Сербия Белград куоратыгар Эдуард Лугинов-Эрчимэн дьиэ кэргэниниин олохсуйбуттара 6 сыл буолла. Эрчимэн кэнники икки сылга илбииһитинэн, уҥуох көннөрөөччүнэн аата-суола бу дойдуга киэҥник биллэн эрэр. Килийиэнэ барыта– бу дойду төрүт олохтоохторо.
Эрчимэн бу күннэргэ Сахатын сиригэр дьиэнэн сынньана, күүс-уох ылына кэлэ сылдьаллар. Таарыйа дойдутун дьонун-сэргэтин эмтиир былааннаах.
– Эрчимэн, бастатан туран, Сахаҥ сиригэр кэлэн, төһө астына сынньана сылдьаҕын? Төһө өр буолаҕытый?
– Дойдубутугар дуоһуйа сынньана сылдьабыт. Бэйэм үс сыллааҕыта кэлэ сылдьыбытым, оттон кэргэним кыра уолбутунуун алта сыл буолан баран кэллилэр. Төһө кыалларынан күһүҥҥэ диэри сайылыахпытын баҕарабыт. Ыһыах алгыһын ылар баҕалаахпыт. Дойдубутугар уларыйыы тахса турарын көрөн үөрдүбүт. Саҥа дьиэлэр дьэндэспиттэр, суол-иис оҥоһуллар, муоста тутуута саҕаламмыт, киин болуоссаппыт тупсубутун бэлиэтии көрдүбүт.
– Сербияҕа олохсуйдугут дуу? Бэйэҥ туох дьарыктааххыный?
– Сербияҕа олохсуйбуппут номнуо 6 сыл буолла. Белградка баарбыт. Тиийбиппитигэр аҕыйах ыйынан хамсык ыарыыта турбута, кыраныысса барыта сабыллыбыта. Улахан уолаттарбыт Дуоланнаах Айсен, кэргэним Настя уонна балтыбыт Августина Семёнова харантыыҥҥа дьиэҕэ олорон сахалыы бастакы мультигы оҥорон барбыттара, “Игирэчээс кулунчуктар” диэн. Билигин оҕо аймах сөбүлээн көрөр сэрийээлэ. НКИХ оҕо ханаалыгар көстөр.
Бэйэм култуура миниистирэ А.С. Борисов көмөлөһөөччүтүнэн 7 сыл, кэнники Тас сыһыаннаһыы министиэристибэтигэр үлэлээбитим.
Омук сиригэр тиийдэххэ, барытын саҥаттан саҕалыахха наада. Дьоммун иитээри араас үлэҕэ үлэлээбитим. Ол курдук, хас да сыл суол-иис көрдөммүтүм. Үс сыллааҕыта дойдубар кэлэ сылдьан, ис-испиттэн интэриэһиргээн, Алгыс Уйбаан кэргэниниин тэрийэр үөрэхтэригэр сылдьыбытым. Итинник билиигэ олус наадыйар этим, онон утаппыттыы истибитим, иҥэриммитим. Онно миэхэ хас да айдарыылаах дьон чугаһаан “айылҕаттан күүстээх эбиккин, дьону кытта үлэлээ” диэбиттэрин өр да өр ылыммакка, итэҕэйбэккэ сылдьыбытым. Кэмниэ кэнэҕэс кыралаан массаастыырга үөрэммитим.
– Дьэ, хайдах саҕаламмытай? Сиһилии кэпсиэҥ дуу?
– Аан бастаан бааҥка туруорарга, салгыы хаанныырга, ынах тылынан (пиявка) эмтииргэ үөрэммитим. Ол кэнниттэн тайскай массааска – Хотугу Таиланд былыргы ньыматыгар – үөрэммитим. Уонна кыра-кыралаан, Белград куорат киинигэр массаастыыр хос куортамнаһан, үлэлээн барбытым. Кэргэним Настя миэхэ эрэкэлээмэ биидьийэтин устар, таҥар, тарҕатар.
Мин кэлбит дьону кытта кэпсэтэбин, массаастыыбын. Барыта омуктуу. Бастаан саҕалыырга, кырдьык, ыарахан этэ. Онтон, арай, сылдьыбыт дьонум улам-улам туруктара тупсар, өссө “биоэнергиялаах эбиккин” дииллэр. Бэйэ-бэйэлэриттэн истиһэн, кыра-кыралаан элбээн истилэр. Аны туран, көннөрү массаастыырбын сөбүлээбэт буолан бардым. “Тугу эрэ оҥоруохтаахпын оҥорбоппун, тугум эрэ тиийбэт” диэх курдук санаалар киирэллэр. Син өр оннук толкуйга сылдьан баран, биир саха эмчитин кытта кэпсэттим. Систэригэр кыһалҕалаах дьоҥҥо көмөлөһөр, таастарын, хоҥхочох уҥуоҕун (крестец) көннөрөр соруктаах “миигин үөрэтиэҥ дуо?” диэн көрдөстүм. Ону “үөрэтээччим суох, ол эрээри эйигин үөрэтиэм” диэн сөбүлэспитэ. Уһуннук үөрэттэ-такайда. Киниэхэ үөрэниэхпиттэн тааһы, хоҥхочох уҥуоҕун (крестец) көннөрөр буолбутум. Онон учууталбар, настаабынньыкпар махталым муҥура суох. Билигин даҕаны кинилиин сүбэлэһэбин, мунаахсыйдахпына, мэлдьи ыйыталаһабын.
Итинник көннөрөн барбыппар аны көстүбэт күүстэр (өбүгэлэрим диэххэ эбитэ дуу!) кэлэн үөрэтэр буолбуттара. “Манан баттаа, итинэн баттаа” диэн көрдөрөллөр. Тарбахтарым бэйэлэрэ сүүрэ сылдьан, ыалдьар сирдэрин булаллар, искэ күүскэ үлэлэтэллэр, тугу эрэ көрдүүр курдук, сүүр да сүүр буолаллар. Аны буллахтарына, иһирдьэ киирэр курдук, эргит да эргит буолаллар, хаһан илиим тохтуор диэри. Ол кэнниттэн дьон чэпчээн хаалаллар. Киһи тылынан ону кыайан быһаарбат.
Аны кэлбит киһини кытта элбэхтэ кэпсэтиннэрэллэр. Ыарыы төрүөтэ иһигэр баарын хостото сатыыллар быһылаах. Элбэх киһи үлэлиир кэммэр туох да биричиинэтэ суох ытаан бараллар, сорохтор истэрэ хас да күн ыраастанар, сорохтор хас да күн утуйаллар, сорохтор дьиэлэригэр тиийэн хотуолаан таһаараллар.
Биирдэ саҥа саҕалаан эрэр кэммэр, тааһын уҥуоҕар улахан кыһалҕалаах саастаах дьахтары кытта үлэлии олорон, эмискэ Гурий эмчити санааммын ыҥырдым: “Гурий оҕонньор, бааргын дуо, көмөлөс!” – диэтим. Онуоха, кырдьык, тута күүстээх эниэргийэни биллим. Ол кэлэн, уҥуохтары хамсатан көрдөрбүтэ, “Маннык үлэлээ” диэн үөрэттэҕэ буолуо. Онон эниэргийэнэн уҥуоҕу хамсатары Бороҕон оҕонньор үөрэппитэ дии саныыбын. Олус махтанабын, сүгүрүйэбин.
– Тас дойдуга олороруҥ быһыытынан олохтоох омуктары эмтиир буоллаҕыҥ?
– Миэхэ, сүрүннээн, сербтэр сылдьаллар. Кэнники черногорецтар кэлэр буоллулар. Черногорияҕа ыҥыран эмиэ үлэлэтэллэр. Дьобуруопа атын да дойдуларыттан истиһэн, кэлэн эрэллэр. Бэйэм кэтээн көрүүбүнэн, ордук систэригэр кыһалҕалаах дьоҥҥо көмөлөһөбүн. Систэрин ыарыыта ааһар, туора барбыттарын көннөрөбүн, элбэхтэ кэпсэтэммин, ис туруктарын бэттэх аҕалабын, тууйа-хаайа сылдьыбыт “блоктарын” өһүлэбин. Ону барытын бэйэм гынабын диир сыыһа буолуо, өбүгэлэрим, көстүбэт күүстэр үлэлииллэр, көмөлөһөллөр. Хаһан да бэйэбин эмчиппин, ойууммун дэммэппин, массаастыыбын, систэригэр кыһалҕалаах дьоҥҥо көмөлөһөбүн дэнэбин.
Миэхэ сылдьыбыт дьон үксүлэрэ хаста эмэ кэлэллэр. Мэлдьи сылдьар дьон да бааллар. “Эйиэхэ сырыттахпына, чэпчээн хаалабын, эдэрбэр түспүт курдук буолабын, ыарыым моһуоктаабат буолла”, – дииллэр. Өссө: “Вы – волшебник”, “Вы – человек-чудо”, – дэһэллэр. Ордук саастаах дьон туруктара биллэ тупсар. “Руки вам се позлатили! Хвала вам до неба!” (“У вас золотые руки! Спасибо вам до неба!”) – дииллэр уонна илиибин сыллыыллар. Тайахтаах кэлбит саастаах дьон биир-икки сеанс кэнниттэн бэйэлэрэ хаамар буолаллар. Бастаан социальнай ситимнэргэ көрөн кэлэллэр этэ, кэнники бэйэ-бэйэлэриттэн истиһэн кэлэр буоллулар.
– Биллэр-көстөр, ааттаах-суоллаах дьон сылдьаллар дуу?
– Сылдьыбыт дьонум истэригэр бүтүн Балкаҥҥа саамай биллэр ырыаһыт, биллэр худуоһунньук, улахан учуонай, биллэр урбаанньыттар, Италияттан архитектор, Черногория мөрөбүөй судьуйата, быраастар, о.д.а. бааллар. Черногорияттан сылдьар “Сека” (эдьиий) диэн ааттыыр улахан айдарыылаах дьахтар сылдьар. Бастаан бэйэтэ сылдьан баран, ийэтин, эдьиийин, быраатын, кэргэнин, чугас дьонун, доҕотторун миэхэ сырытыннаран көннөртөрбүтэ. Сека доҕотторугар “Эрчимэн курдук үчүгэйдик уонна сымнаҕастык ким да көннөрбөт” диир үһү.
– Сахалартан туох уратылаах эбиттэрий?
– Сербтэр, черногорецтар, Босния уонна Герцеговина сербтэрэ сахаттан уратылара диэн – улахаттар, сороҕор уп-уһун, 2 миэтэрэлээх дьон кэлэллэр. Астара, килиимэттэрэ үчүгэй буолан буолуо, эттэрин-сииннэрин оҥоһуута үчүгэй. Оҕуруот аһын, фруктаны, араас оту күннэтэ сиир буолан, быдан доруобайдар.
Систэригэр, сүһүөхтэригэр кыһалҕалаах, туора барбыт дьон элбэх. Төрөппүттэригэр хом санаалаах дьон үгүс, онтон сылтаан олохторугар табыллыбаттар. Ону кэпсэтэммин, өйдөтөн биэрдэхпинэ, наһаа үчүгэйдик ылыналлар. “Эйиэхэ сылдьыахпыттан олоҕум тубуста, олоххо тардыһыым күүһүрдэ (“появилась воля к жизни”) дииллэр.
– Төһө киһи эмтэнэн туһанна? Ханнык тылынан быһаарсаҕын?
– Аахпатаҕым эрээри, сүүһүнэн киһи сырыттаҕа. Сыанабыл, махтал элбэх. Ону барытын инстаграм (Арассыыйаҕа бобуулаах) сирэйбэр мунньан иһэбин. “До и после” хаартыскалардаахпын, 4000 кэриҥэ сурутааччылаахпын. Сербтии көҥүл кэпсэтэбин, ол иһин саастаах дьон куттаммакка кэлэллэр. Кэргэмминиин СГУ омук тылын факультетыгар, француз филологиятын кафедратыгар, үөрэммиппит. Ол иһин билигин 5 тылынан быһаарсабыт (саха, нуучча, француз, аангылыйа, серб тылынан).
– Манна кэлэ сылдьар кэмҥэр биир дойдулаахтаргын эмтиигин дуу?
– Манна баар кэммэр биир дойдулаахтарбар төһө кыалларынан көмөлөһө, туһалыы сатыыбын. Социальнай ситимҥэ (Арассыыйаҕа бобуулаах) @erchimen_massage диэн сирэйдээхпин.
– Төрүттэргэр, өбүгэлэргэр айдарыылаах дьон бааллар дуо? Баҕар, олору удьуордаан талааныҥ арыллыбыта буолаарай?
– Көрөр, билэр дьон этэллэринэн, төрүттэрбэр оннук дьон бааллар үһү. Аҕам да, ийэм да өттүнэн. Бэйэм Кэбээйи Куокуйабын. Төрүттэрим – тыайалар. Ийэм аҕата Сөдүөт Макаров диэн Чурапчы Сылаҥыттан Кэбээйигэ көһөрүллүүгэ кэлбит. Кэргэним Настя Сергеева-Лугинова Уус Алдан Тумулуттан сылдьар.
– Эрчимэн диэн кэлин ылыммыт аатыҥ дуо?
– Эрчимэн диэн ааты ылыммытым 10-ча сыл буолла. Үлэлиирбэр туттабын. Пааспарга суруллубутунан Эдуард Лугинов диэммин, аҕам аата Баһылай.
– Олорор дойдуҥ, сириҥ-уотуҥ туһунан сиһилии билиһиннэрэриҥ буоллар.
– Сербия кыра эрээри, олус быйаҥнаах сирдээх. Туох барыта үүнэр: вишня, черешня, слива, груша, дьаабылыка, грецкэй эриэхэ, ойуур эриэхэтэ, арбуз, дыня, кукуруза, подсолнух, бурдук араас көрүҥэ, о.д.а. Олохтоохтор наһаа үөрүнньэҥнэр, аһаҕастар, үтүө майгылаахтар.
Билигин санаан көрдөхпүтүнэ, Айыыһыттарбыт биһигини мээнэ бу дойдуга ыыппатахтар быһыылаах, “уһугуннараары, үлэлэтээри” ыыппыттар курдук ылынабыт. Онон төһө үлэлэтэллэринэн үлэлиэм, дьоҥҥо-сэргэҕэ туһалыам диэн санаалаахпын.
– Махтал, Эрчимэн. Омук сиригэр саха диэн омук баарын биллэрэн, ситиһиилээх үлэни-хамнаһы баҕарабын.
Аатыҥ-суолуҥ дойдуҥ дьонугар-сэргэтигэр дорҕоонноохтук иһиллэ турдун!
Саргылаана БАГЫНАНОВА.
Сэҥээриилэр