“Хаар айан” тимир көлө сүгүрүйээччилэрин түмэр

Кулун тутар 31 күнүгэр 21-с төгүлүн ыытыллар массыына кыһыҥҥы успуордун трофи-рейд көрүҥэр “Хаар айан” Саха сирин куубага Мэҥэ Хаҥалас Төҥүлүтүн Сэгэлэй сиригэр-уотугар ыраахтан-чугастан суоппардары, тимир көлө сүгүрүйээччилэрин муста.

Тэрийээччилэр: СӨ Успуордун министиэристибэтэ, Аптамабыыл уонна матасыыкыл успуордун федерацията, “Хаар айан” кэмитиэтэ, “Мэҥэ Хаҥалас улууһа” МО дьаһалтата, “Төҥүлү нэһилиэгэ” МТ дьаһалтата; “Араҥас нэһилиэгэ” МТ дьаһалтата, “Тумул нэһилиэгэ” МТ дьаһалтата, “Колми” ХЭТ.

Чахчылар:

Аан бастаан 2003 с. Чурапчы Бахсытын Дьэҥкиидэ эбэтигэр ыытыллыбыта (бырайыак ааптара Иннокентий Барашков);

“Хаар айан” өрөспүүбүлүкэҕэ биллэригэр, киэҥ эйгэҕэ тахсыытыгар “Колми” ХЭТ улахан көмөлөөх (сал. Николай Румянцев);

2018 с. “Хаар айан” СӨ Аптамабыыл уонна матасыыкыл успуордун федерациятыгар кэмитиэт быһыытынан киирбитэ. Дьахталларга анаан “Автоледи” эбии түһүмэх баар буолбута;

2019 СӨ чөмпүйэнээтин ыстаатыһын ылбыта;

Кыттааччылар РФ Автоспорка успуорт эрэсэрээтин ылар кыахтаахтар.

Иннокентий Барашков, “Хаар айан” кэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ:

- “Хаар айаҥҥа” быйыл инжектор уонна көрбүрээтэр мотуордаахтарга тус-туспа чөмпүйүөнү таһаардыбыт. Урут даҕаны көрбүрээтэр уонна инжектор диэн арааран наҕараадалааһын баара эрээри, “ким кыайда?” диэн ыйытыыга биир тылынан хоруйдуур ыарахан буолара. Ол иһин 2021 с. “Тыгын оонньуутун” курдук барыларын холбоон биир кыайыылааҕы таһаара сылдьыбыппыт. Онуоха көрбүрээтэр мотуордаахтар “инжектордары кытта хайдах күрэхтэһиэхпитий?” диэн ыйыталлара, кыттыы да кыратык түһэ сыспыта. Онон быйыл үчүгэйдик толкуйдаан, күрэхтэһээччилэр да туруорсан икки чөмпүйүөнү таһаарарга быһаарыммыппыт. Бэлиэтээн эттэххэ, чөмпүйүөн аатын чуолаан пилоттар сүгэллэр, оттон штурманнар “Лучший штурман” ааты ылаллар. Улахан бириис эмиэ пилоттарга ананар.

Быйыл “отборочнайга” 58 сайаапка киирбититтэн чөмпүйүөннүүр иһин 30 массыына күрэхтэстэ. “Отборочнайга” драг-рейсинг дьиссипилиинэҕэ күөлгэ 201 м сүүрдэн күрэхтэстилэр. Бу драг-рейсинг түмүгэ соһуччу буолла, уопуттаах күрэхтэһээччилэр, фавориттар туораан хааллылар. Ол оннугар эдэрдэр таҕыстылар, ол аата атын көлүөнэ кэлэн эрдэҕэ. Бу киһини үөрдэр.

Күрэхтэһиигэ киһи үөйбэтэх өттүттэн көлүөһэ алдьаныыта, стартер моһуогуруута, гаас торуоһа быстыыта син биир баар буоллаҕа. Уолаттар саха сиэринэн сири-уоту алаадьынан аһата, көрдөһө сылдьаллар. Биир өттүнэн, “Хаар айан” тыына (аурата) кими эрэ ылыныан эбэтэр ылынымыан, кыайыыны биэриэн-биэримиэн да сөп буоллаҕа. Успуорт ханнык баҕарар көрүҥэр курдук сэрэбиэй хайдах түһэрэ эмиэ улахан суолталаах. Сэрэбиэй халыҥ хаардаах оҥкучахтаах сиргэ түбэһиэн сөп.

Көрбүрээтэрдээхтэргэ чөмпүйүөннээбит Николай Сивцев уонна кэргэнэ, штурмана Клавдия быйылгы “арыйыыбыт” буолла. Николай “Хаар айан” маастара биэдэмистибэ бэлиэтин ылыаҕа. Клавдияны улуустар “автоледилара” билэллэр, күрэхтэһиилэргэ кыттар эбит. Онон Сивцевтэр “Хаар айан” устуоруйатыгар атын сирэйи астылар. Киһи батыһар, сүгүрүйэр, сирдиир ыала буолан таҕыстылар. Биллэн турар, доҕоттор, убайдар, урукку кыттыылаахтар өйөбүллэрэ эмиэ тирэх буолбут буолуохтаах.

Судьуйалар кэллиэгийэлэрэ олус элбэх үлэни толордо. Онон кинилэри ахтан аһарары наадалааҕынан ааҕабын. Бэлиэтээн эттэххэ, судьуйанан улуустар бэрэстэбиитэллэрэ үлэлээтилэр. Ол курдук Мичил Харитонов Тааттаттан, Прокопий Андреев Мэҥэ Хаҥаластан, Стас Бугаев Намтан, түһүмэхтэр сэкирэтээрдэрэ Ньургуйаана Оконешникова Уус Алдантан буолла. Судьуйа көмөлөһөөччүлэринэн Мэҥэ Хаҥалас Төҥүлүтүн успуорка сыһыаннаах ыччаттара сырыттылар. Массыыналар күрэхтэһиигэ киириэхтэрин иннинээҕи тэхиниичэскэй инспекцияны Уус Алдантан Юрий Румянцев уонна Автомобильнай успуорт федерациятыттан Антон Константинов оҥордулар. Административнай бэрэбиэркэни Ирина Кривошапкина, Ньургуйаана Дьячковская, Надежда Макарова, Айылгы Муосчут кыыһа оҥордулар. Күрэхтэһии кылаабынай сэкирэтээринэн Анатолий Мандаров үлэлээтэ. Ону тэҥэ Чурапчы “Алгыстаана” авто кулуубун кыргыттара көмөлөстүлэр. Спортивнай комиссардар кэллиэгийэлэригэр быйыл эмиэ Саха сиринээҕи Автомобильнай уонна мотоциклетнай успуорт федерацияттан бэрэссэдээтэлин солбуйааччыта Семен Морович Оготоев үлэлээтэ.

Норуот биһирэбилин ылбыт “Хаар айан” күрэх кыттааччыларын санааларын ааҕааччы болҕомтотугар таһаарабыт

“Автоледилар” түһүмэхтэригэр II миэстэлээх “Мэник” экипаһа Любовь Нестерева, Акулина Андреева, Мэҥэ Хаҥалас:

- Биһиги түөрт сыллаах тохтобул кэннэ быйыл төрдүспүтүн күрэхтэһэ сылдьабыт. Ол иннинэ “автоледилар” бастакы күрэхтэһиилэригэр 2018 с. кыттыбыппыт. Массыынабытын ол сыл күрэхтэһиигэ анаан атыыласпыппыт, инжектор. “Хаар айаны” ахтан баран кэллэххэ, кыттааччы өссө элбээбит, саҥа эдэр экипажтары көрдүбүт.

Акулина: “Мэник” диэн кэргэним Прокопий Андреев сүүрүк ат аатынан ааттаабыта. Бу массыынабыт хаста да чөмпүйүөннээн турар. Быйыл «Мэник» икки экипажтаах. Эр дьоҥҥо “отборочнайга” эмиэ киирсибитэ, пилот Сергей Алексеев, штурман Надежда Андреева сүүрдүбүттэрэ. Бэстээх куубаһагар I миэстэни ылбыта, Алексеев Сергей Надялыын кыттыбыттара.

Суоппарым Люба – үйэтин тухары суоппар, онон уопута улахан.

Любовь: УАЗ биһиги дойдубутугар саамай сөптөөх массыына, мөлтөх туруктаах суолга да сылдьар кыахтаах. Атын ханнык да массыынаҕа УАЗ-пын биэрбэппин. Эһиил Бүлүүгэ ыытыллар “Хаар айаҥҥа” тиийиэхпитин баҕарабыт, былаан элбэх.

Акулина: --Сайын буолбут “Тукулаан” күрэхтэһиигэ күтүөтүм Сергей Алексеев уонна кыыһым Надежда Андреева миэстэлэһэн кэлбиттэрэ. Онно атын массыынанан күрэхтэспиттэрэ. Кэргэним Прокопий Андреев -- Мэҥэ Хаҥалас “Хаар айанын” бэрэстэбиитэлэ. Урут “Мэнигинэн” икки экипаж: кэргэним кыыһа Надялыын уонна биһиги Любабыныын кыттарбыт. Күтүөппүт Сергей-К2 Нам үһүс хамаандатын пилота этэ, онтон “Хаар айаҥҥа” билсэн, ыал буолаары сылдьаллар. Онон бары “Хаар айанынан” олорор ыалбыт.

Эбии тэриллибит “Любителлэр” түһүмэхтэригэр бастаабыт “Автобест” пилота Камила Готовцева, Дьокуускай:

- Кыайыыбын билигин даҕаны ситэ итэҕэйбэккэ турабын. Киирсээччилэрим олус күүстээхтэр. Массыынам “Азия рокста” диэн, “пониженнайынан” 2-с оскуораска айаннаатыбыт. Бастаан ньурбалар УАЗ-тара иннигэр түспүтэ. Онтон биэтэккэ биллэ эрдэ кэлэммит, үөрүүбүт улахан. Бу иннинэ “Мэҥэ айаҥҥа” кыттан I миэстэни ылбыппыт. Бэйэм Дьокуускайга ыытыллар тимир көлө күрэҕэр наар кыттабын.

Массыынаны “Хаар айаҥҥа” анаан оҥорууга, киэргэтиигэ III миэстэлээх “Амма Хантер” штурмана Гаврил Черноградскай, Амма:

- Пилотум Станислав Федоровтыын быйыл бастакы холонуубут. Станислав “Кэскил” ХЭТ суоппара, бэйэм Аммаҕа Станиславтыын тэҥҥэ арыйан үлэлэтэр сиэрбиспитигэр үлэлиибин. Массыынабыт “Амма Хантер” Алексей Карманов киэнэ, инжектор. Биһиги мотуорун, “ходовкатын” бэйэбит оҥорон бэлэмнээн биэрдибит. “Хаар айаҥҥа” бастыырга саамай сүрүнэ уопут наада дии саныыбын. Ордук күүстээх хамаандалар намнар, таатталар, мэҥэ хаҥаластар диэн бэлиэтиэм этэ. Саха УАЗ-ига суох тыаҕа да, бултуу да ыраах барбат. Холобур киһи УАЗ-ы хаһан баҕар, ханна баҕар оҥостор кыахтаах. Бүгүн биһигини өйүү Амматтан дьиэ кэргэннэрбит, доҕотторбут, массыынабытыгар көмөлөспүт суоппар уолаттар кэллилэр.

“ВВТ 1” экипаж пилота Пётр Кардашевскай, Үөһээ Бүлүү:

- Үөһээ Бүлүүгэ техникумҥа маастарынан үлэлиибин, бэйэм Ороһу нэһилиэгиттэн төрүттээхпин. Былырыыҥҥыттан кыттабыт, онно үс хамаандалаах этибит. Быйыл штурманым устудьуоммут – Ариан Мучурунов, Бүлүү. Ону тэҥэ Вильям Данилов, Любомир Васильев (Бүлүү), Игорь Львов (Сунтаар), Константин Ким көмөлөһө сылдьаллар. Үөһээ Бүлүү иккис хамаандатыгар “Тойоку” экипаһыгар оҕолор дьаныһан көмөлөстүлэр. Иван Захаров былырыын эмиэ кыттыбыта, быйыл Вильям Данилов штурманнаата. Бэлиэтээн эттэххэ, үһүс массыынабыт “ВВТ 2” быйыл кыттыбата.

“Отборочнайы” тыҥааһыннаахтык аастыбыт: биэстэ кыайдыбыт, иккитэ хоттордубут. Бүгүн бастакы сүүрдүүгэ сэрэбиэйбит сатаммакка, халыҥ хаардаах сиргэ түбэстибит, онон бүтэһик иннинэ кэллибит. Онтон иккис сүүрдүүгэ бэсиһинэн, үһүскэ алтыһынан кэллибит.

Үөрэх тэрилтэтин аатыттан кытта сылдьабыт. “Хаар айан” көр-күлүү эрэ буолбатах, манна элбэх өй үлэтэ, суот-учуот, күүс-уох наада. Массыынаны бэлэмнииргэ математиканы да, көмпүүтэри да, күүһү да туһанаҕын. Онон атын тэхиниичэскэй үөрэх кыһалара кытталларыгар баҕарабыт. “Хаар айаҥҥа” кыттан устудьуоннар сүргэлэрэ көтөҕүлүннэ, идэлэригэр интэриэстэрэ күүһүрдэ. Былырыын алдьанан турар массыынаны оҥостон, чөлүгэр түһэрэн күрэхтэһэн барбыппыт.

“Хаар айаҥҥа” бэйэ-бэйэбитин билсэбит-көрсөбүт, ханна эмэ ыраах улууска тиийдэхпитинэ билэр, билсэр дьонноох буолабыт. Түгэни туһанан, дириэктэрбит Матрена Васильевна Осиповаҕа күүскэ өйүүрүн иһин махталбытын тиэрдэбит.

“Хаар айан” хас да төгүллээх чөмпүйүөнэ, быйылгы куубак үс түһүмэҕэр үһүөннэригэр миэстэлээх “Форвард” экипаж пилота Пётр Васильев-Шумахер, Таатта:

- Быйыл штурманым Виктор Степановы кытта кытынныбыт. Күрэхтэһиигэ сэрэбиэй элбэҕи быһаарар, биир өттүгэр хаара халыҥ, оттон биир өттүгэр арыый да ама буолар. Биһиэхэ бүгүн халыҥ хаардаах өттө түбэстэ. Сылын аайы кыттааччы ахсаана элбиир, инжекторга “отборочнайга” отуттан тахса кыттааччы баар этэ. Эдэр кыттааччылар элбииллэрэ, күрэхтэһии кэҥиирэ үчүгэй.

Бэйэм оҕом эрдэхпиттэн массыынанан оонньуур идэлээҕим. Бүтүн дэриэбинэ оҕолоро мустан дьиэ туттан, гараас оҥостон оонньуурбут. Билигин уһун айан суоппарабын, КамАЗ, “вольво” массыыналардаахпыт. Бу күрэхтэһии кэмигэр суоппардар айаҥҥа сылдьаллар, биһиги күрэхтэһии кэннэ эмиэ айаҥҥа барыахпыт.

“Хаар айаҥҥа” кытыннахха, бириис эрэ ылар буолбатаххын, тус ситиһиигин оҥостоҕун, успуорт маастара буолбуппут. Эһиил Бүлүүгэ буолар “Хаар айаҥҥа” эмиэ барыахпыт.

Сэгэлэй алааһыгар 14 инжектор УАЗ-һы кэннигэр хаалларан, чөмпүйүөн аатын сүкпүт “Навигатор” экипаһын пилота Андрей Васильев, Ньурба:

- Бэйэм Ньурба–Дьокуускай хайысханан таксыылыыбын, штурманым Тимур Егомин -- эдэр, эрчимнээх киһи. Массыынабытын Альберт Габышевтан атыыласпыппыт, “Навигатор” диэн аатын уларыппатахпыт. Тоҕо диэтэххэ, “Навигаторы” “Равенол” сиэрбис успуонсардыыр. Эһиил ааппыт уларыйыан сөп, ол эрээри хамаандабыт бииргэ тутуһан сылдьыаҕа. Бэйэм бу иннинэ үс сыл Альберт Габышевка штурманнаабытым, быйыл уруулга олорон бастакы кыттыым. “Хаар айан” куубагар бастыыр иһин сыал-сорук туруорунан кытынныбыт. Массыынабыт мотуора эрдэттэн үчүгэй туруктаах этэ, онон ступица самааскатыгар болҕомтобутун уурдубут диэн этиэхпин сөп.

Сахаҕа айылҕа күүһэ, өй күүһэ диэн өйдөбүллэр киэҥник тарҕанан былыр-былыргыттан баччаҕа диэри тиийэн кэлбит буоллахтарына, “Хаар айан” бу өйдөбүллэри сэргэ тиэхиньикэ күүһүгэр сүгүрүйэр, итэҕэйэр дьону түмэр улахан сааскы бырааһынньык, күөн күрэс, үгэс буолла. Тэрийээччилэр быһа холоон этэллэринэн, өрөспүүбүлүкэҕэ барыта 200-чэ массыына кытынна. Олортон чөмпүйэнээккэ 14 инжектор (+2023 с. чөмпүйүөнэ “Форвард” экипаж), 15 көрбүрээтэр УАЗ массыына кыттан икки чөмпүйүөн таҕыста. Инжекторга – Ньурба “Навигаторын” пилота Андрей Васильев, көрбүрээтэргэ – Нам “Ураганын” пилота Николай Сивцев.

“Хаар айан-2024”, Мэҥэ Хаҥалас, Төҥүлү, Сэгэлэй. Кулун тутар 31 к., 2024 с.

Эбии түһүмэхтэр:

Чөмпүйүөн үрдүк аатын сүктүлэр:

Мария Санникова.