Сахалар сайыммытын уруйдуур Туймаадабыт ыһыаҕын ыһан – алгыс ылааччы алгыс ылан, күнү көрсөөччү күнү көрсөн, тыҥааһыннаах күрэхтэри көрүөн баҕалаах үөрэ-көтө көрөн – санаалыын көтөҕүллэн, онуоха эбии ыһыахпыт далааһына сыл ахсын улаатан-кэҥээн иһэриттэн астынан сылдьабыт. “Быйыл ыһыахха омук бөҕөтө кэлэр” диэн кэпсээн эрдэттэн иһиллибитэ. Урукку сылларга омуктар бэйэлэрэ баҕа өттүнэн анаан-минээн айаннаан кэлэр эбит буоллахтарына, быйыл оннук кэлээччи аҕыйах дуу диэн бэлиэтии көрдүм. Ол оннугар улахан тэрээһиннэргэ аата-ахсаана суох элбэх омук кытта кэлбит буолан, аахтахха, урукку сыллары куоһарбыт буолуохтарын сөп. Уһуу-тэнийэ барымыым, саҕалыах. Омуктар Үс Хатыҥ ытык-мааны сиригэр буолбут ыһыахпытын туох дии санаатылар?
“СӨҔӨН-МАХТАЙАН ТУРАБЫН”
Киин түһүлгэҕэ үрүсээк сүкпүт, фотоаппарат кыбыммыт киһини көрүстүм, кэлии буолара тута сэрэйиллэр. Тохтотон кимин-тугун туоһуластым, “Дмитрийбин, Москубаттан” диэн билистэ. Киинэ бэстибээлигэр кытта кэлбит, дьүүллүүр сүбэ чилиэнэ эбит.
– Саха сиригэр аан маҥнай кэлиим. Дьэ, олус сөҕөн-махтайан турабын! “Ыһыах” диэн эрдэттэн кэпсээбиттэрэ, онон улахан тэрээһин буоларын сэрэйэр этим эрээри, маннык киэҥ далааһыннаах буолуо дии санаабатаҕым. Алгыс сиэригэр-туомугар сылдьыбытым. Уһун соҕус эрээри, нууччалыы тылбаастыыр буоланнар, барытын өйдөөтүм. Миэхэ олус уратытык көһүннэ. Төрүт үгэскитин оҕотуттан кырдьаҕаһыгар тиийэ суолталыыр эбиккит. Киһи, чахчы, сөҕүөн сөҕөр.Сахалыы маннык элбэх киһи саҥарарын аан маҥнай иһиттим. Ыллаан эрэр курдук намыыннык иһиллэр тыллаах эбиккит. Муусука курдук. Төп-төкүнүк, сып-сымнаҕас, түү мээчиккэ маарынната санаатым.Кымыһы сампаан курдук уохтаах буолар диэбиттэрэ да, минньигэс амтаннаах эбит (күлэр). Дьиҥэ, итинник утахтары соччо сэҥээрбэт этим, маҕаһыынтан атыылаһан иһиэм суох этэ эрээри, “ыһыахха хайаан да булгуччу иһиэхтээххин” диэннэр амсайбытым. Үчүгэй, өссө эмтээх үһү.
“САХА ОЙУУННАРЫН СЭҤЭЭРЭБИТ”
Москубаттан Елена уонна Никита эмиэ баҕаларынан кэлбиттэр, сыаллара – саха дьонун-сэргэтин көрүү, кэпсэтии, саха ойууннарын үөрэтии.
– Тугу барытын хаалларан туран, Саха сиригэр ыһыаҕы көрө кэлэргэ быһаарыммыппыт. Олус кырасыабай бырааһынньык эбит. Үгэс сиэрин-туомун сэҥээрдибит. Киһи элбэҕи-ин! Атыы-тутуу диэки бардахха, сүтэрсэн кэбиһиэх курдуккун. Бары сахалар, бары сахалыы саҥараллар.Саха сиригэр аан бастаан кэллибит. Дьону көрүөхпүтүн баҕарабыт. Биһигини дьиҥ саха кутун-сүрүн иҥэринэ сылдьар дьон сэҥээрдэр. Саха ойууннарын туһунан элбэҕи билиэхпитин-көрүөхпүтүн баҕарабыт. Дууһабыт, санаабыт талаһар...
“САХА ТЫЛА ОЛУС НАРЫН”
Аатын “Хитман” диэтэ дуу, алҕас иһиттим дуу, күлэ-үөрэ сылдьар уолу көрүстүм. Быырпах тутуурдаах. ХИФУ-га гастроэнтерология салаатыгар ординатураҕа үөрэнэр эбит. Иккис сыла үһү. Арассыыйа атын куораттарыгар тохтообокко, Афганистантан тута Саха сиригэр кэлбит диэн өйдөөтүм.
– Биир утаҕы атыыластым, “быырпах” дииллэр. Олус минньигэс эбит. Афганистаҥҥа маныаха маарынныыр утах баар.Нуучча тылын үөрэппитим, добуочча саҥарар буоллум. Саха тылын үөрэппэтэҕим эрээри, минньигэстик иһиллэрин иһин сөбүлээтим. Сахалыы икки этиини эрэ билэбин (күлэр). Оптуобуһунан элбэхтик айанныыбын, онно “Болҕойуҥ, тохтобул” дииллэр (бэрт чуолкайдык саҥарда). Өссө сахалыы ойуулугу көрбүтүм, онно: “Мин эйигин таптыыбын”, – диэбиттэрэ тоҕо эрэ өйбөр хатанан хаалбыт. Саха тыла француз тылыгар маарынныыр, -ҕ, -һ дорҕоонноргут уратытык иһиллэллэр. Олус нарын тыл.Саха сиригэр кэлиэм иннинэ ютубу хасыһан элбэх устууну көрбүтүм. Онно блогердар бары туох да киһитэ кыайан олорбот дойдутун курдук көрдөрөллөр. Дьон бэйэ-бэйэтин кытта иҥэн-тоҥон кэпсэппэт, тумаҥҥа сууланан уку-суку хаамсалларын эрэ курдук өйдөбүл үөскүүр. Доҕотторум эмиэ: “Тоҕо итиччэ ыраах дойдуга бардыҥ?” – диэбиттэрэ. Төрүт оннук буолбатах эбит! Кыһыҥҥыт, биллэн турар, тымныы эрээри, дьыл атын кэмнэрэ олус кэрэлэр. Биһиэхэ мэлдьи күн тэһэ көрөн турар эбит буоллаҕына, эһиги дьыл кэминэн баай дойдуга олорор эбиккит. Чөл айылҕалаах кэрэ да дойдуга олороллор диэн, ымсыыра саныыбын ээ...
“БАРЫТЫН ТУТАН ОЛОРОР ОМУККУТ”
Дияс Укмет “Азия оҕолоро” оонньууларга Казахстан Өрөспүүбүлүкэтин дэлэгээссийэтин салайан аҕалбыт:
– Сиэргит-туомҥут дириҥ силистээх эбит. Тыйаатырдыы туруоруу буолуо дии санаабытым – сахалар бары кыттар үгэскит эбит. Итэҕэйэргит, суолталыыргыт көстөр. Ыһыахха Инновация министиэристибэтин түһүлгэтигэр ыалдьыттаабыппыт, кымыһынан күндүлээбиттэрэ. Биһиги кымыспыт аһыы соҕус эбит буоллаҕына, эһиэнэ быдан минньигэс эбит. Атыы-тутуу түһүлгэлэригэр сылдьыбыппыт. Сахалыы ас-үөл, оҥоһук, симэх, көмүс киэргэл атыытын көрөн сөхтүм. Барытын тутан олорор омук эбиккит.Күнү көрсүөхпүтүн баҕарбыппыт да, сарсыҥҥытыгар тэрээһиннээх буоламмыт хаалбатахпыт. Ол эмиэ олус күүстээх энэргиэтикэлээх сиэр-туом үһү.
“МЕЧТАЛИ И ПОПАЛИ! ВСЁ ПРЕКРАСНО!”
Тэрээһиҥҥэ кытта таарыйа эбэтэр үөһэттэн анал ыҥырыынан буолбакка, баҕаларынан кэлбит ыалдьыттары көрүстүм. Бу хаартыскаҕа көстөр икки хоһуун эр бэртэрэ Бүрээтийэттэн 3000 килэмиэтири биэс күн матасыыкылынан айаннаан тигинэтэн кэлбиттэр. Анаан-минээн ыһыаҕы көрө.
“Ыраахтан да айаннаан кэлбиккит! Баҕар, “ээ, бу тэрээһини көрөөрү кэлбиппит дуо?” диэн кэмсинэр санаа киирэрэ буолуо?” диэн сэмээр үтэн-анньан көрдүм. Дьонум саҥардыбатылар: “Тыый, олус сөҕөн турабыт. Чахчы, киһи төһө баҕарар сири айаннаан кэлиэн сөп бырааһынньыга эбит. Ураты тыыннаах!” – дии түстүлэр.
* * *
Евгений Яковлев, “Оппозит” кулууп бэрэсидьиэнэ. Бүрээтийэҕэ төрөөн-үөскээн улааппыт нуучча. Кэпсээнэ маннык буолла:
– Саха сиригэр бастакы кэлиибит. Олус астынан, үөрэн турабыт. Дьокуускайга доҕоттордоохпут, “ыһыахха кэлиҥ” диэн ыҥырбыттара. Турист быһыытынан кэллибит. “Якуты” диэн “сахалар” диэн буолар, – диэн билиһиннэрбиттэрэ. Тымныы дойдуга олорор буолаҥҥыт, арыый тоҥуй соҕускут. Холобур, саха табаарыстарбын эттэххэ, соччо күлэ-үөрэ сылдьыбат, аҕыйах саҥалаах дьон. Ол эрээри ис-иһигэр олус аһыныгастар, көрсүө майгылаахтар.Ыраастаныыга сырыттыбыт. Олус интэриэһинэй этэ. Бүрээтийэҕэ эмиэ итинник үгэстээхпит. Ыһыахха саамай сөбүлээбитим диэн энэргиэтикэтин! Аҕыйах ахсааннаах омуктар төрүт бырааһынньыктара биир халыып сынаарыйынан ыытыллар, онно дьон бары ис сүрэҕиттэн баҕаран туран кыттыспат эбит буоллаҕына, эһиги киэҥҥит төрүт атын! Тыый, доҕоор, сахалар бары ис-искититтэн чахчы өрө көтөҕүллэр эбиккит. Баҕар, биир долгуҥҥа сылдьар буолаҥҥыт, бэйэҕит ону бэлиэтии көрбөккүт буолуо эрээри, ол атын омукка бэркэ биллэр. Тылын-өһүн, кутун-сүрүн иҥэринэ сылдьар омук биир сиргэ түмүстэҕинэ, сөҕүмэр энэргиэтикэни таһаарар эбит! Оһуокайы көрүө этигит. Астык!Уонна биири этиэхпин баҕарабын. Кыргыттаргыт олус кэрэлэр. Сахалыы таҥаһы кэттэхтэринэ, тупсан хаалаллар эбит.
* * *
Алексей Арсентьев, “Оппозит” кулууп дириэктэрэ, бүрээт:
– Сөхпүтүм диэн, төрүт таҥаскытын барытын бэйэҕит илиинэн тигэр эбиккит. Оһуора-мандара, ойуута-бичигэ сиэдэрэйэ! Дьэ, сыралаах үлэ буолуо (төбөтүн быһа илгистэр). Хас эмэ сүүһүнэн киһи бары сахалыы таҥастаах, ол аата хаһааҥҥыттан тиктэн-бэлэмнэнэн бараҕытый? Уопсайынан, төрүт аскытын, таҥаскытын-сапкытын, тылгытын-өскүтүн барытын тутан олорор омук эбиккит диэн олус убаастыы көрдүм. Мээргит эҕэрдэ тылыгар “култуурунай кодпутун тутан олоробут” диэтэ, саамай сөпкө бэлиэтээтэ. Биһиги эмиэ аҕыйах ахсааннаах омукпут. Биир дойдуга олордохпут, балаһыанньа хайдаҕын билэбит. Кыра омуктар сүтэр-симэлийэр суолга үктэнэн эрэр эбит буоллахтарына, эһиги, төттөрүтүн, омук быһыытынан өссө күүһүрбүккүт, кыаҕырбыккыт диэн астына көрдүм.
* * *
Инга, бүрээт:
– Саламааты билэбин эрээри, манна түбэһэн амсайа иликпин. Убаһаҕыт этин сөбүлээтим. Минньигэс амтаннаах эбит. Сахалар уонна бүрээттэр төрүт аспыт маарыннаһара элбэх. Ордук үрүҥ аспыт.Бүрээтийэҕэ төрүт бырааһынньыктаахпыт. Сыл ахсын ыытыллар. Ол эрээри эһиги курдук киэҥ далааһыннаах буолбатах. Сахалар, төрүт үгэскитин харыстаан тутан олороргут хайҕаллаах дьыала.“Якуты, вы молодцы! Низкий вам поклон...” – диэт, төбөтүн хоҥкук гынна.
* * *
Омуктар кэпсээннэрэ итинник. Тугу да омуннаабатым, көҕүрэппэтим. Хайдах кэпсээбиттэринэн сурукка түһэрдим.
Омуктары кытта көрсөн кэпсэттэ Диана КЛЕПАНДИНА.
Сүрүн хаартыска: ulus.media
