диэн буолбатах. Сорохтор дьиэлэрин уларыта сылдьан олохсуйаллар. Оттон мин куруук манна баарбын. Көр эрэ (саала диэки ыйар, онто биһиги дьыбааммытыгар арай биир нуучча дьахтара олорор буолан хаалар, суумкалаах быһыылаах өссө), ити кини олорбута үһүс күнэ буолла. Оттон ити оҕо (тууй-сиэ, өссө уол оҕо баар эбит!) өр буолбат, наар көһө сылдьар».

   Ыы, мин ол түүл кэнниттэн били нуучча чүөчэ олорбут дьыбааныгар лоп бааччы буолбакка, кытыытыгар эрэ олорор буола сылдьыбытым. Аны, куукунаҕа тахсарбар, хайдах эрэ көхсүм хараҕа аһыллан хаалбыт курдук буолааччыбын, ол уолу субу илэ көрүөм диэн. Бэрт сотору ол туругум ааспыта.

 

 

   Кэлиҥҥи кэмҥэ инникини билэ, буо­луохтааҕы бара­һыай­дыы сатыыр уххан уос­туоҕунааҕар улаатар курдук. Ити, араа­һа, дьон олоҕо уустугурбутуттан, инникигэ эрэлэ сыппаабытыттан буоллаҕа? Эбэтэр үлүбүөй «муоданы» сырсыы көс­түүтэ эбитэ дуу? Сүл­лүүкүттэр тахсар күннэрин бат­таһа, «Арчы» дьиэтигэр, Ку­лаковскай аатынан кииҥҥэ бит-билгэ тэрээһинигэр дьон бө­ҕө тоҕуоруһар. Сорохторго, туох кистэлэй, үбү-харчыны оҥос­туу олус табыгастаах ньымата буолуо. Ол да буоллар, ким да кими да онно кү­һэ­йэн, кымньыынан таһыйан илдьибэтин быһыытынан, бобор-хаайар соччо сатала суох дьаһал буолуохтаах. Биллэн турар, дьон кыһалҕатынан ту­һа­нан харчы оҥостуу, ас-та­ҥас таһаарыныы урут да, аны да өйөммөт быһыы-майгы буолар. Этэргэ дылы, сэттээх-сэлээннээх да буолуон сөп.

   Аннушка, аата оҕолуу курдугун аанньа, өйүн-төйүн туппута быданнаабыт, бэлиэр эбэ буолан, сиэн минньигэс сытын билбэхтээбит киһи. Чэ, ол эрээри олус кырытыннаран өйдөөмөҥ. Эрдэ оҕоломмут, оҕото эмиэ оскуоланы «һуу» бүтэрдим ээ диэбиттии, ол сыл ыал буола охсон, эмискэ эбэ буолбут дьахтар. Дьэ, буот. Ол Аннушка ити бү­лүү­һэ сүүрдүүтүнээҕэр буолуох, үгүстэр саныырбытынан, кумааҕыны уматан көрүү курдук судургу билгэни ончу сө­бү­лээбэт. Онто төрүөттээх. Оскуола обургу кылааһыгар үөрэнэ сылдьан, эргэ ыал өтөҕөр киирэн, кумааҕы уматан көрбүттээхтэрэ үһү. Онно киниэхэ хоруобу кытта аттыгар эмдэй-сэмдэй оҕолордоох дьахтар умса нөрүйэн олорорун көрбүттэр. Араастаан эргитэ сылдьан, көстүүнү уларыта сатаабыттар да, син биир хоруобун көрдөрө турар үһү. Ол сыл сайыныгар аҕата өлбүт. Оттон биир кыыстарыгар кэлээскэ үтэн иһэр дьахтар күлүгэ көстүбүтэ, оскуоланы бүтэрээт да оҕоломмут. Дьэ, ити курдук.

   Чэ, мин да салгыы абааһы туһунан ыаһыйалыыры бу кэпсээнньиттэр кэннилэриттэн тох­тотуум диэтим. Баалаамаҥ.