Моҕой хаһаайыннаах саҥа 2025 сылга үктэнээри туран инникибитин сылыктаан көрүөх. Сыл бэлиэлэригэр сулустар тугу сүбэлииллэрий?
КЫРЫЫСА
Моҕой сылыгар үлэһит буоларгыт биһирэнэр. Үпкэ-харчыга сыһыаннаах боппуруоска ордук болҕомтолоох буолуҥ: биир кэмҥэ үллэр үптэнэ түһүөххүтүн, атын күҥҥэ ытыс соттон хаалыаххытын сөп. Тугу ороскуоттуургутун кэтээн көрүҥ, ханнык баҕарар дьыалаҕа барыстаах өттүн тала сатыыргыт ордук. Маны таһынан бигэ дохуот хайаан да баар буоллун. Үп-харчы чааһыгар итинник.
Кыһалҕа үөскүүр түгэнигэр доҕотторгут мэлдьи аттыгытыгар бааллар. Кинилэр сүбэлэрин иһиттэххитинэ, элбэҕи туһаныаххыт. 2024 сылга ситиспэтэххитин быраҕан кэбиспэккэ, олоххо киллэрэргэ кыһаллыҥ. “Бу сылга олору ааһан иһэн ситиһэр кыахтааххыт” диэн сулустар этэллэр.
Кэлиҥҥинэн айылҕа уларыйыыта доруобуйаҕытыгар сабыдыаллыыр буолбут. Сыл саҥатыгар ордук хаан эргииригэр билиннэрииһи. Доруобуйаҕыт уопсай туруга этэҥҥэ. Ыраах айаҥҥа сэрэхтээх буолуҥ.
Уопсайынан, сылгыт бэркэ ааһыаҕа. Үлэ-хамнас да, таптал да өттүгэр табыллыыһыгыт. Сүрүнэ, туохтан тутуһар кыахтааххыт да, онтон харса суох тутуһан иһиҥ.
ОҔУС
Туох да куһаҕана суох сыл иһэр. Моҕой дипломаттыы сыһыаҥҥа, сибээһи олохтуурга саҥа кыаҕы үөскэтиэҕэ. Урукку доҕотторгут күөрэйэн кэлэн, саҥа килийиэннэри, үлэҕитигэр көмө буолуон сөптөөх дьону кытта билиһиннэриэхтэрэ. Ол эрээри үлэҕит төһөнөн табыллар, өрө барар да, хобу-сиби тарҕатааччылар, “таах сытан эрэ” кириитикэлээччилэр баар буолуохтарын сөп.
2025 сыл үпкэ-харчыга үчүгэйдик дьайыаҕа. Ордук бэйэ дьыалалаах, урбааннаах дьон балай эмэ дохуоту киллэриэхтэрэ. Оттон наймыламмыт үлэһиттэр хамнастара ботуччу үрдүүрүгэр түгэн тосхойуоҕа. Ол, биллэн турар, хайдах-туох дьаһанартан тутулуктаах.
Оҕустар, саҥа сылга духуобунай эйгэҕэ чугас буолуоххут. Хаһан да айан көрбөтөх дьон, хоһоон, кэпсээн суруйан барыаххытын сөп. Эбэтэр сыанаттан түспэт ырыаһыт-үҥкүүһүт буолан хаалыаххыт. Ол эрээри айар эйгэнэн олус үлүһүйбэккитигэр сулустар сүбэлииллэр.
Чугас дьоҥҥутугар болҕомтолоох уонна тулуурдаах буоларгыт наада. Кинилэр эһиги болҕомтоҕутугар хаһааҥҥытааҕар да наадыйаллар.
БААБЫР
Сыл устата эниэргийэҕит өрө тыга сылдьыаҕа. Ити үчүгэйинэн үчүгэй эрээри, биир мөлтөх өрүттээх. Дьону кытта сыһыаҥҥа уустугу көрсүөххүтүн сөп, өйдөспөт түгэннэр баар буолуохтара. Ырааҕы-киэҥи эргитэ барбакка, санааҕытын тута аһаҕастык этиҥ. Халбаҥ соҕус уонна кутталлаах тэрээһиҥҥэ кыттартан туттунуҥ. Араас түгэҥҥэ түбэһиэххитин сөп.
Ордук аҕам саастаах аймахтаргытыгар болҕомтоҕутун ууруҥ, кинилэр кимнээҕэр да көмөҕө наадыйаллар. Бэйэҕит доруобуйаҕытыгар эмиэ болҕомтолоох буолуҥ. “Соло суох” дии сылдьан, түргэнник эмтэниэн сөптөөх да ыарыыны баалатан кэбиһиэххитин сөп.
Уопсайынан, дьыаланы аһара чэпчэкитик ситиһиэххит суоҕа. Барытын сыта-тура толкуйдаан, былааннаан оҥороргут ордук.
КУОБАХ
Куобах сылыгар төрөөбүттэр, дьэ, үөһэ тыынар кэмҥит кэлбит. “Туохпут да табыллыбат” диэн хомойор эбит буоллаххытына, кэлэр сылга ситиһии биир-биир сиэттиһэн кэлэ туруоҕа. Аһыныгас, үтүө санаалаах буолаҥҥыт эбитэ дуу, эһигини оннук үтүө дьон тулалыыллар. Онон эркин курдук эрэллээх дьон баарыттан үөрүҥ уонна кинилэри эрэниҥ.
Өскөтүн туохтан да куттаммат-толлубат, барыга-бары аҥаар кырыытыттан ылсан иһэр буоллаххытына, үп-харчы да, үлэ-хамнас да тупсуоҕа. Үрдүүр кыах да баар.
Арай доруобуйа, дьиэ кэргэн сыһыаныгар балаһыанньа арыый халбаҥ соҕус буолуоҕа. Бэйэҕитин кэтэниҥ, иһиллэниҥ. “Олус сылайаары гынныбыт” дии санаатаххытына, тугу барытын умнан туран, биир-икки күн сынньанан күүстэ-уохта ылыныҥ.
Дьиэни-уоту тупсарарга бэртээхэй сыл. Өрөмүөн үгүс түбүгэ суох бэркэ табыллыаҕа. Баҕарар буоллаххытына, дьиэ кыылын ииттиҥ, бүөбэйдээҥ.
ЛУО
Саҥа сылы ааһан эрэр сыл салгыытын курдук ылыныаххыт. Өскөтүн бу сылга табыллыбыт түгэҥҥит элбэх буоллаҕына, үүнэр сыл эмиэ итинтэн итэҕэһэ суох табыллыыны бэлэхтиэҕэ. Оттон соччото суох түгэн баар эбит буоллаҕына, ол салҕанан барыан сөп. Салҕамматын туһугар иннигит диэки кыаххыт баарынан түһүнэн кэбиһиҥ.
Сулумах дьон өр күүтэ сылдьыбыт тапталгытын көрсүөххүт. Бу сыл дьиэ кэргэҥҥэ эбиллиигэ бэртээхэй. Онон оҕолонуон баҕалаахтар, кытаатыҥ. Оттон иннэ-кэннэ биллибэт, түөрэҥ соҕус балаһыанньалаах тапталлаахтар, сэрэнэргит ордук. Быстах санааҕа ылларан, таптал “үс муннугар” түбэстэххитинэ, улахан ночоокко барыаххыт.
Аскытын көрүнүҥ, салгыҥҥа элбэхтик сылдьыҥ. Сайын ыраах айан күүтэр, онтон олус астынан-дуоһуйан, күүс-уох ылан кэлиэххит.
МОҔОЙ
Эбиллии, үүнүү-сайдыы сыла. Дьиэ кэргэни тэринэргэ, оҕо төрөтөргө, саҥа дьиэни атыылаһарга, үлэҕэ-хамнаска үрдүүргэ туох да ааттаах сыл. Бу сылга сөпкө дьаһаннаххытына, онтугут үйэлээх, үтүө түмүктээх буолуоҕа.
“Тимиртэн сэрэхтээх буоларгыт ордук” диэн сулустар сүбэлииллэр. Ол тимир көлөҕө да, уһанар тэрилгэ да сыһыаннаах. Кэлэр сылга тус олоххут туһунан туора дьоҥҥо кэпсээмэҥ, таҥара сэрэҕи сөбүлүүрүн умнумаҥ.
Сыл маҥнайгы аҥаарын карьераны оҥостууга, үбү-харчыны элбэтиигэ анааҥ. Сыл иккис аҥаарыгар сылайа быһыытыйбыт курдук буолуоххут. Доруобуйаҕытыгар, духуобунай эйгэҕэ болҕомтону ууруоххут. Бэйэҕитигэр эрэлгит, тапталгыт күүһүрүөҕэ. Сыл бүтүүтэ кутталлаах айантан туттунаргыт ордук, доруобуйаҕытын көрүнүҥ.
АТ
2025 сылга уоскуйуоххут, налыйыаххыт. Сылгыт эмиэ туох да улахан түһүүтэ-тахсыыта суох биир тэҥник ааһыаҕа. Аҥаардас үлэни-хамнаһы өрө тутан олорбокко, бэйэҕит сөбүлүүр дьарыккытыгар бириэмэтэ ордоруҥ, саҥаны, сонуну билэргэ дьулуһуҥ. Кэлэр сылга хаһааҥҥытааҕар даҕаны олоҕу муударайдык көрөр буолуоххут. Ол тус бэйэҕитигэр олус туһалаах. Сороҕор аһара аһаҕас буолумаҥ, былааҥҥытын ыһа-тоҕо кэпсээмэҥ.
Кэрэ аҥаардарга эр дьон өттүттэн көмө улахан буолуоҕа. Ол үпкэ-харчыга эрэ буолбатах – барытыгар сыһыаннаах.
Сулумах дьон таптал уотугар умайыахтара. Сороххо уһун үйэлээх буолуоҕа, оттон сороххо – быстах. Онон таптал чааһыгар болҕомтолоох буолуҥ. Уопсайынан, сылгыт холкутук, аа-дьуо ааһыаҕа.
КОЗА
2024 сылга үпкүт-харчыгыт балаһыанньата үөрэҥ-түөрэҥ эбит буоллаҕына, кэлэр сылга табыллыы күүтэр. Онно ис кыаххытын барытын туһаныҥ, “сылайдым-элэйдим” диэн тылы умнуҥ.
Соҕотохсуйар түгэннэр баар буолуохтара. Оннук кэмҥэ дьонтон сүбэ-ама ыла, уоскулаҥ көрдөөн кинилэргэ чугаһыы сатаабакка, бэйэҕитинэн буолуҥ. Элбэҕи анааран, толкуйдаан көрүөххүт. Уопсайынан, кэлэр сыл тус бэйэҕитигэр, чугас дьону кытта сыһыаҥҥа тургутуулаах буолуо.
Доруобуйаҕытын көрүнүҥ. Сыл устата элбэхтик сынньаныҥ, айылҕаҕа сылдьыҥ. Сайын, күһүн айаҥҥа табыгастаах. Айаҥҥыт умнуллубат түгэннэри бэлэхтиэҕэ. Күһүн сылайбыт курдук турукка киириэххит эрээри, начаас аһарыныаххыт. Сыл бүтүүтэ, хата, кимнээҕэр сэниэлэнэн, тыыллан-хабыллан туруоххут, үлэҕэ оройгутунан түһүөххүт.
ЭБИСИЙЭЭНЭ
Элбэх саҥа көрсүһүү, саҥа сибээс күүтэр. Тылгытын-өскүтүн кыана туттаргыт ордук. Кэргэҥҥитин кытта туттуна соҕус кэпсэтиҥ. Сороҕор аһара кыынньыыр эбиккит, онтон сылтаан урукку-хойукку мөккүөр бөҕө күөдьүйэн тахсар.
Инники олоххутун сааһыла-наргытыгар, былааннанаргытыгар табыгастаах сыл. Эбии үөрэх, идэ таһымын үрдэтии көстөр. Эбэтэр төрүт даҕаны үлэҕитин уларытан, ончу атын хайысхаҕа холонон туруоххут. Соһуйуох иһин, онно кылгас кэм иһигэр добуочча элбэҕи ситиһиэххит. Докумуону толорууга, дьыалаҕа-куолуга сэрэхтээх буолуҥ. Бэрт дуона суох алҕаһы оҥорон, ночоокко барыаххытын сөп.
Элбэх дьон ортотугар да сырыттаргыт, соҕотохсуйар түгэннэр баар буолуохтара. Онтон санааҕытын түһэримэҥ, төттөрүтүн, ол күүһү-уоҕу биэриэҕэ. Бириэмэ туохха да тиийбэт курдук буолуоҕа. Доруобуйаҕытын көрүнэргитин умнумаҥ. Сынньанары эмиэ болҕомтоҕо ылыҥ. Тохсунньуга уонна от, атырдьах ыйдарыгар айаҥҥыт табыллыаҕа.
БӨТҮҮК
Көһүппэтэх өттүттэн көмө баар буолуоҕа. Урут өйдөспөт, “ар-бур” дэһэр, сылтах була-була кыынньыы сатыыр дьоҥҥут сыалыһар быарын курдук сымнаан, эһиги диэки буола сатыахтара. Ылынаргытын–ылыммаккытын бэйэҕит билэҕит.
Туохха ылсаҕыт да, онтугут табыллан иһиэҕэ. Үлэҕэ-хамнаска бэйэҕитин көрдөрүҥ, ол эрээри кимиэхэ да бэрт буола сатаамаҥ, ньылаҥнаамаҥ. Оннук майгы киһини ханнык да түгэҥҥэ киэргэппэт.
Харчы чааһа биир кэм. Улахан ороскуот да, дохуот да көстүбэт. Түгэн көһүннэр эрэ, айаҥҥа турунуҥ, ол сылдьан санааҕыт сааһыланыаҕа, урут өйдөөн көрбөт түгэннэргитин “тыый, оннук гыннахпына, маннык буолар эбит” диэн толкуйдаан, суолгут эмискэ аһыллыбыт курдук буолуоҕа.
Доруобуйаны тупсарарга аскытын көрүнүҥ. Эһиги доруобуйаҕыт астан олус тутулуктаах. Саас куртах-оһоҕос ыарыыта көбүөн сөп. Хаамыаххытын, сэрээккэлиэххитин баҕараҕыт да, “бириэмэ тиийбэт” диэн, хаалларан иһэҕит. Кэлэр сыл – эти-сиини эрчийиигэ бэртээхэй, күүс-уох бөҕөнү ылыаххыт. Онон сүрэҕэлдьээн бүтүҥ.
ЫТ
Ыт сылыгар төрөөбүттэргэ, дьэ, олоххутугар сырдык балаһа кэлэр. Ситиһии эһигини күүтэн, кэчигирээн аҕай турар. Ол эрээри болҕомтоҕутун, сэниэҕитин барытын үбү мунньууга, харчыны сырсарга ууруоххут. Сулустар “уоскуйуҥ, аһара түһүмэҥ” диэн сүбэлииллэр.
Сулумахтар, тапталгытын көрсүөххүт. Таах дьиэҕэ хааллан олорбокко, ол туһугар “үлэлиэххитин” наада. Умнуллубат таптал арамаантыката күүтэр. Бэл, кинигэ суруйуохха сөп буолуоҕа. Эрдии-ойохтуу дьон, тапталлааххытын кытта хаһааҥҥытыгар да өйдөһөн-төйдөһөн олоруоххут. Сыл ортотугар сылайаҥҥыт эбитэ дуу, туохха барытыгар бэлэми күүтэ, чугас дьоҥҥутугар найылана сатыаххыт. Халлаантан ас түспэтин умнумаҥ. Сыл бүтүүтэ оҕолоргут ситиһиилэнэн, улаханнык үрдүөхтэрэ. “Үлэбит, дьаныарбыт таах хаалбатах эбит” диэн бэйэҕититтэн бэйэҕит астыныаххыт.
Саас, күһүн айаҥҥа табыгастаах. Сынньалаҥ буолла да, хайаан да ыраах сиргэ барыахтаахпын диэн өйдөөмөҥ. Чугас тыаҕа да таҕыстаххына, олус сынньаммыт курдук буолуоххут.
СИБИИННЬЭ
“Уустук соҕус сыл иһэр бадахтаах” диэн сулустар сылыктыыллар. Онон, чахчы, сөбүлүүр дьыалаҕытыгар, “үөрүүнү аҕалыа” дии санаабыккытынан дьарыктана сатааҥ. Улахан атыы-тутуу көстөр. Соһуччу баҕайы дьиэ-уот, тимир көлө да атыылаһан туруоххутун сөп.
Өрө тахсыыны эрэннэрэр дьыалабыай айан баар буолсу. Үлэҕитигэр “айаннааҥ” диэн соруйдахтарына, аккаастаммаккыт ордук. Уопсайынан, ханнык баҕарар айаҥҥа табыгастаах сыл буолуо.
Сыл маҥнайгы аҥаарын карьераны оҥостууга, үбү-харчыны элбэтиигэ анааҥ. Сыл иккис аҥаарыгар сылайа быһыытыйбыт курдук буолуоххут. Доруобуйаҕытыгар, духуобунай эйгэҕитигэр болҕомтону ууруоххут. Бэйэҕитигэр эрэлгит, тапталгыт күүһүрүөҕэ.
Үпкэ-харчыга ночоот суох, улахан эбиллии да көстүбэт. Сыл ортото, ботуччу да буолбатар, харчы ордор түгэнигэр уурунан кэбиһиҥ. Онтугут сыл бүтүүтэ олус наадалаах буолуоҕа.
Чугас дьону, тапталлааххытын кытта сыһыан барыта этэҥҥэ.
