Үйэбит сайдан билигин тугу барытын куйаар ситимэ салайар, интэриниэтинэн эрэ быһаарсар курдуккун. Урут дьиэни куортамныыргар, олордор дьоҥҥун буларга онно-манна биллэрии биэрэ сатаан муҥнанар эбит буоллаххына, билигин куйаар ситимигэр анал сыһыарыы баар буолбут. Онон, улуустартан балыыһаҕа көрдөрүнэ, үлэлии эбэтэр сынньана кэлэр дьон бу сыһыарыынан олорор дьиэлэрин булунуохтарын сөп.
Маны Фёдор Абрамов диэн урбаанньыт уол толкуйдаан үлэлэтэ сылдьар.
– Фёдор, туох бырайыагын оҥорон үлэлэтэ сылдьарыҥ туһунан кэпсээ эрэ.
– Саха сиригэр “RentOut” диэн ааттаах күнүнэн дьиэ, кыбартыыра уларсарга аналлаах бырайыак толкуйдаан үлэлэтэн эрэбин. Сыһыарыыбытыгар номнуо 140 кэриҥэ уларсар дьиэ, кыбартыыра, 78 уларсар хаһаайын уонна 1000 тахса туһанааччы баар буолла. Ыам ыйа – өрөспүүбүлүкэбитигэр өрүс хаайан турар кэмэ, сырыы соччо суох. Оҕуруот-даача, кус-булт үгэннээн турар кэмэ да буоллар, дьон-сэргэ балай эмэ туһанан эрэр. Мин санаабар, бастакы хардыыга куһаҕана суох.
– Урут тугу үлэлии сылдьыбыккыный? Дойдугар маннык табыгастаах сыһыарыыны киллэрэр идиэйэ хаһан киирбитэй?
– Идэбинэн экэнэмииспин, өр кэмҥэ өрөспүүбүлүкэбит биир бөдөҥ судаарыстыбаннай хампаанньатыгар үлэлээбитим. Ол гынан баран миэхэ туох эрэ тиийбэт курдуга. Хайдах эрэ бэйэ дьыалатын тэриниэхпин, бырайыакпын оҥоруохпун баҕарар буолан барбытым. “Дойдубар, дьоммор-сэргэбэр туох эрэ туһаны аҕалбыт киһи” диэн санаа үүйэ-хаайа тутар буолбута. Аныгы кэм киһитэ буоллаҕым, уһуну-киэҥи толкуйдуу барбакка, тута АйТи эйгэтигэр үлүһүйэн, умса-төннө түспүтүм, саайтары оҥорорго холонон көрбүтүм.
Кистээбэккэ эттэххэ, бу идиэйэҕэ “ыалдьыбытым” балай эмэ буолла. 2016 сыллаахха Анапа куоракка күннээҕи куортамынан дьарыгыра сылдьыбытым. Биир түөлбэҕэ 32 кыбартыыраны күнүнэн уларсыкка биэрэ сылдьыбыппыт. Саайка биллэрии туруораҕын, килийиэннэри кытта үлэлиигин, аны уларсар кыбартыыра хомуйуута, сууйуута олус илистиилээх үлэ этэ. Ханнык баҕарар биисинэс түбүктээх, сүүрүүлээх-көтүүлээх буолар. Килийиэннэри буларбытыгар Avito, Booking.com, Airbnb курдук былаһааккалары туһанар этибит. Маннык үлэлии сылдьан, бу эйгэ “ис куукунатын”, итэҕэһин-быһаҕаһын ымпыгар-чымпыгар тиийэ билбитим. Холобур, Avito оччолорго интэриниэккэ биллэрии дуоската эрэ этэ. Онон араас майгылаах-сигилилээх, ыһан-тоҕон баран, куотан хаалар да суобаһа суох килийиэннэргэ түбэһиэххэ сөбө. Кинилэр кимнэрэ-туохтара биллибэт: утарыта суруйсуу, сибээс диэн суох. Дьиэлээх хаһаайын кинилэри сыгынньах илиитинэн кыайан туппат. Оттон Airbnb олох атын – онно килийиэн хаартыската, аата-суола барыта сурулла сылдьар, быһата, дьиэҕэр кими киллэрэргин билэҕин. Ол саҕана бэйэм эмиэ маннык бырайыак толкуйдуом диэн өйбөр да суоҕа. Көннөрү ханнык былаһаакка хайдах үлэлиирин, туох итэҕэс-быһаҕас баарын кэтээн көрбүтүм, уларсыы “ис куукунатын” билбитим.
Онно мин толкуйдаабытым: өскө ыалдьыт хаһан кэлиэхтээҕин, төһө харчыга уларсыан сөбүн кылгастык суруйара эбитэ буоллар, уларсар хаһаайыннарга быдан табыгастаах буолуо этэ. Дьиэлээх хаһаайын хаһан, хайдах-туох ыалдьыты көрсөрүн билиэхтээх. Хайа да хаһаайын үрдэ суох сыананы эппэккэ, арааһынайдаан махынаассыйалыы сатаабакка ыалдьыты көрсөр.
– Тыый, кырдьык даҕаны, олус табыгастаах эбит. Хаһаайын ханнык күҥҥэ төһө суумаҕа туох киһини киллэрэрин эрдэттэн билэрэ ордук бөҕө буоллаҕа.
– Биһиэхэ, чахчы, киһилии өҥө суох эбит диэн онно толкуйдаабытым. Ыалдьыт кыбартыыра иһин төһө сууманы төлүүргэ бэлэмин суруйар, оттон дьиэлээх хаһаайын киниэхэ ханнык килийиэн барсарын, кими талан дьиэтигэр киллэрэрин быһаарар. Оччолорго, биллэн турар, итинник санаан эрэ кэбиспитим.
– Оттон бэйэҥ биирдэ эмэ айанныы сылдьан, ыалдьыт оруолугар киирэн тахсыбыт түгэннээххин дуу?
– Урут үлэбинэн Арассыыйа эрэгийиэннэринэн сылдьар кэммэр түбэһэр этим. Кыбартыыраны күнүнэн уларсыы – көстүүнэйи солбуйуу эрэ буолбатах. Кимтэн да тутуллубакка, туох да быраабылатыгар хааччахтаммакка, хаһан кэлэргин-бараргын отчуоттаабакка, көҥүл сылдьаҕын. Олох хаһан да сылдьыбатах куораккар сарсыарда букатын эрдэ көтөн кэлэн баран, хаһан көстүүнэй нүөмэрэ босхолонорун кэтэһэн, чымадааннаах таһырдьа күүтэн олоруу хайдахтаах мөкүтүн бэркэ билэбин.
Биирдэ дьоммун кытта түүн олох билбэт куораппытыгар биир күҥҥэ быстах тохтообуппут, ол киэһэ көтүөхтээхпит. Хайдах түүннэри таһырдьа хонуохпутуй?! Куортамныыр хаһаайыннарга эрийэ сатаатым, ким эрэ төлөпүөнүн ылбат, ким эрэ “күнүс киллэриэхпин сөп” диир, сорохтор аһара ыарахан сыананы этэллэр. Түүннэри оҕолоргун, таһаҕаскын кытта уулуссаҕа турарыҥ, дьэ чахчы, соччото суох этэ. Ол түүн элбэх киһиэхэ эрийэн баран, дьэ, кэмниэ кэнэҕэс биир киһилии уол, хата, оруобуна ыалдьыттара кыбартыыратын босхолообуттарыгар түбэспиппит. Арай түбэспэтэх буол – таһырдьа хонуо эбиппит. Дьэ, ол онно эмиэ били “биллэриигэ сайаапканы эрдэттэн быраҕан кэбиһэр быдан табыгастаах буолуон сөп. Баччааҥҥа диэри тоҕо ким да интэриниэккэ маннык сыһыарыыны толкуйдуу илигий?!” – диэн кыһыйбыт-абарбыт санаам охсуллан ылбыта.
– Манна эмиэ итиннээҕэр соччото суох түгэннэр тахсалларын истээччибин.
– Оннук баар... Улуустан үөрэнэ, үлэлии, эмтэнэ кэлбит барахсаттар эмиэ албыҥҥа-көлдьүҥҥэ, түөкүттэргэ, куруубай дьоҥҥо түбэһэллэрэ кэмнээх буолуо дуо! Биллэриигэ киһи эрэ ымсыырыах кыбартыыра хаартыскатын уураллар, тиийэн көрбүттэрэ – олох атын көстүү. Эбэтэр биллэриигэ сыанатын атыны суруйбут буоллахтарына, тиийбитиҥ кэннэ, олох атын сууманы этэллэр. Өссө, туох да буолбатаҕын курдук: “Ээ, ити – урукку сыана, биллэриибитин уларытарбытын умнубуппут”, – дииллэр. Тыаттан кэлбит барахсаттар ханна барыахтарай, баҕарбаталлар да, ол үрдүк сыананан төлүүллэр. Итинник саарбах биллэриилэргэ киһи үөйбэтэх түгэннэригэр түбэһиэххэ сөп. Билиҥҥи үйэҕэ киһи киһини албынныырын күннэтэ көрсүөххэ сөп. Ол иһин тыа дьоно куоракка кэлэллэриттэн-баралларыттан истириэскэ киирэллэр. Бэйэм ыалдьыт да, дьиэлээх хаһаайын да быһыытынан итинник саарбах “Биллэрии дуоската” (“Доска объявлений”) диэннэри туһаммаппын, “агрегатор” төһө да сыаналаах буоллар, ону туһана сатыыбын. Онно ыалдьыт ыйбыт күнэ-дьыла, ким буолара барыта сурулла сылдьар эбэтэр дьиэлээх хаһаайын төһө сыана диирэ барыта эрдэттэн биллэр. Быдан эрэбил, табыгастаах, албыҥҥа киирэн биэрбэккин, биирдэ этиллибит сыана буолар. Оттон “Биллэрии дуоската” дьиикэй ырыынак буоллаҕа, көмүскэлэ суоххун, сибээстэспэккин.
– Чэ, ситинник бэйэҕинэн араас күчүмэҕэйгэ киирэн тахсан баран, хаһан “маннык эбитэ буоллар” диэн санааҥ хамсаан олоххо киирбитэй?
– 2023 сыллаахха биир билэр доҕорум Хабаровскайга тиийэн, хонор дьиэ көрдөнөн хайдах курдук эрэйи көрбүтүн кэпсээбитэ уонна онно кыһыйан-абаран: “Саатар, “Индрайвер” курдук бэйэҥ сыанаҕын этэриҥ эбитэ буоллар, хаһаайыннар бэйэлэрэ да тахсыа этилэр”, – диэбитигэр, мин онно айахпын эрэ атан кэбиспитим. Хас да сылы быһа бу эйгэҕэ киллэриэхтээх уратыбын кини саҥа таһааран эппитигэр, дьэ, төбөҕө оҕустарбыт курдук буолбутум. Буолаары буолан, дьиэ көрдөнөн эрэйдэниини этинэн-хаанынан билбит киһи оннукка наадыйарын эттэҕэ дии. Ити түгэҥҥэ, дьэ чахчы, бу дьыалаҕа ылсарбын бигэтик өйдөөбүтүм! Бастаан доҕотторбуттан, аймахтарбыттан, билэр дьоммуттан ыйыталаһан көрбүтүм. Дьон бары албынтан-көлдьүнтэн, эрэлэ суоҕуттан сылайбыттарын, ким да, кими да албыннаабат дьэҥкир, киһилии өҥөҕө наадыйарын өйдөөбүтүм. Мээнэ бэйэ дьыалатын тэринэр эрэ диэн буолбакка, эппинэн-хааммынан билбит буолан, чахчы, дьоҥҥо табыгастаах буолуохтааҕын билэн туран үлэлиир өссө үчүгэй.
– Хайдах үлэлээн барбыккытый?
– Былырыыҥҥыттан былааннаан, бырайыактаан барбыппыт. Көрдөөһүн, сүбэлэһии, мөккүөр – барыта баара. Сөптөөх дизайнеры булуу – бастакы уонна сүрүн суолталаах хардыы. Сыһыарыыбыт (приложение) хайдах буолуохтааҕын харахпар, өйбөр оҥорон көрөрүм. Биллэн турар, киһи барыта технологияны баһылаабат, онон сыһыарыыбыт дьоҥҥо тиийимтиэ, судургу буолуохтаах! Ким баҕарар, сыһыарыыны арыйаат, туох да күчүмэҕэйин көрсүбэккэ, онон-манан эргиппэккэ туттан барыахтаах. Сыһыарыы бырагырааматын оҥорорго үс уолу булбутум уонна бииргэ төрөөбүт быраатым кыттыспыта. Биллэн турар, баҕарбытыҥ курдук, тута барыта табыллан хаалбат. Ылбычча киһи оҥоро охсубат олус уустук бырагыраамата, судургу саайт курдук буолбатах. Ол-бу харгыс, уустук, харчы да кырыымчыга мэһэйдээбитэ. Бу кэнники бырайыакпыт биир-биир хомуллан, сааһыланан, өйүн-төйүн булан, дьэ “көҥүл” ылан олоххо киирдэ.
– Сыһыарыыгытын оҥорон баран дьиэлэрин уларсар хаһаайыннары хайдах бэйэҕитигэр ыҥырдыгыт? Ол эмиэ туһунан уустук буолуо эбээт...
– Сыһыарыыбытын үлэлэтэн баран, дьиэлэрин куортамныыр дьону, быһата, дьиэлээх, кыбартыыралаах хаһаайыннары ыҥырыынан дьарыгырбыппыт. Бу эмиэ, чахчы, үлэбит биир олус уустук уонна эппиэттээх түһүмэҕэ эбит.
– Атын эрэгийиэннэр ырыынактарын үөрэппит киһи, биһиги өрөспүүбүлүкэбит киэнэ хайдаҕын тута быһаардаҕыҥ?
– Олохтоох биллэрии дуоскатыгар, биир үксүн кыбартыыраны эргинэр бытархай тэрилтэлэр (бюролар) дьарыгыраллар эбит. Кинилэр биирдиилээн дьон кыбартыыраларын ыйга 30–40 тыһыынчаҕа уларсаллар уонна бэйэлэрэ атын дьоҥҥо күнүнэн (посуточно) уларсаллар. Итинник гынан 60–80 тыһ. “өлөрөллөр”. Маннык бытархай тэрилтэлэр дьиэ ылааччыларга киһи курдук сыһыаннаспаттар, харчы киирэр сүүрээн эрэ курдук ылыналлар. Итинниктэргэ “уруһуйдаммыт, киэргэтиллибит” хаартыскалары, куруубайдааһыны, албыннааһыны, уопсайынан, сиэрэ суох быһыыны-майгыны көрсүөххэ сөп.
– Оттон эһиэхэ дьиэлээх хаһаайыннар бииргэ үлэлиир сөбүлэҥнэрин түргэнник биэрдилэр дуу?
– Биллэн турар, ипэтиэкэнэн ылбыт соҕотох кыбартыыраларын уларсааччылар эбэтэр хастыы эмэ кыбартыыраларын бэйэлэрэ куортамныы сатыылларыттан сылайбыт, биллэрии дуоскатыттан албыннаппыт дьон үөрэ-көтө өйөөтүлэр. Бастакы күннэргэ, чахчы, ыарахан этэ. Онтон улам дьиэлээх хаһаайыннар киирэн барбыттара, дьиэ куортамнааччылар, уларсааччылар даҕаны киирэн сайаапкаларын хаалларан барбыттара. Ырыынак сыанатыттан 10, 15, бэл, 25 % чэпчэки дьиэни булбуттара. Бэйэ-бэйэҕэ эрэнсии, ыкса сибээс үөскээбитэ, ыалдьыт сайаапка түһэрэр, дьиэлээх хаһаайын ол киһини талар. Дьэ, онно, чахчы, астына, киэн тутта көрбүтүм сыһыарыы хайдах курдук дьоҥҥо табыгастааҕын. Арба даҕаны, “Биллэрии дуоскатыттан” хас даҕаны дьон тахсан кинилэр баһылаан олорбут ырыынактарын “ыспыппытын” үөхсүбүттэрэ. Дьиҥэ, оннук буолбатах буоллаҕа. Сүрүнэ, дьиэ хаһаайыныгар, куортамнааччыга даҕаны төгүрүччү өттүттэн табыгастаах буолуохтаах. Инникитин Дьокуускай куоракка эрэ тохтообокко, атын куораттары, улуустары эмиэ хабыахпыт. Кэлин атын эрэгийиэннэргэ тахсыахпытын баҕарабыт.
Өскөтүн дьиэ куортамнаһар буоллаххытына, бу сыһыарыыны хачайдаан сайаапкаҕытын хаалларыаххытын сөп. Дьокуускайга кэлэр доҕотторгутугар, билэр дьоҥҥутугар сүбэлиэххитин эмиэ сөп.
– Дьэ, кырдьык, Фёдор, биһиги өрөспүүбүлүкэбитигэр бэрт табыгастаах, туһалаах сыһыарыыны толкуйдаан киллэрбит эбиккин. Дьыалаҥ өссө да үүнэ-сайда турдун, ситиһиини баҕарабын!
Кэпсэттэ Туйаара СИККИЭР.
