Оҕоҕо айылҕа биэрбит талааннарыттан саамай эрдэ кини музыкальнай дьоҕура биллэр дии саныыбын. Ол курдук мин Настя Варламова уһулуччу ырыаһытын туһунан 1959 сыллаахха ааҥ маҥнай истибитим.
Ол саас Мэҥэ Хаҥалас Сыымаҕар 1-гы уонна 2-с Баатара нэһилиэктэрин үс оскуолатын начальнай кылаастарын күрэхтэһиитэ буолбута. Биһиги Сыымахтан 3 көс илин сытар кыракый Өргөннөөхтөн хас да сыарҕалаах атынан айаннаан кэлбиппит. Мин оччолорго маҥнайгы кылааска үөрэнэрим. Олус кыттар баҕалаахпын көрөн, аһынан, кинигэ ааҕыытыгар, тэтэрээт көрүүтүгэр уонна “тыксааҥҥа” саппааһынан ыллылар. Икки маҥнайгы көрүҥҥэ бэйэм баарым туох суолтата суох, онтон “тыксааҥҥа” сүрүҥ оонньооччум тарбаҕа туох эмэ буоллаҕына солбуйуохтаахпын.
Сарсыарда эрдэттэн айаннаан Сыымахха эбиэт саҕана тиийдибит, билэр ыалларбытыгар, аймахтарбытыгар тохтоон, чэйдээн баран оскуолаҕа киирдибит. «Кыра оскуола» диэн аатырар иккис корпус айаҕар, бары билэр, Сыымах начальнай кылаастарын учуутала, аатырбыт пионер-баһаатай, оччолорго 40 саастаах нуучча дьахтара, кэлбит-барбыт Нина Ильинична Слепцова-Сизых көрүстэ. Көрсөөт:
«Оо, Өргөннөөхтөр, эһиги таах сибиэ кэлбиккит. Вам с нами безполезно тягаться! Биһиэхэ Кремль да дыбарыаһыгар ыллыыр кыахтаах кыыс баар. Запомните это имя. Ее зовут Настя Санникова!» диэн баран «Улахан оскуола” диэки хороҥолуу турда.
Хайыахпытый, суккуруһан киирэн, кыратык бэлэмнэнэн баран күрэхтэһэн бардыбыт. Концерт уонна атын көрүҥнэр тэҥҥэ буоллулар, онон Настя ыллыырын истибэккэ хааллым. Бука, сүрүн оонньооччум “тыгар тарбаҕа” хайдах эмэ буоларын кэтэспит, “утары” ыалдьыбыт буолуохтаахпын.
Үгүстэр билигин соһуйа истэллэрэ буолуо, саха дьонун кутун туппут ырыалар автордара, «саха алааһын иэйэхситэ” Настя Варламова кыра кылаастарга сылдьан сахалыы мөлтөхтүк саҥарара. Кини төрдүс кылааска дылы, хоту Чокуурдаахха үлэлиир таайын Варламов Николай дьиэ кэргэнигэр иитиллэн, нууччалыы оскуолаҕа үөрэммитэ. Сахалыы билбэт кыыс Сыымахха төннөн кэлэн үһүс кылаастан үөрэммитэ. Алтыс кылааска дылы Настя төрөппүт аҕатын фамилиятынан Санникова этэ, кэлин ииппит таайдарын Варламовтар фамилияларын ылан, Настя Варламованан биллибитэ.
Сыымах оскуолатыгар үөрэнэр сылларыгар Настя оскуола бастыҥ үөрэнээччитэ, пионерскай дружина председателэ, кэлин комсомольскай тэрилтэ, учком салайааччыта буолбута. Настята суох оскуолаҕа даҕаны, кулуубка даҕаны биир да мероприятия, концерт буолбат этэ. Кини сайылык олоҕун, от үлэтин кыра эрдэҕиттэн билбитэ. Настя “оҕус сиэппит, от муспут, охсуллубут от сыттаах оҕо сааһа» Баатара алаастарыгар, Тиэрэ үрэх сыһыыларыгар саха үлэһит дьонун ортотугар ааспыта.
Оскуолаҕа үөрэнэр сылларыгар биһиги Настяттан “Бирюса”, “Венок Дуная”, “Черный кот” уо.д.а. оччотоҕу эстраднай хиттары маҥнайгынан истибиппит. Кэлин сэрэйдэхпинэ, Настя ол ырыалары радиоттан истэн мелодиятын уонна тылларын бэрт түргэнник үөрэтэ охсон концертарга толорор эбит.
Настя оҕо эрдэҕиттэн бэйэтин куолаһын олох харыстаммакка биир да концеры көтүппэккэ кыттара. Оскуолаҕа үөрэнэр кэмнэригэр кини олус киэҥ диапазоннаах уһулуччу кэрэ куоластааҕа. Консерваторияҕа үөрэммитэ буоллар, Настя Нина Чигиреваҕа тэҥнээх улахан ырыаһыт быһыытынан аатырыа этэ диэн мин олох саараабаппын. Сценаҕа тахсан дьон иннигэр ыллыырыгар улахан эпиэтинэстээхтик сыһыаннаһара, дьон-соргэ санаатын олус сыаналыыр, убаастыыр этэ. Ол курдук, биирдэ Бэдьимэҕэ ханык эрэ тэрээһиҥҥэ кыттаары Төхтүртэн кэлбит этэ. Көрсөн кэпсэттибит, Настя күөмэйэ ыалдьан нэһиилэ саҥарар. Мунньах кэнниттэн концерт буолар эбит. “Эдьиийин проваллаатаҕына олус соһуйумаар эрэ» диэбитигэр мин: «Ыллаабат инигин, бачча ыалдьа сылдьан» диэбиппэр, «Эс, ыллыыр буоллаҕым дии. Кыыспыт бачча кэлэн баран ыллаабакка барда дии саныахтара» диэбитэ. Кэлин билбитим, ыалдьа да сылдьан стрептоциды хоп-хойуу гына суурайан күөмэйин сайҕанан баран ыллыыр эбит. Биллэн турар, маннык сыһыаҥҥа хайа киһи да күөмэйэ үчүгэй буолбата биллэр.
Ааспыт үйэ 70-с сылларыгар Настя Бэдьимэ аҕыс кылаастаах оскуолатыгар олус үчүгэйик үлэлээбитэ. Оҕо иитиитигэр үрдүк ситиһиилэрин иһин эдэр специалист «Үлэҕэ килбиэнин иһин» медалынан наҕараадаламмыта. Биирдэ Бэдьимэ оскуолатыгар кими эрэ көрдөөн тиийбитим, Настя борук-сорукка элетричествота суох спортзалга айаҕынан музыкалыы-музыкалыы оҕолорго үҥкүү үөрэтэ сылдьар эбит. Онно Настя олус имигэстик туттан үҥкүү хамнаныылырын оҕолорго көрдөрөрүн көрөн олус соһуйа, сөҕө санаабытым. Талааннаах киһи барытыгар талааннаах. Ол сыллартан ыла Настя хоһоон суруйар, ырыа айар буолбута. Түгэнинэн туһанан Настя Варламова биир маҥнайгы ырыатын суруйбут историятын кэпсиэхпин баҕарабын. 1973 с. Настя чугас балта Санникова Маруся Чурапчы орто оскуолатыгар, СГУ физико-математическай факультетыгар бииргэ үөрэммит уолугар Вася Сивцевка кэргэн тахсан ыал буолбута. Университетка туйгуннук үөрэммит Вася Сивцевы Вильнюс куоракка аспирантураҕа ыыппыттара. Таптыыр кэргэнин сайыйан санаарҕыы сылдьар балтын Марусяны аһынан Настя «Эн миигин ахтымаар, доҕоруом» диэн бэртээхэй ырыаны суруйбута. Ырыа үөрэнэ баран эрэр уол ааттыттан «Үөрэнэн бараммын эргиллиэм дойдубар, эн миигин ахтымаар, доҕоруом» диэн кэргэнин уоскутар тыллардаах. Вася аспирантураны бүтэрэн, физико-математическай наука кандидата буолбута, онтон ыла Саха государственнай университетыгар (ХИФУ) преподавателинэн үлэлиир, Мария Игнатьевна Якутскай оскуолаларыгар үйэ аҥара математиканы үөрэтэн кэллэ. Сивцевтар 5 оҕолоро дойду бастыҥ үөрэх кыһыларын бүтэрэн наука кандидаттара, үрдүк таһымнаах специалист буоллулар. Бу ырыа айыллыбыта быйыл 50 сыла буолар.
Настя маҥнай биһигини, биир дойдулаахтарын, “Убай, Быраат, Эдьиий, Балыс” диэн таптаан ыҥырар этэ, ол иһин үгүс Баатара ыччата кинини Эдьиий Настаа диэн ааттыыр буолбута. Бу аата кини ырыаһыт, мелодист быһыытынан аатыран истэҕин аайы сыыйа тэнийэн, кинини оройуон, онтон бүтүн республика дьоно Эдьиий Настаа диэн ааттыыр буолбуттара. Онон Мэҥэлэр икки эдьиийдэммиппит: Эдьиий Марыына уонна Эдьиий Настаа. Иккиэн да норуоттан тахсыбыт саха ырыатын дууһатын иҥэриммит, саха дьонун тапталын ылбыт эдьиийдэр этэ.
Улахан суолтата суох буоллар, бэйэбэр олус күндү, биир түгэни ахтан ааһыахпын баҕарабын. Газик массыынанан түүн Бэдьимэттэн Төхтүргэ айаннаабыппыт. Айаннаан иһэн күтүөтүм Тарас Алексеевич Попов: «Настя, ыллаабаккын ээ» диэн көрдөспүтүгэр, Настя оргууй ыллаан барда. Настя ырыатын истэн айаммыт уһунун билбэккэ хааллым, Төхтүргэ тиийэн тохтоон баран, “Хайа, кэлэ оҕустубут дуо?” диэн соһуйан, “оо, өссө да айанныы турбут киһи” диэбиппэр, Настя буруйдаах киһи курдук: “Айаҥҥа ыллыырбын сөбүлүүбүн ээ, ыллаатахпына ыалдьарбын да умнабын” диэбитэ.
Настя, үлэлии-үлэлии, Саха государственнай университетын историяҕа салаатын кэтэхтэн үөрэнэн бүтэрбитэ. Сессиятын туттара киирдэҕинэ, мин эдьиийдэрбэр Орждоникидзе уулуссаҕа олорор Мучина Земфира уонна Ефросинья (Эдьиий Оппуруос) Терентьевналарга тохтуура. Үөрэҕэр олус кыһамталаахтык, эппиэтинэстэстээхтик сыһыаннаһара, хас экзамен, зачет туттарарыгар улаханнын долгуйара, туттаран оҕо курдук үөрэн кэлэрэ. Дьэ оччоҕо айылҕаттан талааннаах, олус сэһэннээх эдьиийин Оппуруоһу кытта чэйдии-чэйдии уһуннук сэһэргэһэрэ, көр-күлүү бөҕө буолара.
Ааспыт үйэ 90-с сыллара - Настя Варламова айар үлэтин үрдүк чыпчаала. Бу сыллар саха дьоно саамай уһуктубут, бэйэлэрин омук быһыытынан билинэр, туспа государственай тыллаах, сирдэрин-уоттарын бас билэр, президеннаах Республика буолбут өрөгөйдөөх кэмнэрэ этэ. Маннык, саха-дьонун тыынар салгына, саныыр санаата бииргэ түмсэр кэмнэригэр Анастасия Варламова “Аҕам алааһа» диэн ырыатын айбыта түбэһиэхчэ буолбатах. «Аҕам алааһа» ырыа - бириэмэтигэр этиллибит саха истиҥ иэйиитэ.
Коммунистическай партия салайара тохтоон, Настя Дьокуускай куоракка культпросвет училищеҕа преподавателинэн киирбитэ, П. Алексеев уулуссатыгар турар студеннар, культура үлэһиттэрин уопсайдарыгар биир хоско олорбута. Биирдэ көрүдүөргэ көрсөн кэпсэттибит. Настя хайдах олорорун ыйыппыппар күлэ-күлэ: «Бээ, тохтоо. Эдьиийиҥ манна местнай знаменитость, музей экспоната буолла. Ааммын тоҥсуйа-тоҥсуйа, “манна Анастасия Варламова олорор” дииллэр. Ардыгар холуочук уолаттар кэлэн түүн ааммын тоҥсуйаллар, “баран утуйуҥ, киһини утутуҥ” диэтэхпинэ “Аҕам алааһын” ыллыы иликкинэ барыахпыт суоҕа” дэһэллэр. Хайыахпыный, ардыгар ыллыыбын, онон Төхтүрдээҕи чуумпу дьиэбин ахтар буоллум» диэн күлэ-күлэ кэпсээбитэ. Онтон Настя Киров уулуссатыгар, норуокка «Голливуд» диэн аатынан биллэр дьиэҕэ көспүтэ, биһиги утары, Киров, 31/1 аадырыһыгар олорор буолан син чаастатык көрсөрбүт. Сайын биирдэ Настяны дьиэтин таһыгар көрсөн кэпсэттибит. Соторутааҕыта гастролтан кэлбит эбит, Эдьиий Марыына уонна хас да буолан сылдьыбыттар. Олус сылайдыбыт да, тыа дьоно олус истиҥник көрсөллөр, сценаттан таһаарымаары гыналлар диэн кэпсээтэ. Эдьиий Марыына концерт кэнниттэн: «Дьэ, Настя, кэһэттибит дии» диэн астынар эбит. Мин «Анатолий Бурнашев Эдьиий Марыынаны, атын да ырыаһыттары олус үчүгэйдик үтүктэр, арай эйигин үтүктүбэт, сэрэппиккин быһыылаах” диэбиппэр. «Саша быраатым буоллаҕа дии. Дьэ, үтүктүөҥ да, кэһэтиэм диэбитим» дии-дии кыракый сутуругун чороҥнотто. «Эс, бэйэтэ реклама буоллаҕа дии, тоҕо көҥүллээбэккин» диэбиппэр “пока реклама наадата суох курдук” диэбитэ. Кырдьык да, Александр Бурнашев пародиялыыр ырыаһыттара бары да рекламаҕа наадыйбат артистар буоллахтара дии. Кэлин көҥүллээбитэ буолуо, бука. Ол гынан баран Бурнашев пародиятын көрөн баран сөбүлээбэтэҕим. Олус күндүтүк саныыр, чугастык билэр киһигин үтүктэллэрин киһи ылыммат эбит.
Настя олоҕо 2006 сылаахха атырдьах ыйын 16 күнүгэр быстыбыта. Төрөөбүт сахатын дьонугар хаһан да умнуллубат ырыалары бэлэхтээбит, олоҕун, айар талаанын барытын норуотугар анаабыт Анастасия Варламова – Эдьиий Настаа бу дьыл кулун тутар 23 күнүгэр 75 сааһын туолар. Саха тыла, саха норуота баарын тухары Настя хаалларбыт “Аҕам алааһа” ырыата биһиги кимнээхпитин, хантан төрүттээхпитин, төрөөбүт дойдубутугар, өбүгэлэрбитигэр тапталбытын, иэспитин саната туруо.
Биир дойдулааҕа Баһылай Мучин. Дьокуускай.
